Tíminn - 26.01.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
MIÐVIKUDAGUR. 26. janúar 1972.
Hulda Stefánsdúttir fyrrum skólastjóri á Blönduósi.
Nú er Þorri byrjaður, sam
kvæmt gamla dagatalinu. Þorra
matur kominn á boðstóla I verzl
unum, og þorrablót að hefjast og
bætast við abrar skemmtanir,
sem hjálpa okkur nútimafólki til
að þreyja Þorrann og Góuna.
Hugtakið þorramatur er raunar
tiltölulega nýtt af nálinni.
Það, sem viö köllum nú þorra-
mat, var áður fyrr, allt fram á
siðari heimstyrjaldarárin og
sums staöar lengur, ein aðal
uppistaðan i fæðu landsfólksins.
Viö fengum nýlega Huldu
Stefánsdóttur, fyrrum forstööu-
konu Húsmæðraskólans á
Blönduósi til að spjalla við okkur
um þennan garnla, islenzka mat,
og barst talið að ýmsu ööru I leið-
inni.
Hulda Stefánsdóttir fæddist að
Möðruvöllum i Hörgárdal, en
fluttist barn aö aldri til Akur-
eyrar. Faðir hennar var Stefán
Jóhann Stefánsson, skólameistari
við Menntaskólann á Akureyri.
Hulda bjó lengi að Þingeyrum i
Húnavatnssýslu, en starfaði
einnig sem kennari og siðar
skólastjóri bæði norðanlands og
hér I Reykjavik. Hún býr nú hjá
dóttur sinni i Reykjavik.
Gömlu
geymslu
aðferðirnar
— Það var aldrei talað um
sérstakan þorramat hér áöur
fyrr, sagði Hulda i viðtalinu við
Timann. — En allur matur, sem
var geymdur, var annað hvort
saltaður, settur I súr eða reyktur.
Aðrar geymsluaðferðir þekktust
varla i minni barnæsku, en þó var
matur soðinn miður á einstaka
heimili. Nýmeti var sjaldgæft
viöast hvar, þótt fyrir kæmi að
slátrað væri kálfi eöa eitthvað
Áður ein
landsman
mannsmat
bærist frá sjó. Það, sem nú er
nefnt þorramatur, var þvi boröaö
meira og minna árið um kring.
Þannig var geymdur bæði
sparimatur og hversdagsmatur,
eins og slátur og lifrarpylsa.
— Hvaö af þorramatnum þótti nú
mest hnossgæti hér áður fyrr?
— Hangiket og magálar var ekki
haft á borðum nema á hátiðum og
tyllidögum. Reyktir lundabaggar
voru mikið notaðir til hátiöa
brigða um jólin og fram eftir
vetri. Súrir hrútspungar, súrir
lundabaggar og súr svið þóttu
góður sunnudagsmatur. Fóta-
sulta þótti ekki eins fin og sviða-
sulta og var frekar borðuð hvers
dagslega. Þá var hákarl og góöur
harðfiskur frekar sparimatur.
Súr vélindi þóttu lika mikið
hnossgæti. Þau voru búin til á
þann hátt, að vélindað var skorið
úr vélindiskeppnum, hreinsað
vel og þvi snúið viö. Kjötræmu
var siöan stungið i vélindað,
saumað fyrir, það soðiö,kælt og
súrsaö. En kjötið þurfti að vera
gott til að vel tækist til. Eins var
um lundabaggana. 1 þá voru
notaðar iundir. Mér þykir ekkert
varið i lundabagga, sem i eru
notuð hjörtu eins og nú er oft gert.
— Hvaö annað er i lundabögg-
um?
— Ristlar og þindin, sem var höfð
utan um allt saman.
Það var allt notað innan úr skepn-
unni við gömlu matargerðina.
Reynt að geyma
góðan mat
til sumarsins
Isben var matur, sem fáir
þekkja liklega núna. tsben var
ristill úr nautgrip, sem var snúið
við, verkaður ákaflega vel, mör-
inn látinn vera I, en rístillinn siö-
an fylltur með kjöti og bragðbætt
með salti og pipar. tsben var
soðið og hengt upp i eldhús eins og
sperglar, sem voru svipaðir bjúg
um en nokkru lengri. tsben var
notað ofan á brauð og þótti góöur
matur.
Brauð var reyndar lengi reglu-
legur sparimatur, enda oftast af
skornum skammti. A málum var
yfirleitt skammtað slátur með
skyri, hræring eða mjólkurvell-
ingi.
