Tíminn - 30.01.1972, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
SUNNUDAGUK 30. janúar 1972
Menn og málefni
Hrakningasaga lána
mála iðnaðarins
Rekstra rf já rskortu r
Slippstöðvarinnar
Hinn 24. september s.l. fól
fjármálaráðherra fimm manna
nefnd að kanna rckstrarvanda-
mál Slippstöðvarinnar á Akur-
eyri. í nefndinni áttu sæti Árni
Halldórsson, hrl., Árni Vilhjálms
son, prófessor, Guðmundur
Skaptason löggiltur endurskoð-
andi, Ingólfur Árnason, rafveitu
stjóri og Jón Sigurðsson ráðu-
neytisstjóri. Neíndin skilaði
ítarlegu áliti, og segir þar m.a.
um rekstrarfjárskort fyrirtækis-
ins:
„Langvarandi og þrúgandi
fjárskortur hefur valdið mikilli
óhagkvæmni í rekstri og haft
slæm áhrif á starfsmenn. Verk-
færi hcfur ekki verið unnt að
kaupa eða endurnýja, efni hefur
vantað, þegar þess þurfti til að
halda vcrki áfram með eðlileg-
um hætti, og þá cinatt vegna
þess, að ekki var fé til að leysa
efnið út. Ekki hefur verið lagt
i lagfæringar með sameiningu
lagera og vélsmiðja af sömu
ástæðum, þótt vcruleg hag-
kvæmni sé auglj'ós.
Nefndin telur vafalaust, að
bein og óbein áhrif þessara at-
riða á rekstrarafkomu fyrir-
tækisins séu mjög mikil, þótt
enginn vcgur sé að áætla hversu
stóran hlut þau eigi f vanda
fyrirtækisins.“
Ekkert einsdæmi
Rekstrarfjárskorturinn, sem
Slippstöðin á Akureyri hefur
orðið að búa við, cr því miður
ekkert einsdæmi. Fjölmörg iðn-
fyrirtæki á íslandi hafa svipaða
sögu að segja. Meiri og minni
truflanir hafa orðið í rekstri
þcirra, því að efni hefur vantað
sökum fjárskorts. Fé, sem átti
að fara til vélakaupa og hagræð-
ingar, hefur þurft að nota sem
rekstrareyri. Segja má að þetta
hafi ekki komið að eins mikilli
sök meðan iðnaðurinn þróaðist
í skjóli innflutningshafta, en eft-
ir að þau voru fclld niður í byrj
un siðasta áratugs, varð rekstrar
fjárvandinn cnn þungbærari,
þar sem oft hefur þurft að
keppa við erlend fyrirtæki. er
gátu veitt langa greiðslufresti.
Enn jókst svo þessi vandi við
EFTA-aðildina, sem dró mjög
úr tollverndinni. Síðast en ekki
sízt hefur svo verðbólgan, sem
m.a. hefur gert eldri varasjóði
verðlitla, aukið rckstrarlánsþörf
ina á margan hátt.
Olnbogabarn
Þótt flestir viðurkenni í orði,
að iðnaðurinn sé orðinn þriðji
undirstöðuatvinnuvegur þjóðar-
innar við hlið landbúnaðar og
sjávarútvegs, hefur mikið skort
á, að þetta hafi fengizt viður-
kennt í verki, þegar um rekstrar
lin til atvinnuveganna cr að
neða. Þar hefur iðnaðurinn ver-
ÍM ataboga! arnið og er það cnn.
Rinknm gi) ir þetfa f sambandi
við hin svokölluðu afurðalán,
sem sjávarútvegur og landbún-
aður hafa notið um langt skcið,
en iðnaðurinn enn ekki fengið
að neinu ráði. Það myndi mjög
ráða bót á rekstrarfjárvanda
hans, ef hann nyti jafnréttis
við hina höfuðatvinnuvegina að
þessu leyti.
Síðastl. 14 ár hefur verið
haldið uppi baráttu fyrir þvf á
Alþingi, að iðnaðinum væri
tryggt jafnrétti að þessu leyti.
Rétt þykir að rekja sögu þeirrar
baráttu, en hún gæti vel kall-
azt hrakningasaga lánamála iðn-
aðarins.
