Tíminn - 05.03.1972, Blaðsíða 15

Sunnudagur 5. marz 1972.
TIJVIIININ
15
Jón Magnússon ráóherra
málunum, sem sjálfstæði rikis
hvilir á, þetta er einn af horn-
steinunum, sem þjóðfélags-
byggingin og efnahagslifið hvilir
á.
Þetta skildi Bjarni heitinn
Jónsson frá Vogi og vakti eins og
áður segir athygli Alþingis á þvi,
þó að Alþingi bæri ekki i það
skiptið gæfu til að samþykkja
þessa nauðsyn.
Ég vil að lokum með örfáum
orðum vikja að hinni fyrirhuguðu
minnispeninga-útgáfu i sambandi
við þjóðhátiöina 1974. Leyfi ég
mér að gera eftirfarandi tillögur
til þjóðhátiðarnefndar i sambandi
við þá útgáfu: Að gefnir verði út
fjórir minnispeningar, þrir úr
silfri og einn úr gulli. Peningarnir
verði allir af sömu stærð, þver-
mál 50 mm, þykkt c.31/2 mm.
Gullpeningurinn verði helgaður
Ingólfi Arnarsyni, fyrsta land-
námsmanni Islands. A annarri
hlið hans verði skjaldarmerki Is-
lands, á hinni hliðinni vikinga-
skip. Hann verði án verðgildis.
Hinir þrir silfurpeningarnir verði
með verðgildinu 100 kr. Eins og
kunnugtecrákum við lslendingar
sjálfir siglingar og verzlun við
önnur lönd, allt frá landnámstið
og fram á fjórtándu öldina.
súkkulaói
bragð
af kókó
mjólkinni
jœstí nœxtu mjólkurbúó
Islenzka ríkismyntin
50 ára
Hálfrar aldar afmæli islenzku
rikismyntarinnar er runnið upp
með árinu 1972. Fyrsta islenzka
nútima rikismyntin var slegin i
Danmörku árið 1922. Það ár voru
slegnir þrjú hundruð þúsund ti-
eyringar og jafnmargir 25 eyr-
ingar, hjá konunglegu mynt-
sláttunni i Kaupmannahöfn.
Arið 1925 voru siðan slegnir
einseyringar og eins og tveggja
krónu peningar. Og áfram árið
1926 einseyringar, tveggeyringar
og fimmeyringar. Með þessum
mynteiningum, 1, 2, 5, 10, 25
aurum, ásamt eins og tveggja
krónu peningum var komin fram
fylling þeirrar slegnu rikis-
myntar, sem notuð var fram til
ársins 1930 og lengur.
Skömmu eftir endurreisn is-
lenzka lýðveldisins árið 1944 voru
gefnir út gangmyntarpeningar
með nýju mynstri, en sömu verð-
gildum og áður að undanskildu,að
tveggeyringnum var sleppt.
Ef Alþingishátiðar-minnispen-
ingarnir 2x5x10 kr. eru taldir með
sem mynt, bættust þeir við gang-
myntina árið 1930. Arið 1961 var
gefinn út 500 kr. gullpeningur með
Jóni Sigurðssyni forseta. Arið
1967 var aftur gefinn út 10 kr. pen-
ingur (gangmynt) og árið 1968 50
kr. minnispeningur. 1969 bætast
50 aurar og 5 krónu peningur við
gangmyntina og árið 1970 aftur 50
kr. peningur (gangmynt).
A liðnu timanili hafa verið
dregnar úr umferð eftirtaldar
mynteiningar: 1, 2, 5 og 25 aurar
ásamt tveggja krónu peningum,
þannig að núna árið 1972 er fylling
gangmyntarinnar þannig skipuð:
10 aurar, 50 aurar, 1 kr. 5 kr. 10
kr. og 50 kr.
Fram til ársins 1949 var gang-
myntin slegin i Danmörku. Eftir
1940 hefur hún hins vegar verið
slegin i Englandi, að undan-
skildum Alþingishátiðar-
peningunum, sem slegnir voru i
Þýzkalandi.
