Tíminn - 27.02.1972, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 27. febrúar 1972
Ilanshljómsveit F.Í.H. Stjórnandi Bjarni Böftvarsson. Aftari röö frá vinstri: Bjarni Böövarsson, Poul Iíernburg, Bjarni Guöjónsson, Fritz Weisshappel. Fremri röö: Aage
l.orange, Jóhannes Eggertsson, Guölaugur Magnússon, Skafti Sigþórsson, Jakob Einarsson, Sveinn ólafsson, Þorvaldur Steingrímsson, Vilhjálmur Guöjónsson.
[ FÉLA (, ÍSU^ZKRA HLJÓMUS 7 Vi ftM/f A A < 40 ÍR 4
Stef og tilbrigði um sögu félagsins
Siðla dags sunnudaginn
lá.febrúar 1932 beiö hann uppi á
herbergi nr. 103 i hinu glæsilega
hóteli sem stóð við Austurvöll, —
hótelinu, sem stóðst samanburð
úti i heimi hvað iburð og rúmgóða
sali snerti, — en þangað hafði
hann boðað tæpa tvo tugi manna
til fundar. Staðurinn var hið rúm-
lega árs gamal Hótel Borg,
maðurinn var hinn rúmlega þrjá-
tiu og eins árs gamli Bjarni Böð-
varsson og fundarefnið var
stofnun stéttarfélags þeirra
manna ,,sem hafa hljóðfæraslátt
að einhverju eða öllu leyti að at-
vinnu” eins og getið hafði verið i
fundarboðinu. Hjá honum sat
Þórhallur Arnason, sem var
annar þeirra manna sem aö fun-
darboðinu stóðu ásamt Bjarna, en
hinn þriðji hafði átt litinn þátt i
undirbúningsstörfum og sá ekki
ástæðu til frekari afskipta af
þeirri sögu, sem þarna var um
það bil að byrja skrá.
Mennirnir tindust inn einn af
öörum og biöu þess að fundarboð-
endur kveddu sér hljóðs og settu
fundinn. Þegar tala fundargesta
var oröin 14 sá Bjarni aö fleiri
yrði vart að vænta, enda orðið
frekar þröngt setið i herbergi 103,
— reis hann úr sæti og setti fund
inn. Hann rakti tildrög fundar-
boðsins og þörfina fyrir þvi að
hljóðfæraleikarar röðuðu sér
undireitt merki til að vinna gegn
þvi ástandi, sem þeir áttu við að
búa. úti i hinum stóra heimi
herjaöi kreppan mikla-atvinnul.
fátækt og allt aö þvi hungursneyð.
tslendingar bjuggu ekki við betri
kjör nema siöur væri, en hingaö
leituðu atvinnulausir hljóðfæra-
leikarar erlendis frá og gengu
fyrir með þá vinnu sem hægt var
að fá á þeim fáu veitingastöðum
þar sem leikið var fyrir gesti,
annaðhyort fyrir dansi eða undir
borðum. Margir þessara manna
voru afburöa góöir hljóðfæraleik-
arar, sem Islendingar höföu ekki
roð við, en svo voru llka margir
afspyrnu lélegir, en þeir höföu þá
fram yfir þá islenzku aö heita út-
lendum nöfnum. Almenningsá-
litið var þeim islenzku ekki i vil
og er þá vægt til orða tekið,—nær
lagi væri að segja að fólk hafði
jafn litla trú á þvi að tslendingar
gætu leikið á hljóðfæri og það var
vantrúað á að íslendingar gætu
siglt og stjórnað gufuskipum um
það leyti sem Eimskipafélagið
var stofnað. Astandið var ekki
glæsilegt, — allt morandi i mönn-
um með nöfnum eins og Rose-
berry, Heinkelmann, Szigeti, sem
sátu að vinnunni sem i boði var —
veitingamennirnir vildu ekki sjá
og þvi siöur heyra lslendingana
slást við hljóðfæri sin og gestirnir
voru sama sinnis. I þessu var
þó einn ljós punktur, — það var
ekki nóg af útlendingum, svo not-
ast varð við innfædda að ein-
hverju leyti.
