Tíminn - 20.02.1972, Blaðsíða 3

Sunnudagur 20. febrúar 1972
TÍMINN
3
Heiti d vini okkar að sýna
skilning í bardttu íslenzku
þjóðarinnar fyrir lífi sínu
Kaflar úr ræðu Ólafs Jóhannessonar, forsætisráðherra á Norðurlandaþingi í Helsingi í gær
Ólafur Jóhannesson, forsætis-
ráðherra, tók þátt i almennu um-
ræðunum á fundi Norðurlanda-
ráðs laugardaginn 19. þ.m. Lagði
hann þar höfuðáherzlu á að
kynna málstað islands i land-
helgismálinu, en gerði einnig
m.a. samstarfið i menningar-
málum og viðhorfin til Efnahags-
handalags Evrópu að umræðu-
efni.
Fer hér á eftir meginefni ræðu
forsætisráðherra:
„Norræn samvinna og starf-
semi Norðurlandaráðs stendur nú
andspænis miklum vanda vegna
mismunandi afstöðu rikjanna til
Efnahagsbandalagsins. Um það
skal ég ekki fjölyrða að sinni, en
legg áherzlu á nauðsyn þess, að
svo sé á málum haldið, að áfram-
haldandi samstarf og samheldni
Norðurlandanna þurfi ekki að
raskast.
Ég held, að einn mikilvægasti
áfangi i starfsemi Norðurlanda-
ráðs á siðasta ári sé stofnun ráð-
herranefndarinnar á grundvelli
hins endurskoðaða Helsingfors-
samnings. Ég er ekki i nokkrum
vafa um, að starf hennar getur
orðið til samræmingar á starf-
seminni á hinum ýmsu sviðum. A
slikri samræmingu út frá nauð-
synlegri yfirsýn er þörf að minum
dómi. Geri ég þó á engan hátt litið
úr hinu formlausa sambandi og
samstarfi stjórnmálamanna.
Starf ráðherranefndarinnar er að
sjálfsögðu enn ekki fullmótað. En
ég geri mér góöar vonir um
árangur af starfi hennar.
Samstarfið á sviði
menningarmála
A liðnu ári náðist einnig mikil-
vægur áfangi i menningarsam-
starfi Noröurlandaþjóöa me_ð
gerð hins norræna menningar
málasamnings, sem undirritaður
var i Helsingfors 15. marz 1971 og
kom til framkvæmda 1. janúar
1972.
Hin nýja skipan, sem samning-
urinn gerir ráð fyrir, markar
nokkur timamót i norrænu sam-
starfi, þar sem komið er á fót
samnorrænni stjórnsýslustofnun
til þess að fjalla um veigamikið
samstarfssvið, þar á meðal að
hafa með höndum undirbúning
sameiginlegrar fjárhagsáætlunar
fyrir samstarfið á þessu tiltekna
sviði. 1 .essu felst ekki röskun á
sjálfsákvörðunarrétti hinna ein-
stöku rikja, en stefnt er að hag-
virkara skipulagi, gleggri
heildarsýn yfir samstarfsverk-
efnin og betri nýtingu þeirra fjár-
muna, sem til samstarfsins er
varið. Jafnframt felur menn-
ingarmálasamningurinn i sér
ásetning um að efla til muna
samstarfið á þessu mikilvæga
sviði, og breytir þar engu um,
þótt Norðurlandarikin kunni að
velja mismunandi leiðir um þátt-
töku i evrópskri efnahagssam-
vinnu,
Þótt menningarmála-
samningurinn taki fyrst og
fremst til þess samstarfs, sem á
sér stað milli rikisstjórnanna eöa
með atbeina stjórnvalda er mikil
vægt að framkvæmd hans verði
þannig hagað, að hún stuðli einnig
að eflingu almennra menningar
samskipta Norðurlandaþjóða,
enda hlýtur það að sjálfsögðu að
vera hið raunverulega markmið
sliks samnings. Samningurinn
gerir, eins og sjálfsagt er, ráð
fyrir aðild Norðurlandaráðs að
framkvæmd hans, m.a. i sam-
bandi við undirbúning árlegrar
fjárhagsáætlunar, en um hana
verður haft samráð við menn-
ingarmálanefnd ráðsins.
