Tíminn - 24.02.1972, Side 9

Fimmtudagur 24. febrúar 1972
TÍMINN
9
erum við orðnir íslend-
* oð ei ga þrjú Lögberg!
Nú mega menn ekki skilja orð
min svo, eins og sumir virðast
gera, að ég kunni ekki að meta
það sem Halldór Laxness hefur
bezt gert. Það kann ég sannar-
lega, en ég fyrirgef ekkert frekar
það, sem mér finnst ótækt,
manni, sem getur gert hlutina
vel, ef hann vill, og má hver sem
vill lá mér það.
Þar sem ég er fyrir löngu kom-
inn á raupsaldurinn eins og menn
sjá, og hefi haft það fyrir venju að
láta rök með þvi sem ég læt frá
mér fara á prenti, þá ætla ég að
Játa hér tvær stökur eftir þjóð-
kunna menn. Annar er fulltrúi
Norðlendinga, en hinn fyrir Sunn-
lendinga.
Baldur á Ófeigsstöðum botnaði
bréf til min um jólin með þessari
stöku og hafi hann beztu þakkir
fyrir:
Islenzkan er iþrótt snjöll og
fögur
ýmsum Helgi fyrirmyndir
gefur.
Af þvi hann skilur islend
úngasögur,
einn hann veit hver Njálu
skrifað hefur.
Ingimar Jóhannesson vinur
minn og jafnaldri sendi mér
þessa stöku:
Heill þér áttræðum heillakarl
Hrafnkelsstaða frægi jarl,
ástvinur sagna allra vorra,
sem ætlar að gefa Njálu Snorra.
Ég set þessar stökur til þess að
menn sjái, að ég er ekki einn á
báti meö þá skoðun að Snorri
Sturluson sé höfundur Njálu
Fyrirgefið mér svo þetta raus,
landar góðir. Mér hefði aldrei
komið til hugar að skrifa um
þetta bull mitt, hefði ég ekki verið
neyddur til þess og þetta er aðeins
inngangur, sem þið sjáið hér á
eftir.
Ég hefi fengið vinsamlega
dóma um bók mina i mörgum
blöðum, bæði fyrir sunnan og
norðan, og meira að segja 2 rit-
dóma i Þjóðviljanum „Guð láti
gott á vita”. Þar skrifar vinur
minn Benedikt frá Hofteigi heil-
siðu grein um bókina. Ég þakka
margt i greininni, en sumt er
þannig, að ég má til að svara þvi
stuttlega. Benedikt kemst nefni
lega að þeirri niðurstöðu, að
mest af þvi, sem ég ber á borð
fyrir lesendur i bókinni, sé tóm
vitleysa og undir þvi vil ég ekki
liggja, sem menn geta skilið. Mér
er það nauðugt að fara að rifast
við þennan kunningja minn, sem
ég met mikils vegna hans mikla
fróðleiks. Enda mætti segja mér,
að þeir sem á hæstum sitja
trónunum hugsi á þá leið: Þarna
hitti þá skrattinn ömmu sina.
Fyrst segir Benedikt: „Það
var, þegar Helgi var farinn, að ég
tók að athuga bókina. Hún heitir:
Engum er Helgi likur, og undir-
fyrirsögnin er : Bóndinn á Hrafn-
kelsstöðum segir sina meiningu.
Ég varð að spyrja sjálfan mig. Er
bókin um Helga, þvi ekki velur
hann slikt heiti á eigin verkum?”
Þetta er hárrétt hjá Benedikt
og mér þykir gott að geta leiðrétt
misskilning, sem ég hefi orðið var
við viðar.
Ég á engan þátt i fyrra nafninu.
Undirfyrirsögnin fór frá mér,
sem bókarheiti. Það var bókarút-
gefandinn og Indriði G. Þor-
steinsson, sem settu yfirfyrir-
sögnina. Það er tekið úr Njálu.
Engum er Kári likur, sem þeir
sögðu báðir um hann Flosi og
Sigurður jarl. Þetta sjá lika allir
þegar þeir lesa formála Indriða
G. Hitt voru leiðinleg mistök að
hafa nafn Indriða G. á kjölnum.