Fundarmenn hrifust af eldmóöi
Bjarna og ákváðu að leggja út i
baráttuna við ofureflið. Boðað
var til stofnunar sunnudaginn
28.febrúar, Félag islenzkra hljóð-
færaleikara varð þar að veruleika
og Bjarna falin forustan, uppkast
það að lögum, sem undirbúnings-
nefndin lagði fyrir fundinn var
samþykkt,og nú varð að hefjast
handa. Fyrsta, sem gera þurfti
var að tryggja að einungis þeir,
sem teldust hæfir til að leika á
hljóöfæri, fengju inngöngu i félag
ið, og var þvi sett sem skilyrði fyr
ir inngöngu, að umsækjandi stæð
ist hæfnispróf. Prófnefndin var
ströng, þvi mikið var i húfi, —
trommuleikaratetur sótti um inn-
göngu en hlaut ekki náð fyrir
augum prófnefndar, en eitthvað
varð samt að gera i málinu þvi
„vöntun var á trornmurum innan
félagsins” eins og skráð var i
fundargerð frá þessum tima. A
fundi snemma vetrar 1933 var
samþykkt að verja kr. 36.00 til að
borga fyrir þriggja mánaða
kennslu téðstrommara og á sama
fundi var samþykkt að styrkja
einn félaga til að leigja sér pianó i
fjóra mánuði til að æfa sig.
Eitthvað hafa þessi fjárútlát
gengið nærri fjárhag fél. þvi
á næsta aöalfundi var sjóðseign
þess kr. 0,55, enda byggðust tek-
jurnareigöngu á félagsgjöld
um- og félagarnir fáir. Magur
félagssjóður var samt ekki á-
hyggjuefni frumherjanna, heldur
ágangur útlendinganna fyrst og
fremst. Þegar á eins árs afmæli
félagsins gátu þeir fagnað merk-
um sigrum i glimunni við Golíat,
— þeim hafði tekizt að koma ein-
um Islendingi i vinnu á Hótel
Borg, einum á Hótel Island og
einum i Oddfellowhúsið með fjór-
um Spánverjum. Sama ár vannst
annar merkur sigur, félagið gerði
fyrsta samning sinn við veitinga
menn, þar sem m.a. var tryggt að
menn þurftu ekki að vinna eftir
kl. 18 á aðfangadag jóla og ekki á
jóladag. Ekki var einungis við-
útlenda hljóðfæraleikara að
glima, heldur stóð baráttan lfka
við innlenda, sem þótti gaman að
spila og fannst ástæöulaust að
vera endilega að ganga i félagið
og þurfa þá aö vera bundnir af
kaupvöxtum þess. Þeir buðu
vinr.u sína á lægra kaupi og fengu
viða inni, m.a. i Bárunni. Árið
1935 mætti kalla ..Báruárið mikla
i sögu félagsins, þvi um fátt var
annað rætt en hvernig mætti
sigrast á utanfélagsmönnunum
þar. Einn þeirra virðist hafa
veriö skilningsbetri á tilgang fé-
lagsins en hinir, þvi hann sótti um
inngöngu og gekkst undir hæfnis-
próf. Nú var úr vöndu aö ráða, —
átti félagið aö styrkja aðstöðu
sina i báráttunni við Báruna og
utanfélagsmenn yfirleitt með þvi
aðsamþykkja manninn inn, eða
átti að halda fast við gæðamatið.
Félagslega sjónarmiðið varð ofan
á, en formaður prófnefndar, Þór-
hallur Árnason, átti erfitt með að
kingja þvi og hafði-að i gegn, að
hnýtt var aftan i samþykktina:
með þvi skilyrði, að hann studer-
aði saxophoninn i nokkra mánuði
hjá kennara.”
