Tíminn - 22.01.1972, Blaðsíða 7

iÍUNNUDAGUR 22. janúar 1972
TIMINN
19
Það gerist ekki öil sagan
í áþreifanlegum efnisheimi
i
Heilsuhæli nóttúrulækninga-
félags íslands í Hvetragerði er
að minni hyggju sá eini stað-
ur á landi hér, þar sem þreytt
fólk, aldrað eða heilsuveilt get
ur dvalið sér til hvíldar og
hressingar svo að nokkru
gagni komi. Þar er vel að öll-
um búið og svo vh’ðist sem
ýmsir endurheimti þar nokk-
um hluta þeiirrar orku, sem
þeir óður hugðu glataða. Taug-
amar róast og yfirbragðið verð
ur glaðara.
Þessu mættu íslenzkir ráða-
menn gjaman gefa gaum og
hegða sér þar eftir.
Hér á heilsuhælinu hitti ég
að tnáli Jósefínu Njálsdóttur,
sem ung óx upp í Árneshreppi
á Ströndum. Hún fæddist á
Borðeyri í Hrútafirði fyrir sjö-
tíu og fimrn árum og hefur þvi
lifað það tímabil í íslenzkri
þjóðarsögu, sem kalla mó, að
mestar breytingar hafi orðið á
högum og lífsháttum fólksins í
landinu. Lítil börn vorra tíma
eiga erfitt með að skynja
ömmusöguna sem raunveru-
leika.
Foreldrar mínir voru Njáll
Guðmundsson frá Kjós í Ámes
hreppi og Súsanna Margrét
Þorleifsdóttir ættuð úr Húna-
þingi. Þórarinn, langafi minn,
var bróðir Hjallalands-Helgu.
Faðir minn nam trésmíði
hjá Konráði sem búsettur var
inni f Hrútafirði og tók pilta
til kennslu. Höfðu þau móðir
mín samastað á Borðeyri og
þar fæddist ég.
Þegar ég var ársgömul flutt-
ist faðiir minn, að tilmælum
föður síns, með fjölskyldu sína
norður að Kjós. Þar var hann
í þrjú ár og reisti vandaðan
bæ að þeirrai- tíðar hætti.
Eftir það fór hann norður
að Krossnesi við Norðurfjörð
og bjó þar í þrettán ár, var
ég því þar mín æsku- og ung-
lingsár.
Búskaparárin á Krossnesi
stundaði faðir minn jöfnum
höndum, ásamt með búskapn-
um, smiðar og sjóróðra.
Krossnes er mikil álagajörð.
Ég man það vel, þó þá væri
ég aðeins stelpukrakki, að
gamli bóndinn, sem Henmann
hét og var fyrstu árin í tvíbýli
við föður minn, sagði honum
frá þeim stöðum, sem ekki
mátti hreyfa við af manna-
höndum.
Foreldrar mínir virtu þessa
þjóðhelgi og vorum við börn-
in undir sérstökum aga gagn-
vart því.
Einu sinni var Guðlaugur á
Steinstúni fenginn til að rista
lieytorf og honum bent á stað-
inn, T>ar sem hann átti að rista.
Faðir minn var ekki heima en
hafði, áður en hann fór, gefið
fyrirmæli um þetta.
Guðlaugi hefur líklega ekki
getizt sem bezt að landinu, sem
hann átti að vinna, því að
hann færði sig til og veitti ég
því þá athygli, að hann var
kominn á einn þeirra staða,
sem ekki mátti við hreyfa, og
sagði ég móður minni frá
þessu.
Hún sendi mlg strax til hans
með skilaboð um, að hann
skyldi hætta. Guðlaugur hló
framan í mig og kvaðst mundi
fara sínu fram. Ég fór þá aftur
til móður minnar og sagði
henni sem var. Gamla konan
brá sér þá út sjálf og var Guð-
laugur þá búinn að rista þrjár
torfur á bannstaðnum. Móðir
mín bað hann að hætta verk-
inu, sem skjótast og setja nið-
ur torfurnar. Mætti hann fara
heim, ef hann ekki gæti í þessu
farið að fyrirmælum hennar.