Rannsóknarstöð á íslandi
Á menningarsamstarfssviðinu
hafði áður verið stigið merkilegt
skref með stofnun norræna menn-
ingarsjóðsins. Er þar aö finna
visinn að frekara samstarfi á
sviði menningarmála.
Af islenzkri hálfu er þess vænzt,
að hin nýja skipan menningar-
málasamstarfsins reynist heilla-
rik og nái þeim tilgangi sinum að
efla þann þátt norræns samstarfs,
sem við teljum okkur sizt mega
vanrækja. Meöal þeirra mála,
sem hinar nýju samstarfsstofn-
anir munu fjalla um þegar I upp-
hafi, eru og nokkur, sem sérstak-
lega varða Island, svo sem tillög-
ur sérfræðinganefndar þeirrar, er
skipuð var til að kanna möguleika
á að koma á fót norrænni jarö-
eldarannsóknastofnun á tslandi.
Þá vil ég ekki láta hjá liöa aö
lýsa ánægju okkar tslendinga af
starfsemi Norræna hússins frá
þvi að það tók til starfa 1968.
Ýmsir væntu i byrjun litils árang-
urs af þessari tilraun, en þar er
skemmst frá að segja, að hún
hefur tekizt með miklum ágæt-
um. Hefur starfsemin öll ein-
kennzt af miklum þrótti og bjart-
sýni og staðið með meiri blóma en
fremstu vonir stóðu til.
Það er von okkar, að starfið i
Norræna húsinu megi blómgast
og dafna i framtiðinni. . .
Landhelgismálið
Ég vil vikja nokkuð að þvi máli,
sem nú ber hæst á tslandi, máli
sem varðar efnahagslega afkomu
og sjálfstæði islenzku þjóðar-
innar. Ég á hér að sjálfsögðu við
útfærslu fiskveiðitakmarkanna
við tsland.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að efnahagsleg afkoma
tslendinga er algerlega háð fisk-
veiðum. 80—90% gjaldeyristekna
þjóðarinnar koma frá útflutningi
sjávarafurða. Séu fiskimiðin við
tsland eyðilögð, er fótum kippt
undan tilveru þjóðarinnar. Þess
vegna er útfærsla fiskveiðitak-
markanna lifshagsmunamál. Þar
er um að ræða baráttumál, sem
öll þjóðin stendur vörð um sem
einn maður. Mál, sem lagður var
grundvöllur að fyrir aldarfjórð
ungi, þégar Alþingi Islendinga á
árinu 1948 setti lög um visinda-
lega verndun fiskimiða land-
grunnsins. Þá þegar var byggt á
þvi sjónarmiði, að fiskimiðin við
Island væru hluti af auðlyndum
landsins innan sanngjarnrar fjar-
lægðar frá ströndum miðaö viö
aðstæður á staðnum. Þær að-
stæður eru augljósar við tslands-
strendur. Það er landgrunnið,
stöpullinn sem landið hvilir á,
sem skapar það umhverfi og þau
liffræðilegu skilyrði, sem fisk-
stofnarnir þarfnast fyrir hrygn-
ingarstöðvar, uppeldissvæöi og
forðabúr. Allt helzt þar I hendur
til að skapa þaö umhverfi, sem
fiskistofnarnir sjálfir byggja til-
veru sina á. Þegar þess er gætt,
að tsland hefur ekki i aðrar auð
lindir að sækja, er óhætt að segja,
að stefna sú, sem mótuð var
þegar árið 1948, sé byggö á eðli
málsins og heilbrigðri skynsemi.
Ekki er þvi að neita, að við
ramman reip hefur verið aö
draga við framkvæmd þessarar
stefnu, en hægt og sigandi hefur
miðað i rétta átt að settu marki.
Þau öfl, sem þar hefur verið við
að etja, eru aö sjálfsögðu hags-
munir annarra þjóöa, sem löng-
um hafa sótt gull úr faömi Is-
lenzka landgrunnssvæðisins. Er
það kunnara en frá þurfi aö segja,
að hagsmunir þessara þjóða,
vegna veiða þeirra á fjarlægum
miðum, hafa mótaö hinar úreltu
reglur um þrönga landhelgi, sem
ekki taka neitt tillit til þess, að
hér sé um auðlindir strand
rikisins að ræöa, heldur eru ein-
ungis miðaðar við þaö, að þær
sjálfar geti komizt sem næst
ströndum annarra til eigin fanga.