En það hefði kostað 15 þúsund
krónur að láta prenta allar
kápurnar upp aftur. Hitt vil ég
taka fram að Indriði G. hefur
engan staf skrifað i bókinni nema
formálann. Fyrsta greinin er við-
tal við mig, þegar ég var sjö-
tugur, tekið fyrir blaðið Suður-
land af Guðmundi Danielssyni, og
sést það, þar sem greinarnar eru
taldar upp á öftustu siðu.
Svo slæst nú upp á vinskapinn
hjá okkur fóstbræðrum, þegar við
eigum að ganga til Lögbergs.
Benedikt segir: „Mér ber þessi
grein vel i veiði, þvi nú hef ég
rannsakað þetta mál allrækilega,
og fundið það eina Lögberg, sem
um getur verið að ræða á Þing-
völlum”.
Jæja, segi ég. Það hefur
margur lotið að minna en hirða
sjálft Lögberg upp af götu sinni.
Þeim skýzt þó skýrir séu. Hvað
skyldum við heyra næst? Lög-
bergin orðin þrjú og allt er þá
þrennt er segir máltækið. Rikir
erum við orðnir tslendingar. Arið
1907, þegar Björn M. Ólsen var að
sýna Friðriki konungi VIII. Þing-
velli, þá áttum við bara eitt Lög-
berg og vorum ánægðir með. Þá
voru menn ekki orðnir svo
frumlegir að halda að sjálf sögu-
þjóðin hefði gleymt nafninu á
helgasta stað þjóðarinnar, og
alltaf verið búið á Þingvelli.
Arni Óla hefir skrifað um þetta
mál i bók sinni Grúsk II. Þar
segir: „Eitt er Lögberg og hefir
alltaf verið milli gjánna”. Þó það
nú væri, að hann fari ekki að elta
þessa apaketti visindanna. Enda
er Arni Óla að minum dómi okkar
allra bezti visindamaður og
fléttar betur saman fortið og nú-
tið en nokkur annar tslendingur i
dag. Greinar hans eru hreinlega
áfengar og ég les þær oft og alltaf
mér til óblandinnar ánægju.
Það er aðeins ein bók, sem þolir
samanburð. Það er bókin
Gengið á reka eftir Kristján
Eldjárn, núverandi forseta Is-
lands.
Ég sé i anda, þegar farið verður
að sýna útlendingum Þingvelli
1974. Þá segir leiðsögumaðurinn:
—Þarna er Lögbergið hans
Matthiasar Þórðarsonar. Þarna á
milli gjánna er svo Lögberið
þeirra Arna Óla og Helga á
Hrafnkelsstöðum og svo er að
lokum þarna unga Lögbergið
hans Benedikts frá Hofteigi.
Það mætti segja mér, að þeir
settu upp stór augu, sem vonlegt
er. Svo gætu þau vel verið orðin
fjögur þá. Það tekur ekki langan
tima að finna nýtt Löberg eftir
þessu að dæma.
Svo fæ ég ekki betur séð en að
Grágás skeri þarna alveg úr, ef
menn eru læsir á islenzkt mál.
Þar segir á þessa leið: „Til Lög-
bergs má ekki ganga seinna, en i
siðasta lagi þegar sól ber yfir
vestri barm Almannagjár séð frá
Lögmannsþúfu á Lögbergi. En
Lögmannsþúfa er örnefni á
hraunrimanum milli Nikulásar-
gjár og Flosagjár. Þeir sem
þarna eru kunnurgir segja mér,
að það sé nálægt klukkan 3 eftir
hádegi á þeim tima, sem Alþingi
stóð yfir. Lögmahnsþúfa er sjálf-
sagt aðflutt efni, sem var notað i
nokkurs konar ræðustól fyrir lög-
mann að standa við, þegar hann
var að lesa upp lögin yfir þing-
heimi.
