Tíminn - 19.02.1972, Síða 7

Laugardagur 19. febrúar 1972
TÍMINN
7
ÚJgcfandL Fraw*6l<rt*rHoW<urfrtn
FramkvaeriKlDitiórj; KrlStfárt ö«ftedlkfiS6rt, ftjtitjótan Þórarirttt
: ;;Þárarlnsson: :fáb)>: Artdr ÓS:: XrfSffártíS.Ort,:; Jófv; :H«)satOrtr: :(ttdrlSf;;:;:.:.
G. Þorsteinsson og Tóm®» KsrfMOrt/Atfftlýslnifasljórt: Stelrt- .
::::•:: grMrtor::<Jfsla3on::::Rlt5fíÓrHar.sl<TtfS:t.O((lf::í:-.€dc(ú)»ÍSÍrtU>::í(ttVSf ■::;:•:::
13200 — 123Q&. Skrifstofur Gankastrœff ?. — AforetSsiUsfmi
12222. Auglýsingasími 19523. ASror skrffstofur simi T8JO0,
Áskrlflat'OÍaW kt, 225,60 á mánuSt Innanlamls. í laUsasóiu
kr. 15.00 álntAktS. “ filaóaprertt ti.f. (Öffsát)
Á samvinnuvegi í 90 ár
Á köldum febrúardegi árið 1882 köfuðu
fimmtán þingeyskir bændur snjóinn heim að
lágreistum bæ i Laxárdal. Sumir komu norðan
úr dölum og Kelduhverfi, aðrir ofan úr
Mývatnssveit og vestan úr Ljósavatnshreppi.
Þeir höfðu valið Þverá sem fundarstað svo að
jafnræði væri sem mest að sækja fundinn.
Þennan dag, 20. febrúar, stofnuðu þeir
vörupöntunarfélag, sem Benedikt á
Auðnum gaf siðar nafnið kaupfélag.
Gerningaþokunni, sem einokunin og siðan
selstöðuverzlunin lagði yfir viðskiptamálefni
þjóðarinnar, tók ekki að létta svo að sæi til átta
fyrr en á sjöunda og áttunda tugi nitjándu
aldar. Þar átti Gránufélagið og Tryggvi
Gunnarsson mikinn hlut að, og Jakob Hálf-
danarson lagði upp i samvinnuför sina i skimu
þess morgunsárs. Þingeysku sam-
vinnumennirnir fóru ótroðna leið.
Elzta kaupfélag landsins hefur nú starfað i
niutiu ár, og hliðstæð samvinnufélög i öllum
héruðum lengri eða skemmri tima. Mennina,
sem sátu undir súðinni i Þverárbaðstofu þenn-
an vetrardag, hefur vafalaust ekki grunað, að
þeir væru að snúa barningi langra og myrkra
ára i einhverja mestu sigursókn íslendinga-
sögunnar. Sú er nú orðin raunin.
Kaupfélag Þingeyinga er nú, og hefur verið
langa hrið mikilvægasta aflstöð héraðs sins og
fólksins þar i látlausri og æ hraðari sókn til
betri lifskjara og menningar. Jakob Hálf-
danarson var leiðtogi hagfelldari viðskipta, en
Benedikt á Auðnum birti samvinnumönnum
sannindi þess, að sú hagsbót nýtist ekki til
fulls, nema jafnframt sé bættur andlegur efna-
hagur.
Tuttugu ár liðu. Þá voru þingeysku kaupfé-
lögin orðin þrjú og fulltrúar þeirra komu
saman að Yztafelli og stofnuðu ,,sam-
bandskaupfélag” 2. febrúar 1902. Þau samtök
eru nú Samband isl. samvinnufél. sem er
sjötugt á morgun. Starf þeirra samtaka er nú
og hefur lengi verið ein af meginstoðum
islenzkrar þjóðfélagsbyggingar. Þar hafa
samvinnumenn landsins lagt afl sitt saman i
hinum stærstu áföngum, og árangurinn blasir
við svo að segja hvert sem litið er. Hann
blasir við sem lyftistöng kaupfélaganna til
öflugra starfs, hann sést i stórfelldum verzlun-
arumbótum, samvinnuiðnaði, skipaútgerð,
vélvæðingu landsins, samvinnutryggingum,
samvinnumenntun og öðrum umbótum.