Reynt var að geyma eitthvað af
betri matnum til sumarsins. Það
var erfiðasti tími ársins og þá oft
aðkomufólk á bæjum. Allir vildu
reyna að hafa sæmilegan mat yfir
sláttinn.
Ef veiði var á jörðum, voru lax
og silungur á borðum á sumrin,
og reyktur lax þótti góöur til
bragðbætis. A Þingeyrum var
lengi maður, sem ekkert
gerði annað yfir veiðitimann en
sinna um laxveiðina. Þingeyrar
eru mikil laxveiðijörð, en aldrei
var hægt að selja lax. Hann var
saltaður,óhemjumikiðreyktur og
hausarnir stundum notaðir til
skepnufóðurs.
Það hélt bændum i Húnavatns-
sýslu ákaflega mikið niðri, aö
þeir gátu bókstaflega engar af-
urðir selt nema ullina á vorin og
kjöt og gærur að haustinu. Þaö
var ekki fyrr en i siðari heim-
styrjöldinni að þetta breyttist
með tilkomu mjólkurbúa og
frystihúsa.
Ef húsmóðir vildi gera vel við
fólk sitt, var gott að eiga sund-
maga. Þeir voru hertir, og komu
oftast frá Vestfjörðum og
geymdust von út viti. Sundmag-
arnir voru soðnir og borðaðir
þannig. En stundum voru þeir
settir i byttu eöa bala og soðinu
hellt yfir svo úr varð sulta, sem
siðan var skorin niður i fer-
köntuð stykki lfkt og súr hvalur.
Stundum var búið til eins konar
salat úr sundmögum, þeir voru
settir út i skyr og borðaðir með
brauði. Ef þetta var bætt með
rjóma, var það reglulegt hnoss
gæti.
Víðsýnt og sanngjarnt mat á
barnab
Mikill fjöldi barnabóka, inn-
lendra og þýddra, kemur út á
hverju ári hér á landi, harla mis-
jafnra að gæðum sem aö lfkum 1
lætur. Margir hafa á það bent fyrr
og siöar með réttum rökum, aö
góðar barnabækur séu afar mikil-
vægt veganesti á leið barns og
unglings, mikils ráðandi um mál-
þroska, siðmat og lifsskyn.
Abyrgð höfunda barnabóka sé
miklu meiri en þeirra, sem skrifa
bækur er fullorðiö og fullmótaö
fólk les. Ýmsar tillögur hafa verið
settar fram til úrbóta á þessum
vettvangi, og með öörum bók-
menntaþjóðum eru ýmis ráð
reynd til þess að bæta barna-
bækur og auðvelda skyn og mat
þeirra, sem leggja þær á borð
barna.
Hér á landi hefur ekkert verið
gert enn þá af hálfu opinberra
aðila eða samtaka i þessa átt, og
tilraunir oröið að engu. Fræðslu-
ráð Reykjavikur gerði þá tillögu
fyrir nokkrum missirum að verð-
launa eina barnabók á ári. Hún
var samþykkt, en dó siöan að þvi
er bezt verður séö. Útgáfufyrir-
tæki gaf einnig nokkra fjárhæð
sem fyrsta tillag til slikrar viður-
kenningar, helzt á vegum kenn-
arasamtakanna, en framhald
hefur ekkert orðið
Loks bar það til tiðinda, sem ef
til vill verður drýgst til þess að
koma á viðhlitandi skipan i
þéssum málum. Það var framtak
nokkurra ungra kennslukvenna
rétt fyrir jólin að lesa og meta all-
margar barnabækur og birta
niðurstöður i fjölmiðlum,
kaupendum bóka til leiðbein-
ingar. Þetta virtist gert að til-
hlutun Kvenréttindafélags
tslands.
Þetta frumkvæði er á margan
hátt þakkar vert, en eigi að siöur
hljóta að vera á þvi miklir ann-
markar, að nægilegt réttlæti náist
og leiðbeiningarnar komi að
gagni. Þetta mat kom ekki fyrr en
langt var liðið á bókakauptiðina
og náði auk þess alls ekki til
allra barnabóka, sem út komu.
Tilhögun bókaútgáfunnar hér á
landi gerir slikt mat satt að segja
nær ógerlegt. Augljóst er þvi, aö
mat i þeirri mynd, sem það birtist
rétt fyrir jólin, getur ekki og má
ekki verða frambúðarskipan, og
gallar þess eiga einmitt að vera
hvatning til þess að koma á hald-
betra mati.
I
ska
Mé
vik
við
dæi
sjá
nei
um
ræf
mil
tali
fél;