Tillaga Sveins
Segja má, að það sé Sveinn
Guðmundsson. fyrrv, alþingis-
maður sem sé upphafsmaður
þessarar baráttu á Alþingi. f
maímánuði 1958 flutti Sveinn,
sem átti þá sæti á Alþingi sem
varaþingmaður, svohljóðandi til
lögu til þingsályktunar um end-
urkaup Seðlabankans á fram-
leiðslu- og hráefnavíxlum iðnað
arins:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að hlutast til um, að
Seðlabankinn endurkaupi fram-
leiðslu- og hráefnavíxla iðnaðar
fyrirtækja eftir ákveðnum regl-
um, er settar verði með svip-
uðu sniði og reglur þær, er nú
gilda um endurkaup framleiðslu
víxla sjávarútvegs og landbún-
aðar.“
Allsherjarnefnd sameinaðs
þings fékk tillöguna til athug-
unar og lagði einróma til, að
hún yrði samþykkt svohljóð-
andi:
„Alþingi ályktar að skora á
ríkisstjórnina að vinna að því,
að iðnaðurinn fái aukið rekstrar-
fé með því, að Seðlabankinn
endurkaupi framleiðslu- og hrá-
cfnavíxla iðnfyrirtækja.“
Tillaga þessi var afgreidd ein
róma frá Alþingi 3. júní 1958.
Seinvirk nefnd
Þegar þetta gerðist, sat vinstri
st.iórn að völdum, og hóf hún
undirbúning að framkvæmd til-
lögunnar. Honum var ekki lokið
þegar stjórnin fór frá í desem-
ber 1958, og hófst þá stjórnar-
tímabil S.iálfstæðisflokksins og
Alþýðuflokksins. f marzmánuði
1960 hafði enn ekkert verið gert
til að framfylgja tillögunni.
Undirritaður taldi, að málið
mætti þá ekki liggja kyrrt leng-
ur, og flutti í sameinuðu þingi,
óbreytta áðurgreinda tillögu
Svcins Guðmundsonar Þing-
menn stjórnarflokkanna sam-
þykktu að vísa tillögunni frá og
var það gert mcð þeim rökstuðn
ingi. að sérstök nefnd hefði mál-
ið til athugunar. Ég flutti svo
tillöguna aftur á haustþinginu
1960 og dagaði hún þá uppi.
Enn flutti ég tillöguna á haust-
þinginu 1961 og dagaði hún þá
enn uppi. f umræðum um til-
löguna, upplýsti Jóhann Haf-
stein, sem þá var iðnaðarmála-
ráðherra, að áðurgreind nefnd
væri enn að athuga málið. í
fjórða sinn flutti ég svo tillög-
una á þinginu 1962 og fékkst
hún þá ekki tekin til umræðu.
Fvrirheit Gvlfa
Mér fannst samt ekki rétt að
gefast upp og flutti tillöguna
bví í fimmta sinn á binginu
1963. Tillagan fékkst tekin til
umræðu 31. janúar 1964 og
varð nú bankamálaráðherrann,
Gylfi Þ. Gíslason, fvrir svörum.
Hann upplýsti, að nú fyrst hefði
áðurgreind nefnd lokið störf-
um. Samkvæmt frásögn ráð-
herrans varð það niðurstaða
nefndarinnar, að Seðlabankinn
gæti ekki endurkeypt iðnaðar-
víxla, nema aukið væri bundið
snarifé f bankanum. Þess vegna
hefði ríkisstjórnin lagt fyrir
þingið frumv. um aukna spari-
fjárbindingu í bankanum. Um
þetta fórust Gylfa Þ. Gíslasyni
orð á þessa leið:
„Þess vegna er það einmitt,
sem núv. ríkisstjórn hefur flutt
um það frv. sem liggur fyrir
þessu þingi, að ráðstöfunarfé
Seðlabankans skuli aukið þann-
ig, að heimild Seðlabankans til
þess að binda liluta af innstæðu
aukningu í bönkum og lánsfjár-
stofnunum, skuli aukin frá þvi
sem verið hefur. Það er yfir-
lýstur tilgangur með þessari
ráðstöfun m.a., að þá skuli Seðla
bankinn hefja endurkaup á fram
lciðslu- og afurðavíxlum iðnað-
arins" (Alþt. 1963, D-607).