Nú vil ég spyrja. Til hvers er
Þingvallanefnd á Alþingi, ef hún
lætur ekki þetta mál til sin taka,
áður en Lögbergin eru orðin legio,
sem þau verða fljótlega.
Forfeður okkar höfðu anna hátt
á, þegar Dr. Guðbrandur Vigfús-
son kom fyrst fram með þessa
vitleysu, að Lögberg væri vestur
við Almannagjá. Þeir sendu
mann, sem þeir treystu bezt,
Sigurð Vigfússon fornfræðing,
bróður Guðbrandar, og létu hann
rannsaka málið. Hann rann-
sakaði rækilega alla staðhætti á
Þingvöllum og hélt þvi siðan ein-
dregið fram, að Lögberg væri
þar, sem það hefði alltaf verið á
milli Niklulásargjár og Flosagjár
norður af Þingvallatúni. Þessu
trúðu menn og vitleysan var úr
sögunni um langt árabil. Matt
hiasi Þórðarsyni tókst það ein
stæða óhappaverk að týna fyrir
okkur Lögbergi á fyrstu tugum
þessarar aldar.En hvernig honum
tókst að teyma alla okkar fræði-
menn á asnaeyrum, það er
kraftaverk.
En það er meira blóð i kúnni og
nú fýkur verulega i gamla mann-
inn, þegar ég fer að halda þvi
fram, að Fjalla-Eyvindur hafi
verið útilegumaður. Þar þurfum
við sveitungar Fjalla-Eyvindar,
Hrunamenn, aldeilis að lesa upp
og læra betur. En þar greipstu nú
á kýlinu, vinur minn, og mátt
sjálfum þér um kenna hvernig
fer. Við skulum heyra pistilinn,
og ég mun svo freista þess að
leggja út af honum. Þar segir á
þessa leið: „Næst skrifar Helgi
um Fjalla-Eyvind, og þykir mér
nú kárna, þvi sögu Fjalla-Ey-
vindar hef ég rannsakað og skráð
og birt i Sunnudagsblaði Þjóð
viljans fyrir nokkrum
árum. Helgi birtir tómt þjóð
sagnaslúður, sem haft hefur verið
i frammi af furðulegu kappi, án
allra staðreynda um lif manns-
ins”. Svo kvað hann. Ekki hefi ég
trú á þvi, að Benedikt auki
mörgum þumlungum við hæð
sina i augum tslendinga, þó hann
segi þeim, að Fjalla-Eyvindur
hafi ekki verið útilegumaður.
Meira að segja Halldór Laxness
strandaðiá Fjalla-Eyvindi, þegar
hann ferðaðist um landið fyrir
nokkrum árum og ætlaði að
ganga af öllum útilegumönnum
dauðum, meira að segja Gretti.
Þó fór þetta svo, að hreysi
Fjalla-Eyvindar urðu honum
ofurefli, þegar hann fór að skoða
þau.
Fjalla-Eyvindur komst ekki
undir manna hendur frekar en
fyrri daginn, þótt sjálft Nóbels-
skáldið ætlaði að góma hann.
Það kostar alltaf miklu lengra
mál að hrekja vitleysurnar en að
kasta þeim fram. Enda þýðir litið
að bjóða sjálfum Benedikt frá
Hofteigi ámóta getgáturj sagn-
fræði, eins og hann býður öðrum.
Við skulum nú bregða okkur
norður i land að Glaumbæ i
Skagafirði og skoða hið stór-
merkilega byggðasafn Ég hefi
skoðað það oftar en einu sinni.
Þar er meðal annarra gripa karfa
ein, riðin úr tágum hin mesta
völundarsmíði og vatnsheld. Hún
fannst i Eyvindarkofa á Hvera-
völlum, og önnur sömu tegundar
er i Þjóðminjasafninu i Reykja-
vík, lika eftir Fjalla-Eyvind.
Nú er það eitt af því, sem
Fjalla-Eyvindi var til lista lagt,
að hann reið körfur úr viðitágum
svo þær voru vatnsheldar og
nStaði fyrir vatnsfötur.