Með þrotlausu karpi vö stjórn-
völd og veitingamenn tókst að fá
Utsetning:
Gunnar Egilson
fleiri og fleiri tslendinga inn i
hljómsveitirnar, svo ekki var
hægt að segja annaö en vel gengi i
þeim málum, en nóg var af öðru
að taka samt sem áður. Það
tiðkaðist m.a. aö mennirnir með
útlendu nöfnin færu, þegar þeir
voru búnir að spila á Borginni eða
Hótel Island kí. hálf tólf, á hina
dansstaðinafog héldu þar áfram
til kl. 3 eða 4 um nóttina, en
tslendingarnir sem höfðu byrjað
kl. 9 voru sendir heim. Þetta hafði
lengi fariö i pirrurnar á öllum,
nema útlendingunum, veitinga-
mönnunum og dansgestunum.
öllum tiltækum ráðum var beitt
til að fá lagfæringu á þessu, en
staðreyndin var engu að siður sú,
aö tiltrú fólks á getu tslending-
anna til hljóöfæraleiks, var enn
fyrir neðan frostmark. Bjarni
formaður ræddi þá um hugmynd
sina um stofnun stórrar dans-
hljómsveitar, sem æfði reglulega
og léki siðan fyrir bæjarbúa i
sunnudagskaffitima i veitinga-
húsi eða útvarpi. Fyrir honum
vakti eingöngu aö tslendingarnir
rækju af sér slyðruoröið og sýndu
hvers þeir væru megnugir. Hug-
myndin fékk góðar undirtektir og
Bjarni var sjálfkjörinn hljóm-
sveitarstjóri. Það er skemmst að
segja, að fyrirtækið náði tilætl
uðum árangri,-leikur hljómsveit
arinnar FtH kom bæjaroúum
skemmtilega á óvart og fólk sá að
mörlandinn gat þetta eftir allt.
Félagið fór nú að færa sig upp á
skaftið og efndi til dansleikja-
haids i fjáröflunarskyni fyrir
félagssjóð, þar sem öllum félags-
mönnum var skylt að leggja fram
vinnu sina endurgjaldslaust. Á
dansleikjum þessum komu fram
þrjár eða fjórar hljómsveitir, —
að sjálfsögðu einungis skipaðar
félagsmönnum, og urðu þetta
fljótlega eftirsóttustu mann
fagnaðir hins fátæklega
skemmtilifs bæjarbúa. Dans-
leikir þjónuðu tvöföldu hlutverki,
styrktu trú fólks á islenzkan
hljóðfæraleik og styrktu fjárhag
félagsins svo um munaði. Fyrsta
árið sem þetta var reynt, árið
1936, færði tiltækið félaginu heilar
kr. 307.00 i tekjur, en það sam-
svaraði gjöldum 61 manns og
tveim krónum betur. Allt frá þvi
ári fram til ársins 1950 var dans-
leikjahald aðal tekjulind
félagsins, en upp úr þvi fóru
félagsgjöldin að vera hærri tekju-
liður, en dansleikirnir voru alltaf
jafn eftirsóttir á meðan þeim var
viðhaldið.
Þrátt fyrir aukna getu inn-
fæddra til hljóðfæraleiks og
sterkari stöðu út á við, voru
veitingamenn við sama hey-
garðshornið með Rosenberg á
Hótel tsland og Jóhannes á Borg
sem aöal glimukónga. Jóhannes
neitaði t.d. að taka FtH-menn
sem boölega „músikanta” nema
þeir ynnu i 6 mánuöi endurgjalds
laust i hljómsveit hússins sem
lærlingar. Félagið afgreiddi
þessa kröfu með hælkrók svo hún
var úr sögunni um leið. Rosen-
berg sagði upp samningi þeim,
sem i gildi var milli hans og|
félagsins,og ætlaði sér að ráða;
eintóma útlendinga. Félagið tók
þá fram i fyrsta skipti verkfalls-
vopnið og mundaði þaö framan i
Rosenberg. Gamli maðurinn
óttaöist i sjálfu sér ekki vopnið,
en til skylminga kom þó ekki, þvi
þeim samdist áður en lúðrar
blesu til atlögu.