Til skamms tima var þvi haldið
fram af ýmsum að þriggja milna
reglan væri hin eina rétta i þessu
sambandi án tillits til allra að-
stæðna á staðnum. Alls staðar átti
hún að gilda. Nú er hún, góðu
heilli, úr sögunni. I dag dettur
engum i hug að halda slikum
kenningum fram. En nú er 12
milna reglunni ætlað aö koma i
staðinn — auðvitað til að þjóna
nákvæmlega sömu sjónarmiðum.
Sem betur fer fyrir tslendinga er
þessi grundvallarhugsunarháttur
ekki lengur aðgengilegur fyrir
samfélag þjóðanna og standa
þess vegna vonir til að á haf-
réttarráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna, sem ráðgert er að halda á
næsta ári, muni verða gengið frá
hinum eina raunhæfa grundvelli,
sem er mat á aðstæðum á hverj-
um stað. Hin 25 ára gamla stefna
tslendinga á sivaxandi fylgi að
fagna og við erum vongóöir um,
að þar verði markinu náð, þannig
að ekki þurfi lengur að standa i
bardögum vegna þessa velferöar-
máls. Að visu er ekki vitað hvort
unnt verður að halda ráöstefnuna
á næsta ári og nokkur dráttur
getur orðið á þvi, aö hún verði
haldin. Einnig getur tekiö nokkur
ár að ganga frá fullgildingu
þeirra samninga, sem ráöstefnan
kann að ná samkomuiagi um.
Getur ekki beðiö lengur
Við tslendingar höfum lengi
beðið og tekið þátt i hverri ráð-
stefnu á fætur annarri, en nú get-
um við ekki beðið lengur. Sivax-
andi þróun veiðitækni og hætta á
sivaxandi ágangi erlendra veiði-
skipa margra þjóða i Islandsmiö-
um gæti leitt til tjóns á lifshags-
munum tslendinga, sem ekki yröi
bætt. Þess vegna hefur rikisstjórn
tslands nú ákveðiö að færa út
fiskveiðitakmörkin viö tsland i 50
milur hinn 1. september n.k.
Jafnframt höfum við hafið viö-
ræður viö þær tvær þjóöir, sem
mestra hagsmuna hafa að gæta á
tslandsmiðum. Enda þótt við
getum ekki fallizt á, að rányrkja
þeirra á tslandsmiöum um langar
aldir skapi þeim rétt til að halda
slikum afrakstri áfram, viljum
við leggja okkur fram viö að leita
lausnar á þeim vanda, sem út-
færsla fiskveiöitakmarkanna
skapar nú fyrir togaraútgerð
þeirra, ekki sizt vegna þess að
ýms önnur fiskimið eru þegar
uppurin. Þessar umræöur hafa
staðið yfir siðan i ágúst og er enn
eigi lokiö. Það er einlæg von ts-
lendinga, að takast megi að finna
viðunandi lausn á þeim vanda-
málum, sem þessi timamót
skapa. Slik lausn er aö áliti rikis-
stjórnar tslands hina eina rétta
og nú hefur sá sögulegi atburður
gerzt, að þessi stefna hefur verið
samþykkt á Alþingi með at-
kvæðum allra Al.ingismanna.
Ég mun ekki orölengja þetta
frekar, en ég vil nota tækifæriö á
þessum fundi bræðraþjóðanna á
Norðurlöndum til að heita á vini
okkar hér aö sýna skilning i
baráttu islenzku þjóðarinnar
fyrir lifi sinu og við vonum i
lengstu lög, að aðrar þjóðir muni
ekki reyna að beita okkur efna-
hagslegum þvingunaraðgerðum
til þess að knýja okkur til að falla
frá þeirri stefnu, sem viö hljótum
að fylgja. öllu heldur að allir geti
sameinast um að viðurkenna hinn
rétta sess islenzku þjóðarinnar —
að gegna þvi starfi i alþjóölegri
verkaskiptingu, sem henni er
ætlað frá náttúrunnar hendi — að
framleiða þær einu afuröir, sem
náttúran hefur skammtaö henni
til hags fyrir hana sjálfa og vina-
þjóðir hennar.