Nú heldur Benedikt því fram,
að allir kofar, sem kenndir eru
við Eyvind, séu aðeins leitar-
mannakofar. Sjálfsagt hefur
maðurinn, sem segist hafa verið
fjárrikasti bóndi á tslandi, ein-
hvern tima farið i leitir. Heldur
nú Benedikt, að leitarmenn hafi
verið að stytta sér stundir við að
flétta þessa dvergasmiði?
Ef við Benedikt sætum nú við
sama borðið norður i Glaumbæ og
karfa Eyvindar á borðinu fyrir
framan okkur. Það er ekki stór
gripur karfan sú, en er ekki samt
langt gengið að segja, að hún sé
ekki til.
Það var kvartað undan þvi, að
ég hefði engar staðreyndir.Ég
hefi nóg að þeim, þó engin timi sé
til að telja það hér, greinin mundi
þá verða óhóflega íöng og ég þarf
að koma viða við.
Svo vill vinur vor gera Höllu
konu Fjalla-Eyvindar einhver
skil og þar segir svo: „En hver
var Halla? Ég ætla að geta betur
um það. Arið 1729 búa i Birtingar
holti i Hreppum hjónin Helgi
Björnsson og Margrét Gisla-
dóttir. Þau eiga 6 ára gamla
dóttur, sem heitir Halla. Hún er
21 árs 1744, þegar Eyvindur lendir
i sakferlið, en hann er þá 30 ára.
Þetta gat verið unnusta Eyvindar
og haft það eins og Ugla Hrossa-
falsdóttir eða Hrossa-Dóra, að
sækja hann i fangelsið i Traðar-
holti. Eyvindur átti tvö börn i
hreppnum og gat Halla verið
móðirin, minnsta kosti að öðru.
Eyvindur fer huldu höfði en Halla
getur verið á hvaða bæ sem henni
lizt. En svo viröist það 1747 eða
’48, að þau taki sig upp og fari
vestur á Strandir. Snorri Bjarna-
son, siðar kenndur við Húsafell er
prestur á Stað i Aðalvik. Enginn
sækir neitt i greipar Snorra og i
hans skjóli búa þau á Hrafns-
fjarðareyri i Grunnavik. Móðir
Snorra var frá Birtingaholti og
Halla gat verið náskyld henni.
Þau eiga 14 ára dóttur og fleiri
börn 1763, að presta vitnisburði”.
Mikil er sú vizka og rausnin þá
enn furðulegri, að ætla að fara að
gefa okkur Höllu konu Fjalla-
Eyvindar, Hrunamönnum.
Reyndar var Halla kona
Eyvindar, Jónsdóttir og ættuö úr
Bolungavik og bjó ekkja á
Hrafnsfjarðareyri, þegar
Eyvindur kom til hennar. Ég tel
mig ekki jafningja Benedikts frá
Hofteigi sem ættfræðing, og er nú
fyrr gilt en valiö sé. En það gutlar
nú samt það á mér, að ég get frætt
hann ofurlitið um Höllu Helga
dóttur frá Birtingaholti, og er það
á þessa leið:
Halla Helgadðttir giftist árið
1751 Einari Jónssyni frá Hrafn
kelsstöðum, og hófu þau þá bú-
skap i Snússu. Búa i Efra-Lang-
holti 1756-58. Eru farin að búa i
Efra-Hólakoti 1762 og búa þar enn
1773. Þau áttu með vissu 4 börn.
Þetta má sjá i kirkjubók Hrepp-
hóla, sem er til frá 1743, svo og
öðrum ritum, sem ekki er hægt að
rengja.
Hitt vissi ég áður,að séra Snorri
á Húsafelli var sonur Guðrúnar
frá Birtingarholti, svo við Hruna-
menn höfum átt hlut i fleiri
kjarnakörlum en Fjalla-Eyvindi
og hálfgerðum þjóðhetjum. En
betur hefði ég kunnað við aö ætt-
fræðingurinn mikli hefði feðraö
séra Snorra rétt. Hann var
Björnsson en ekki Bjarnason, er
mér fortalið.