Nú var félagið oröið sjö ára og
haföi unnið marga sæta sigra,
þótt smáir væru að vöxtum, en
fram til þessa hafði miðað allt of
hægt i þvi að kveða útlendingaá-
ganginn niður. Var sýnt, að eitt
hvað mikiö yrði að gerast, ef
hrekja ætti þá aðkomnu frá kjöt-
kötunum, — náttúruharmfarir,
drepsótt, eða eitthvað ámóta. Þá
skall á eitt stykki heimsstyrjöld
og lauk þar með fyrsta þætti i
sögu félagsins,sem hefði gjarna
mátt bera yfirskriftina: Köttur i
bóli Bjarna Bö.
Þegar annar þáttur hefst, er
sviöið hið sama, félagarnir eru
orðnir fleiri,og helztu danshúsin
eru Hótel Borg með 6 manna
hljómsveit, Hótel tsland og Iðnó
með 5 menn, Oddfellow og
Ingólfscafé með 4 menn og Björn-
inn i Hafnarfirði með 3 menn. Is-
lendingar sitja einir að þessum
störfum og talað er um Kamp-
hausen,Zákál,Draper og þá alla i
þátið. Hvað, sem um liðna tið og
útlendingavandamálið má segja,
verður að viðurkennast, að hér-
vera þessara manna var mikil
stoð og uppörvun fyrir islenzt tón-
listarlif, þvi eins og áður er sagt
voru margir þeirra afburða góðir
hljóðfæraleikarar sem Islending-
ar lærðu heilmikið af. Án þeirra
hefðu framfarir okkar manna
orðið hægfarari og sjálfsgagnrýni
tekið seinna við sér. Sumir þeirra
settust hér alveg að og njótum við
þeirra enn þann dag i dag. Carl
Billich, Josef Felzmanna og Jose
Riba. Aðrir hafa borið hér beinin:
Fritz Weischappel, sem kom
reyndar áður en félagið var stofn-
að og vann allan timann með ts-
lendingum, var einn af stofnend-
um félagsins og gegndi lengi
trúnaðarstöðum i þvi, Albert
Klahn, um langt árabil stjórnandi
Lúðrasveitar Reykjavíkur og
fyrsti heiðursfélagi FÍH, Jan
Moravek, sem kom löngu seinna
en starfaði mikið og lagði sinn
drjúga skerf til músikmála hér.
Nú, þegar annar þáttur hefst,
voru baráttumálin búin að fá á sig
annan svip, félagið var búið að á-
vinna sér tilverurétt og útlend-
ingavandamálið hvarf i einni
svipan með fyrsta skothvellinum
i Evrópu. Kaup og kjaramál voru
nú efst á óskalista FtH eins og
annarra stéttarfélaga, samstaða
félagsmanna var góð og félagið
stækkaði bæði að höfðatölu og
krónutölu. Veitingamönnum
gramdist afskipti félagsins af
launamálum og baráttuaöferöir
formannsins. t einu geðvonzku-
kasti krafðist veitingamaður einn
þess af hljóðfæraleikurum þeim,
sem hjá honum unnu, að þeir
settu sér fyrir þvi að félagið
segði sig úr Alþýðusambandinu
og aö skipt yröi um formann i
FIH aööörum kosti mundi hann
hann lækka kaupið við þá. Hljóm-
sveitarmenn svöruðu með þvi að
spila „I can't give you anything
but love”, .Sögö er sú saga að eitt
sinn þegar Bjarni hafi spilað i
hljómsveit hjá þessum veitinga-
manni og hljómsveitin setið
frammi i eldhúsi i kaffihléinu og
drukkið sitt kaffi með vínar-
brauði (sem yfirleitt var ekki
kallað annað en „Yesterdays me-
mories” eftir kunnu dægurlagi
sem þá gekk) hafi veitingamað-
urinn komið þungbrýnn að þeim
og sagt að héðan i frá skuli þeir
ekki fá kaffi eða meðlæti i hléinu
nema þeir borgi fullt verð fvrir
ei'ns og hverjir aðrir gestir.
Hljómsveitarmönrium til mikillar
Framhald á bls. 19