Lýðveldismyntin leysti smám
saman kórónumyntina af hólmi
frá og með árinu 1946, er islenzka
skjaldarmerkið varð rikjandi
tákn á myntinni.
Að visu var hér fyrr meir á
þjóðveldistimanum og allt fram
undir okkar daga alþjóðleg lands-
mynt i gangi, sem ýmist var
mæld eða vegin, samhliða var svo
i gangi einstök einkamynt. En
þessi landsmynt var eins og
kunnugt er svo margbreytileg og
fjölbreytt, að erfitt er að bera
hana saman við hina formföstu
mynt siðari tima.
Þó að undirstaða og samsetning
mynta, verðgildið i dag, sé háð
sömu lögmálum og undirstöðu-
atriðum og i árdaga, er allt breyt-
ingum undirorpið.
Bjanii Jónsson frá Vogi
Þessar millilandasiglingar
lögöust að mestu leyti niður á
einokunartimabilinu, en hófust
aftur smám saman með auknu
afli sjálfstæðisbaráttunnar á 19.
öldinni.
Vikjum aftur að tillögum min-
um um gerð þjóöhátiðarpening-
anna fyrirhuguðu.
1. Silfurpeningurinn verði með
mynd af fyrsta forseta hins en-
durreista islenzka lýðveldis,
herra Sveini Björnssyni, á ann-
arri hliðinni, en á hinni verði
landakort með Islandi.
2. Peningurinn verði með mynd
af öðrum forseta islenzka lýð-
veldisins herra Asgeiri Asgeirs-
syni, en á hinni hliðinni verði
mynd af Hallgrimskirkju i Reyk-
javik.
3. Peningurinn verði með mynd
af núverandi forseta hins islenzka
lýöveldis, herra Kristjáni Eldjárn
þriðja forseta lýðveldisins, öðrum
megin, en hinu megin með mynd
af þrem bókum, sbr. heimkomu
handritanna.
Að endingu óska ég Alþingi,
rikisstjórninni og islenzku þjóð-
inni til hamingju með hálfrar
aldar afmæli islenzku nútima
rikismyntarinnar.
S. Sigurösson.
En eitt er það sem aldrei
breytist, það er undirstaöan, hún
er sú sama: Atvinnuvegirnir og
framleiðsla þjóðarbúsins. Lög-
mál þau raskast ekki i okkar
eilifu búalögum, þó vigtar-
einingar, alin og mælir breytist
nokkuð, en þar má sem dæmi
nefna eftirfarandi. Mörk silfurs,
eyrir silfurs, eyrir veginn og eyrir
talinn. 1 tunna eða tvær hálf-
tunnur eða 4 kvartil eða 16 átt-
ungar eða 240 merkur eða 120 kg
eða 120 pottar (litrar). Faömur,
álnir, fet, þuml. kvartil, linur
(metrar). Silfurverð, vaðmáls-
verð, fiskverð, kjötverð, ullar-
verð, mjölverð, smjör og lýsis
einingar (krónur og aurar).
En vikjum aftur að öðru upp-
hafinu 50 ára afmæli slegnu
nútima rikismyntarinnar. Arið
1920 lagði Bjarni Jónsson frá
Vogi, alþingismaður Dalamanna
frá árinu 1908 til dauðadags 1926,
og viðskiptalegur ráðunautur
landsins frá árinu 1909 til 1913
meðan það embætti var til, til-
mæli sin við rikisstjórn Jóns
Magnússonar, að stofnuð yrði
þegar islenzk myntslátta. Og
siðar árið 1922 bar Bjarni Jónsson
frá Vogi fram á Alþingi frumvarp
til laga um heimild fyrir rikis-
stjórnina, til þess að stofna og
starfrækja sérstaka islenzka
peningasláttu. Þessi tillaga var
felld með rökstuddri dagskrá meö
17 atkv. gegn 7. Á þessu sama
þingi bar Magnús Jónsson fram
tillögu til þingsályktunar um að
skora á rikisstjórnina að sjá um
sláttu skiptimyntar til innan-
landsnotkunar, 10 og 25 eyringa.