Þessa dagana leggja stjórnarmenn Kaup-
félags Þingeyinga leið sina i gamla bæinn á
Þverá, setjast undir súðina og hugsa til frum-
herjanna og framtiðarinnar og varða vonandi
leið til nýrrar sóknar, þótt ekki sé að vænta að
af spretti eins stórbrotin þáttaskil og fyrir
niutiu árum.
Timinn árnar samvinnufólkinu og lands-
mönnum öllum heilla á þessu sögurika sam-
vinnuafmæli elzta kaupfélagsins og megin-
samtaka samvinnuhreyfingarinnar. Margra
sigra er að minnast en að meiri samvinnu-
áföngum að hyggja á vegferð þjóðarinnar. A.K
HENRY C. WALLICH prófessor við Yaleí
Heimur án hagvaxtar
býður hættunum heim
Varhugaverðar fullyrðingar umhverfisfræðinga
An aukins hagvaxtar veröur ekki sigra/.t á menguninni.
I TVEIMUR tölublöðum The
New York Times fyrir skö-
mmu varaði Anthony Lewis
okkur við banvænum af-
leiðingum hagvaxtar. Af-
leiðingar blómgunarinnar
yrðu að síðustu þær, að okkur
þryti auðlindir, mengunin yrði
alger og alls ráðandi, okkur
brysti þrek og við gæfumst
gjörsamlega upp. Við yrðum
að stöðva aukninguna, ekki
aðeins mannfjölgunina, held-
ur einnig aukningu framleiðsl-
unnar og hækkun tekna.
Sá hópur umhverfis-
fræðinga, sem stóð að þessari
vel meintu viðvörun, er i afar
gömlum félagskap. Stofn-
andinn er séra Thomas
Malthus, sem spáði óhjá-
kvæmilegum bjargarskorti
árið 1798. Þessi spá reyndist
að visu röng, en nú er hins
vegar spáð gjörþrotum allra
náttúruauðlinda og sivaxandi
mengun.
EKKI þarf til neinn um-
hverfisfræðing til að skýra það
út, að ef mannfjöldinn tvö-
faldast á tilteknu árabili, rúm-
ast hann innan tfðar aðeins
standandi, á yfirborði hnatt-
arins að minnsta kosti. Eins
má heita augljóst, að ef við
þurrausum kunnar auðlindir
án þess að finna nýjar — koma
á nýrri hringrás og finna upp
nýtt i stað þess gamla — kom-
umst við á endanum i þrot. En
vera má, að hagfræðingur geti
komið að liði við að útskýra,
hvers vegna þetta er siður en
svo erfiðasta vandamál okkar
enn sem komið er.
I fyrsta lagi munu hin virku
öfl efnahagslifsins leiða i ljós
auðfengin efni i stað þeirra,
sem skortur verður á. Ef ál
þrýtur til dæmis, hækkar verð
þess að sjálfsögðu. Það hvetur
framleiðendur til þess að nota
eitthvað annað, ýta undir
rannsóknir og stuðlar að
framleiðslu þess, sem tekið
getur við af þvi þrotna.
SUMIR visindamenn eru
sannfærðir um, að efni og orka
séu i grundvallaratriðum auð-
leyst af hólmi i ýmsu formi, en
sem leikmaður á þvi sviði
treysti ég ekki á kraftaverk i
náinni framtið. Hin einfalda
framvinda efnahagslifsins
heldur okkur gangandi. Ef svo
væri ekki kæmu ráðleggingar
umhverfisfræöinganna um að
hægja ferðina að næsta litlu
haldi. Það gerði ekki annað en
að fresta dómsdeginum, en
gerði okkur alls ekki kleift að
komast undan honum.
Þegar aldirnar liöa þarf
sennilega á róttækari breyt-
ingum og aðlögun að halda.