t leiðinni vil ég aðeins nefna, að
Frá Noröurlandaráösfundinum i Þjóöleikhúsinu
Ólafur Jóhannesson
fyrir þessu þingi liggur tillaga,
sem að nokkru snertir það mál-
efni, sem ég hér hefi rætt, nefni-
lega tillagan um samvinnu i haf-
réttarmálum. Þar sem hún
verður hér siðar á dagskrá skal
ég ekki fjölyrða um hana i þessu
sambandi, en vil þó aöeins undir-
strika, að af tslands hálfu hefur
hún fullan stuðning og að i okkar
augum er mikilvægt, að hún fái
hér jákvæða afgreiðslu.
Efnahagssamstarf
Evrópu ríkja
Efnahagssamstarf hefur löng-
um verið eitt aðalumræðuefni i
Norðurlandaráði og svo er einnig
nú. En nú beinist athyglin ekki
fyrst og fremst að efnahagssam-
starfinu milli Noröurlanda heldur
að samningum þeirra, nýgeröum
og væntanlegum, við Efnahags-
bandalag Evrópu. Þótt mikils-
verður áfangi hafi náöst með
samningum Danmerkur og
Noregs, rikir enn nokkur óvissa
um örlög þeirra og einnig um
niðurstöður þeirra samningsviö-
ræðna hinna Norðurlandanna,
sem nú standa yfir. Á meöan
þessi mál eru ekki til lykta leidd,
hljóta athuganir og undir-
búningur að frekara efnahags-
samstarfi Norðurlandanna að
miða hægt áfram. En samt er full
ástæða til, að við itrekum vilja-
yfirlýsingu um áframhaldandi
samstarf og áskorun um gagn-
kvæman stuðning i þeim samn-
ingaviðræðum við Efnahags-
bandalagið, sem fram undan eru.
Islenzka rikisstjórnin hefur
mikinn hug á þvi aö gera viö-
skiptasamning viö Efnahags-
bandalagið til aö tryggja áfram-
haldandi friverzlun viö núverandi
EFTA-lönd og bæta aðstöðuna til
viðskipta viö Efnahagsbanda-
lagslöndin. Þó er fyrirsjáanlegt,
að það veröur miklum erfiðleik-
um bundið að ná hagstæðum
samningi fyrir Island, þvi að
vegna andstöðu EEC-landa gegn
útfærslu fiskveiðiögsögunnar viíí
Efnahagsbandalagið ekki fallast
á að veita tollfriðindi fyrir islenzk
an freðfisk og isfisk, sem eru
helztu útflutningsafurðir tslands.
Okkur finnst þessi afstaða banda-
lagsins ósanngjörn og óraunhæf,
en vafasamt er, að henni fáist
breytt fyrr en almenn viðurkenn-
ing fæst á nauðsyn hinna fyrir-
huguðu friðunarráðstafana.
Spurningin er þvi, hvort eða
hvers konar samningur getur
náöst viö bandalagið og er óger-
legt að svara henni eins og nú
standa sakir. Næstu samninga-
fundir tslands og Efnahags-
bandalagsins verða haldnir i
marzmánuði. Af tslands hálfu
verður lögð rik áherzla á aö ná
aðgengilegum samningi viö
bandalagið og koma i veg fyrir,
að hin nánu viöskiptatengsl ts-
lands og Vestur-Evrópu, ekki sizt
Norðurlandanna, rýrni.
Svo sem kunnugt er, hefur sam-
starf Norðurlanda á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna verið mjög
náið og alger samstaða i flestum
mikilvægum málum. Er enginn
vafi á, að slik samvinna hefur
verið til stórbóta og staða land-
anna þannig veriö ólikt sterkari
út á við heldur en ef þau ynnu að
framgangi mála hvert i sinu lagi.
Ég tel þvi mjög mikið liggja við,
að haldið verði áfram á þessari
braut til framdráttar norrænum
hugsjónum á sviði alþjóðamála”.