Guðlaugur hló, en þegar
hann sá, hver alvara henni var,
lét hann þó vera sem hún
vildi, og stóð hún yfir honum
meðan hann gekk frá torfun-
um. Um þetta var svo ekki
meira talað, enda varð enginn
skaði af.
Þar sem ég þekkti til í Ár-
neshreppi á þessum órum, var
fólkið víðast fátækt, en þó ekki
þannig, að mat skorti.
Faðir minn vann við smíðar
hér og þar í hreppnum, en
naumast mun hann hafa orðið
hökufeitur af þeirri iðju, því
að kaupið var kr. 1,50 á dag
og verkfæri sín varð hann að
bera á bakinu raiilli bæja.
Eitt af því, sem hann mun
hafa annazt algjörlega a.m.k. í
norðurhluta sveitarinnar, var
að srníða líkkistur utan um þá
sem dóu.
Sjaldan virtist honum koma
mannslát á óvart og var hann
oft búinn að hafa verkfæri sín
tilbúin áður ftn honum bárust
boð þar um.
Hvemig hann fékk þessa
vitneskju vildi hann ekkert um
ræða, kvað það sér einum við-
komandi.
Við systkinin vorum þrjú.
Ég elzt og svo bræður mínir
tveir, Skarphéðinn og Gunnar,
yngri.
Vorið 1913 fluttumst við til
Sauðárkróks. Þar virtist faðir
minn ætla að hafa það gott
hvað atvinnu snerti, en hann
undi sér ekki og fluttist aftur
heirn í Árneshrepp næsta vor.
Hann fékk þá stóra lóð í Norð-
urfirði og byggði þar íbúðar-
hús, sem hann nefndi Njáls-
staði. Eragin grasnyt fylgdi en
hann ræktaði vel blettinn
kringum húsið og fékk engja-
heyskap hjá bændum, svo að
fljótlega gátum við haft kú.
Þegar ég var koanin á ung-
lingsár fór ég að vinna fyrir
mér, að nokkru utan heimilis.
Sumarið, sem við vorum á Sauð
árkróki, fór ég í kaupavinnu að
Tunguhálsi í Lýtingsstaða-
hreppi. Þar var móðursystir
mín húsfreyja. Annars er til-
gangslaust að vera að tíunda
allan minn flæking, því að ég
fór svo víða. Mig langaði til
að kynnast lífinu í landinu. Af
þessu nam ég ýmiss konar
verkshátt, t.d. lærði ég bæði
netabætingar og karlmanna-
fatasaum. Ég var í síld á Siglu-
firði og í fiskvinnu hjá Hálf-
dáni í Búð í Hnífsdal, svo að
eitthvað sé nefnt.
Auðvitað lá svo leiðin til
Reykjavíkur. Þar kynntist ég
Guðmundi Þórðarsyni. Hann
var þá sjómaður á togaranum
Nirði, vörpulegur maður og
harðduglegur. Guðmundur var
Rangæingur af Víkingslækjar-
ætt, frá Rauðnefsstöðum. Við
giftum okkur árið 1932 og
stofnuðum heimili í Reykjavík.
Þá voru erfið ár. Kreppa, at-
viranuleysi og f jórskortur.
Sumarið 1934 átti að hefja
byggingu síldarverksmiðju á
Djúpuvík. Ég hafði orð á því
við Guðmund, hvort hann væri
mjög andvígur því að við leit-
uðum eftir atvinnu þama og
færum norður eitt sumar.
Hann féllst á þetta og við feng
um vinnuna og komum til
Djúpuvíkur með norskum
flutniragadalli 17. júnl um vor-
ið. En þetta sumar varð býsna
langt, því að á Djúpuvík vor-
um við búsett í 20 ár, og Guð-
rnundur fastur starfsmaður við
verksmiðjuna hjá h. f. Djúpu
vik allan þann tíma.