Hér gaf Gylfi Þ. Gíslason iðn
aðinum vissulega fagurt fyrir-
heit og hugðu nú margir iðn-
rekendur, að lánavandkvæði
þeirra væru leyst.
Efndir dragast
Stjórnarfrumvarpið um aukna
innstæðubindingu í Seðlabank-
ann, var samþykkt og innstæðu
bindingin aukin samkvæmt því
strax á eftir. Þegar Alþingi kom
saman nokkrum mánuðum síð-
ar eða í október 1964, hafði ekk
ert verið aðhafzt til að fullnægja
því fyrirheiti, að Seðlabankinn
byrjaði kaup á framleiðslu- og
hráefnavíxlum iðnaðarins í kjöl
far hinnar auknu innstæðubind-
ingar. Ég flutti því i sjötta sinn
tillögu Sveins Guðmundssonar,
ásamt þeim Ingvari Gíslasyni og
Halldóri E. Sigurðssyni. Tillagan
dagaði uppi, og þegar Alþingi
kom saman haustið 1965, var
enn ekki farið að framkvæma
fyrirheitið um endurkaup Seðla
bankans á framleiðslu- og hrá-
efnavíxlum iðnaðarins. Við þre
menningarnir fluttum því til-
lögu Sveins í sjöunda sinn. í
umræðum, sem urðu um hana í
nóvember 1965, upplýsti Jóhann
Hafstein iðnaðarmálaráðherra,
að Seðlabankinn hefði mótað
vissar reglur um, hvernig slík-
um endurkaupum yrði hagað,
en enn hefði reglugerð ekki ver-
ið gefin út um þær. Samkvæmt
þeim væru fyrirhugað, að endur
kaupin næðu aðeins til fyrir-
tækja, sem ekki nytu tollvernd-
ar. Rétt er að geta þess, að
Sveinn Guðmundsson tók þátt
I þessum umræðum og átaldi
það harðlega, að reglugerð um
endurkaupin hefðu enn ekki
verið gefin út.
Loforð svikið
Þegar Alþingi kom saman
haustið 1966, hafði reglugerðin
vcrið nýlega gefin út, en ákvæði
hennar voru svo þröng, að end-
urkaupin náðu raunverulega
ekki nema til örlítils hluta iðn-
fyrirtækja. Hún mátti því nán-
ast heita gagnslaus. Við þre-
menningarnir töldum því rétt
að flytja tillögu Sveins Guð-
mundssonar í áttunda sinn. —
Stjórnarliðið lét hana daga uppi
eins og áður.
Segja má, að við þetta hafi
setið fram á þennan dag. Lögin,
sem „viðreisnarstjórnin“ setti
snemma á árinu 1964 um aukna
innstæðubindingu í Seðlabankan
um, til þess að auðvelda hon-
um endurkaup á framleiðslu- og
hráefnavíxlum iðnaðarins, eru
enn í fullu gildi. En ekki nema
örlítið brot af þvi fé, sem hef-
ur verið bundið samkvæmt þess-
um lögum, hefur farið til að end-
urkaupa víxla af iðnaðinum.
Svo fullkomlega hefur þetta
fyrirheit, sem iðnaðinum var
gefið veturinn 1964, verið svikið.
Ekki hefur heldur verið reynt
að bæta úr rekstrarfjárskorti
iðnaðarfyrirtækja á annan hátt.
þess vegna lét form. Félags ísl.
iðnrekenda svo ummælt eftir að
Alþingi hafði samþykkt inngöng
una í EFTA, að rekstrarfjár-
skorturinn væri mesta vanda-
mál iðnaðarins.