Fólkinu kann að hætta að
fjölga og framleiðslan kann að
hætta að aukast. Mestar likur
eru á, að mannkynið aðlagist
breyttu umhverfi smátt og
smátt. Skortur á olnbogarými
smækkar fjölskyldurnar, — ef
fjölskyldur verða þá til i þeirri
mynd, sem við þekkjum þær.
Háar tekjur á mann draga úr
áhuganum á aukningu fram-
leiðslu og neyzlu. Við þurfum
alls ekki að setja allt okkar
traust á ,,hörmúngar” til þess
að hjálpa okkur að koma að-
löguninni i kring eins og séra
Malthus hélt.
MIKILVÆGAST er, hvenær
að þvi kemur, að horfast verði
i augu við umskiptin. I
veitingahúsum i New York eru
uppi tilkynningar, sem á
stendur, að gestafjöldi um-
fram ákveðið hámark sé ólög-
legur. Ef hálf tylft manna tæki
sér sæti i sliku veitingahúsi
einir gesta og hæfu ákafar
umræður um nauðsyn þess að
varna fleiri gestum aðgöngu,
færu þeir með svipaö hlutverk
og Bandarikjamennirnir, sem
nú krefjast stöðvunar alls
vaxlar. Stöðvun alls vaxtar
nú, mörgum mannsöldrum
áður en vöxturinn veldur
alvarlegum vanda — ef til
þess kemur þá nokkurn tima
— væri sama og að fremja
sjálfsmorð af ótta við fjar-
lægan dauðdaga.
Umhverfisfræðingarnir
virðast ekki gera sér þess
grein, hvaö stöðvun á hækkun
heildartekna frá þvi, sem nú
gildir, getur haft, og hlýtur
jafnvel að hafa, i för með
sér. Eiga þeir ef til vill við,
að varðveita eigi núverandi
tekjuskiptingu og kyrrsetja
fátæklingana i skortinum? Á
það ef til vill einnig að gilda
um vanþróuðu þjóðirnar? Eða
hafa þeir i huga jöfnun tekn-
anna?
Gripa yrði til örlagarikrar
skerðingará hátekjum til þess
að færa þær niður i meðal-
tekjur á fjölskyldu, sem nú eru
10 þús. dalir á ári i Banda-
rikjunum, — að ekki sé talað
um skerðingu til jafns við
meðaltekjur i heiminum. Við
gætum nálgazt þetta takmark
á mörgum mannsöldrum og
ættum ef til vill að gera það.
En tilraun til að koma þvi i
kring i skindi hlyti að valda
torleystum og algjörléga
óþörfum vanda.
EKKI virðast umhverfis-
fræðingarnir heldur gera sér
ljóst að áhrif tiliagna þeirra á
umhverfið gætu orðið þver-
öfug við það, sem þeir ætlast
til. Hver einasti eyrir einka-
tekna og opinberra tekna hlyti
þá að fara til þess að fullnægja
lágmarkskröfum neytend-
anna. Litið sem ekkert yrði af-
gangs til að kosta þá hreinsun,
sem afar nauðsynlegt er að
framkvæma. Vöxturinn hlýtur
fyrst og fremst að verða að
leggja til það fé, sem verja
þarf til þeirra nauð-
synjaverka.
Ég vil leyfa mér að enda
þessa hugleiðingu á tilvitnun i
grein mina i Newsweek, sem
Anthony Lewis gerði að
umtalsefni i greinum sinum:
„Að hugsa sér heiminn án
vaxtar — án breytinga — er
jafn erfitt fyrir okkur og að
hugsa okkur heim ævarandi
vaxtar og endalausra
breytinga. Einhvern tima i
fjarlægri framtið kemur að
þvi, — ef mannkynið sprengir
sig ekki i loft upp — að efnis-
legar breytingar kunna að
verða i lágmarki. . . og von-
andi verður heimurinn þá
miklu rikari að mannúð og
fátækari að efnishyggju en
hann er nú. En þegar þar að
kemur verðum við ekki uppi
til að kynnast þvi af eigin
raun”.