Þegar ég nú lít til baka,
finrast mér að þar höfum við
lifað okkar beztu æviár. Guð-
mundur var mikiil athafnamað
ur og kom sér upp talsverðu
af skepnum. Á timabili áttum
við tvær kýr, 30 kindur og
þrjú hross. Þetta var talsvert
erfiitt, þar sem Guðmundur var
í föstu starfi, en haran notaði
skap og ég gat svo annazt hey
skap og ég gat svo annast hey-
þurrkinn. Þegar bömin okkar
tvö komust á leigg, gátu þau
líka hjálpað tiL
Guðmundur var mikill dýra-
viraur og fannst sér erfiðið full-
goldið með umgengninni við
skepnurnar, erada voru kind-
umar svo hændar að honum,
að því var líkast sem þær væru
allar heimalningar. A veturna
gat hann kallað þær í hús á
kvöldin, þótt þær dreifðu sér
um bninir og hjalla ofan við
víkina.
Á þessum árum var fjöl-
menni á Djúpuvík og atvinraa
næg. Þar var margt fólk að-
flutt og varð ég ekki annars
vör en að það yndi hag sínum
vel. Illviðri og einangrun held
ég, að fáir hafi talið helztu
einkenni Ámeshrepps á þeim
árum. Fólkið var athafnasamt
og leið vel og er mér næst að
hajda, að þeir, sem áttu heim-
ili og lKsbjargarmöguleika
sæmilega, hafi ekki kosið aran-
an samastað fremur.
Ég hef heyrt, að þú værir
gædd dulskyni, Jósefína?
— Já, ekki neita ég því, að
ýmislegt hefur fyrir raiig bor-
ið, sem ég á erfitt með að
skýra. Það má kannski telja
þetta truflun. En það er eitt-
hvað £ undirvitundinni, sem
starfar án þess ég geri mér
grein fyrir á hvern hátt.
Vildir þú kannski segja mér
eitthvað náraar frá þessu?
Ég mun hafa verið nokkuð
innan við fermingu. Faðir
minn var eirahvers staðar úti í
sveit við smíðar. Þá er það
éina nóttina, að mér virðist
rauðskeggjaður maður koma á
gluggann yfir rúminu mínu og
kalla til raiín:
„Haran pabba þinn vantar
fulnishefilinn“. Hvort honurn
hefur sýnzt ég veita þessu of
litla athygli veit ég ekki, nema
hann kallar aftur og nú tals-
vert hærra. „Hann pabba þinn
vantar fulnishefilinn”.
Daginn eftir kemur Jón
Samsonarson framan úr vík.
Hann segir þær fréttir, að Pét-
ur Jónsson á Gjögri sé dóinn
og er með boð fró pabba að
senda sér verkfæri, því að
hann ætli að smíða kistuna.
Jón gat ómöguleiga munað
hvaða verkfæri hann hafði sér-
staklega ,beðið um og mamma
kvaðst alveig ókunnug hvaða
áhöld hann helzt notaði í þessu
tilfelli.
„Sendu honum „fulnishefil-
inn, mamma“, sagði ég.
„Já, ég get alveg eins sent
hann og hvað annað, því ég
geri mér enga grein fyriæ hvað
haran vantar“.
Þegar heim kom sagði pabbi,
að ef hann hefði ekki fengið
þeranan umrædda hefil, hefði
það kostað sig að senda aftur
norður.
Þegar ég fyrst kom til ísa-
fjarðar, þénaði ég hjá Árna
Ólasyni trésmið. Ég kom þang
að í húsið 7. desember og var
fengið til umráða herbergi,
sem mágur húsfreyjunnar, Art
húr að nafni, hafði. Hann var í
siglingu og var von á honurai
heim fyrir jól og var þá til
þess æúazt að hann yrði í her-
bergi með bróður sínum með-
an hann væri heima.
Konan fylgir mér inn í her-
bergið; það er rúmgott. Á
miðju gólfi er stórt borð, inni
í homi komraióða og á henni
nokkrar myndir. Við einn vegg
inn er sófi, þar er mér ætlað
að sofa.