Ég veit lika, að amma séra
Snorra hét Steinunn Finnsdóttir
og var ein þekktasta skáldkona
fyrri alda og orti heilar rimur,
Stellurimur. Þegar hún var ung
var hún vinnukona i Skálholti hjá
Brynjólfi biskupi, og fékk það
vandasama hlutverk að vaka yfir
meydómi biskupsdótturinnar.
Skáldunum okkar hefir orðið tið-
rætt um hvernig hún leysti það
starf af hendi.
Eins og Þorsteinn Erlingsson
kvað:
„Það er ofraun ungri mey að
sjá
við yndisfriðum lærðum
prófastssyni”.
Þótt það hafi orðið hvalreki
hinn mesti, að Steinunn sofnaði á
verðinum, fyrir skáldin, þá varð
þetta prófastssyninum i Hruna sú
dýrasta skemmtun, þess kyns,
sem sagan okkar getur um og
gerði þrotabú i Hruna. En
Steinunn giftist Þorbirni Eiriks-
synibónda i Birgingaholti. Þeirra
dóttir var Guðrún móðir séra
Snorra.
Af séra Snorra og Guðrúnu eru
komnir margir kjarnakvistir,
bæði i Borgarfirði og viðar. Nú
ætla ég að taka einn af þeim
fyrir oddamann i deilunni, um
það hvort Fjalla-Eyvindur var
útilegumaður eða ekki.
llann heitir Kristleifur Þor-
steinsson frá Stóra-KRoppi og
séra Snorri var langafi hans. Ég
býst ekki við að geta fengið
fróðari mann og óljúgfróðari.
Hann hefur skrifað ágæta grein
um útilegumenn i Borgarfirði á
dögum séra Snorra, og ætla ég að
taka örfáa pósta um Fjalla-
Eyvind, til þess að sjá hvernig
hann leit á þennan mann. Hann er
fyrst kynntur þannig:
„Við Fjalla-Eyvind kannast
nálega hvert mannsbarn á
tslandi. Hann var útilegumaður
eftir miðja 18. öld. Þegar menn
höfðu aðra eins hetju og Fjalla-
Eyvind til fyrirmyndar, var ekki
ótrúlegt að slikt kæmi fyrir, að
ungir og hraustir menn á léttasta
skeiði, reyndu að bjarga sér frá
ævilangri þrælkun með þvi að
leggjast út. Það var lika Fjalla-
Eyvindur, sem þeir höfðu til
fyrirmyndar að slikt mátti
takast.”
Ég fæ ekki stillt mig um að til-
færa hérna dálitinn póst eftir
Kristleif á Kroppi úr þessari
grein, sem er á þessa leið:
„Þess má geta hér, að ýmsar
frásagnir um viðskipti Snorra
prests og Fjalla-Eyvindar, hafa
verið i munnmælum. En flestar
benda þær til þess, að Snorri
prestur hafi liðsinnt Eyvindi, og
eins og margir aðrir, hlifzt við að
selja hann undir þá ströngu
hegningu, er hlaut að biða hans
hvenær sem lögreglan næði
tangarhaldi á honum. Sú sögn er
til, að eitt sinn að vetrarlagi, er
séra Snorri var að heiman, kom
gestur að Húsafelli, sem heima-
fólk ekki þekkti. Hann baðst húsa
og var honum gisting heimil. t þá
daga var það föst venja, að gestir
buðu fram vinnu sina um vökur.
Svo var og með þennan gest. Spyi
Hildur, kona séra Snorra, hvort
hann sé ekki hagur og ef svo er þá
skuli hann smiða upphleypu-
kerald fyrir hana. Það vildi hann
reyna. Fær hann þvi næst efni og
smiðaáhöld. Fórst honum smiðin
mjög hönduglega og skilaði
keraldinu fullgerðu áður vöku
væri lokið. Þegar prestur kom
heim næsta dag, sýndi Hildur
honum handaverk gestsins. Hann
kvaðst þá ekki þurfa að spyrja
meira. Handbragð Fjalla-
Eyvindar kannaðist hann við. Var
Frh á bls. 1 5