Tillaga atvinnumála-
nefndar
Eftir að vera búinn að endur-
flytja tillögu Sveins Guðmunds
sonar átta sinnum, taldi ég von-
laust að halda því áfram, enda
var komin til sögunnar ný hug-
mynd, sem gekk að vfsu mun
skemmra. Haustið 1968 setti
Reykjavíkurborg á laggirnar sér
staka atvinnumálanefnd, þar
sem atvinnuleysi var þá verulegt
í borginni. Nefndin kynnti sér
m.a. rekstrarfjárvandamál iðnað
arins. Niðurstaða hennar var
sú, að það væri mikilsvert fyrir
atvinnuöryggið, að iðnaðarfyrir-
tæki asttu kost á vissum lágmarks
rekstrarlánum. Samkvæmt þvf
lagði nefndin til að settar yrðu
eftirgreindar lágmarksreglur
um rekstrarlán til iðnfyrir-
tækja:
a) Fyrirtækin fái víxlasöluheim
fld (vfxilkvóta) til sölu á
allt að 90 daga löngum víxl-
um, er nemi allt að þriggja
mánaða framleiðslu þeirra.
b) Auk þess fái fyrirtækin yfir-
dráttarheimild á reiknings-
lánum (hlaupareikningsyfir-
drátt), er svari til þriggja
mánaða kaupgreiðslu viðkom
andi fyrirtækis.
Að því er varðar báða ofan-
greinda liði, skal miðað við
meðalframleiðslu og meðaltals-
kaupgreiðslur s.l. tvö ár.
Ný tilraun
Þar sem tillaga Sveins Guð-
mundssonar átti auðsjáanlega
ekki neitt teljandi fylgi hjá „við-
reisnarflokkunum", fannst okk-
ur Framsóknarmönnum rétt að
prófa það, hvort þeir fengust
ekki til að samþykkja framan-
greindar tillögur atvinnumála-
nefndar Reykjavíkurborgar, þar
sem þær gengu skemmra. Eigi
að síður voru þær mikil úrbót
fyrir iðnaðinn. Við fluttum þvi
á síðari hluta þings 1968 tillögu
um, að Seðlabankinn veitti við-
skiptabönkunum sérstök lán, til
þess að gerá þeim kleift að veita
iðnaðinum framangreind lág-
marksrekstrarlán. í greinargerð
tillögunnar var tekið skýrt fram,
að við litum á „þessa tillögu
sem hreina bráðabirgðalausn og
koma þyrfti þessum málum í
miklu fullkomnara horf í fram-
tíðinni."
Þótt fulltrúar allra flokka
hefðu átt sæti í atvinnumála-
nefnd Reykjavíkurborgar, hlaut
þessi tillaga ekki stuðning Sjálf
stæðisflokksins og Alþýðuflokks
ins. Hún var endurflutt á þing-
unum 1969 og 1970, án ár-
angurs. Hún hefur enn verið
flutt á þessu þingi, og er þess nú
að vænta, að betri lausn fáist
á þessu máli en á undangengn-
um 13 þingum, þar sem andi
„viðreisnar“ sveif yfir vötnun-
um.
Auðveld laun
Margt ætti að stuðla að þvf,
að iðnaðinum verði nú sýnd-
ur meiri skilningur en í tíð „við-
reisnarinnar“.
Mikil halli er nú á verzlunar-
jöfnuðinum við útlönd. Raunhæf
asta leiðin til að jafna hann, er
að auka útflutninginn og auka
iðnað, sem dregur úr innflutn-
ingi. Hvort tveggja er jafn
mikilsvert.
Um skeið trúðu margir á, að
allan vanda mætti leysa með
eflingu stóriðju. Stærsta blað
landsins talaði um ekkert meira
en stóriðju. Verðfallið á álinu
sýnir, að hæpið er að treysta á
stóriðju eina saman.
Þótt mikilvægt sé að efla sjáv
arútveginn, er verðfallið á lýsi
og mjöli ábending um, að hann
getur orðið fyrir áföllum og því
má ekki treysta einhliða á hann.
Ef afkoma þjóðarinnar á að
vera örugg og batnandi, þarf
hún að byggja á sem flestum
stoðum. Fáar stoðir eru mikil-
vægari í þeim efnum en fjöl-
breyttur iðnaður og þar er engu
minna mikilvægur sá iðnaður,
sem aflar útflutningstekna, en
hinn, sem sparar innflutning.
Vissulega glímir iðnaðurinn
við fleiri vandamál en rekstrar-
fjárskortinn. En rekstrarfjár-
skortur er nú eitt mesta vanda-
málið og það, sem er einna auð
veldast er að leysa, ef farið er
eftir þeim tilgangi laganna frá
1964 að nota verulegan hluta
af bundna fénu í Seðlabankan-
um til endurkaupa á iðnaðar-
víxlum. —Þ.Þ.