Ég var þreytt efjir ferðalag-
ið og bjó því strax um mig og
sofnaði fljótt. Ekki veit ég hve
lengi ég hef sofið en vakna
við það, að ég heyri að úti-
dyrahurðin er opnuð og svo
gengið upp stigann og inn
ganginn áleiðis að dyrum her-
bergisins, þar sem ég svaf. Ég
varð mjög skelfd, þvf að ég
taldi víst, að gleymzt hefði að
loka útidyrahurðinni og ég var
þarna cin uppi á lofti í ókunn-
ugu húsi. Á fótatakinu heyrði
ég, að maðurinn var á stígvél-
um, járnslegnum á hælum og
tám.
Nú opnast herbergishurðin
og í dyrunum stendur hár mað
ur. Hann er vel farinn í and-
liti með þykkt, dökkt hár,
greitt upp frá enninu. Klædd-
ur er hann dökkbláum fötum,
í stígvélum úr leðri, og ná þau
upp á miðja leggi. Hann lítur
rólega til mín og hverfur mér
þá að mestu allur ótti en má
mig þó hvergi hræra.
Maðuriran gengur inn eftir
gólfinu og staðnæmist við
kommóðuna, eins og hann sé
að athuga myndirnar. Síðan
snýr hann sér við, kemur að
höfðalaginu til mín, lítur nið-
ur og horfir framan í mig og
finnst mér ég óttalaus mæta
augnaráði hans. Hann gengur
svo fram að dyrunum, fer út
úr herberginu, lokar á eftir
sér hurðinni og heyri ég fóta-
tak hans fram ganginn, niður
stigann og út, sömu leið og
hann kom.
En nú er sem af mér séu
leystir fjötrar. Ég sprett upp
úr rúminu, hypja mig í fötin,
tek lampanra, kveiki á honum
og fer foam í eldhús og sezt
þar.
Skömmu seinna kemur frú-
in fram. Hún segist hafa heyrt
mig ganga fram úr herberginu
en ekki fara inn aftur og því
viljað vita, hvað um væri að
vera.
Ég segi henni hvað fyrir
mig hafi borið.
„Ekki skil ég að hann Art-
húr hafi það sterkan hug til
herbergisins, að honum sé
ekki nokkuð sama hver gistir
þar. En því verður ekki neit-
að, að lýsing þín á manninum
kemur nokkuð heim við útlit
hans“, segir frúin.
Hún fer svo fram til sín og
kemur aftur með dálitla mynd
í ramma og sýnir mér.
„Þetta er maðurinn", segi
ég óhugsað, en sá eftir því um
leið og ég sleppti orðinu, en
þó meira seinna.
Daginn eftir segir hún mág-
konum sínum, systrum Art-
húrs, frá þessu og fannst þeim
saga mín furðuleg og hefur án
efa vakið hjó þeim einhvem
óróa.
Skömmu seinna kom skip að
sunnan. Með því var Arthúr
væntanlegur, og fer Ámi nið-
ur á bryggju til þess að taka
á móti honuim. Þegar hann
verður hans ekki var meðal
farþeganna sem í land koma,
víkur hann sér að einum
þeirra, sem hann þekkti vel,
og spyr hvort hann hafi ekk-
ert orðið var við Arthúr.
„Arthúr“, segir maðurinn og
bregður mjög: „Hefur þú ekki
frétt af honum?“ „Nei“, Árrai
kveður það ekki vera.
Maðurinn færir honum þá
þær fréttir, að Arthúr hafi fall-
ið út af skipinu, sem hann var
á í síðasta túmum og drukkn-
að.
Þú ert bæði skyggn og
draumspök?
Mið dreymir oft og órar fyr-
ir ýmsu þvi ókomna.
Ég skynja stundum eitthvað
umhverfis það fólk, sem verð-
ur á vegi mínum og líður mis-
jafnlega vel i návist þess.
Ég held það verði varla
rengt, að eitthvað sé til utan
efnisheimsins, sem okkur er
áþreifanlegur.
Þ.M.