Þessi tillaga Magnúsar var sam-
þykkt, sbr. Alþingistiðindi 1922,
A. 30, 119, 150. D.46—55. Komst
þessi skipan til framkvæmda
strax. Siðar voru samþykkt lög
um innlenda skiptimynt á þinginu
1925, sbr. lög nr. 19/1925, og á
þinginu 1926 lög um heimild fyrir
rikisstjórnina til að gerast aðili að
viðbótarsamningi við mynt-
samning Norðurlanda, sbr. lög
nr. 4/1926. Slátta skiptimyntar úr
góðmálmum hefur ekki átt sér
stað, þótt heimild væri til þess i
lögum nr. 26/1929 vegna Alþingis-
hátiðarinnar 1930.
Ég leyfi mér á þessum merku
timamótum að vekja athygli
Seðlabankans, rikisstjórnar og
Alþingis á sexföldum aðkallandi
verkefnum.
1. Nauðsyn þess að endurheimta
og heimkalla öll söguleg mynt- og
minnispeningamót. Þessa ósk
mina ber ég fram i sambandi við
fyrirhugaða myntsýningu, sem
ráðgert er að halda i Bogasal
Þjóðminjasafnsins i vor.
2. Að fela Seðlabanka og Þjóð-
minjasafni varðveizlu allra
peningamóta i framtiðinni strax
að lokinni sláttu hverrar mynt-
einingar.
3. Að fela Alþingi sem fyrst að
semja fullkomna löggjöf um út-
gáfu myntar og minnispeninga.
4. Að Alþingi láti nú þegar fara
fram könnun á hagkvæmni þess,
aö stofna og starfrækja opinbera
islenzka myntsláttu, ásamt seðla-
og frimerkja-prentsmiðju i land-
inu.
5. Að byggingarmál og skipu-
lagning Seðlabankans verði
endurbætt og endurskipulögð með
hliðsjón af ofannefndu, einnig að
nafni Seðlabankans verði breytt i
Þjóðbanka tslands.
6. Að markaður verði nú þegar
heppilegur athafnastaöur fyrir
Þjóðbankann og myntsláttuna.
Ég leyfi mér að benda á spilduna
eða ferhyrninginn milli Vitastigs
og Barónstigs, Hverfisgötu og
Laugavegs og auk þess stóran
hluta af svæðinu andspænis neðan
Hverfisgötu, fyrir bifreiðastæði.
Þar sem nú eru úreltar og gamlar
ónýtar byggingar, svo sem
Bjarnaborgin og geymsluhús og
port Rafmagnsveitu Reykjavikur
og allar byggingarnar þar á milli.
Ég vil ennfremur itreka og
leggja alveg sérstaka áherzlu á,
að vekja athygli Alþingis og rikis-
stjórnar á þvi, að einn þýðingar-
mesti þátturinn i sjálfstæðis-
baráttu islenzku þjóðarinnar
hefur orðið útundan — verið van-
ræktur.
Sjálfstætt fullvalda riki, sem
vill standa á eigin fótum öryggis
og efnahagslega, verður að
eignast og reka sina eigin mynt-
sláttu og seðlaprentsmiðju, öðru-
visi getur það ekki orðið óháð og
sjálfstætt.
Þetta er eitt af grundvallar-lög-
LAND
Starfsmannafélag Eeykjavikur óskar
eftir jörð eða jarðarhluta til kaups eða
leigu undir sumarbústaði og útivistar-
svæði.
Tilboð sendist afgreiðslu Timans, sem
allra fyrst merkt „LAND 1228”
Fundarboð
Framhaldsaðalfundur Skipstjóra- og
stýrimannafélagsins öldunnar verður
haldinn sunnudaginn 12 þm., að Bárugötu
11, kl. 14.00.
Stjórnin.