Tíminn - 12.03.1972, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Sunnudagur 12. marz 1972. •
nn og málofni
Sjálfstæðis- og samstöðugildi
landhelgisbaráttunnar
Finnlandsför
forsetans
Forsetahjónin eru komin heim
úr vináttuheimsókninni til Finn-
lands, og bendir allt til þess, að
hún hafi náð tilgangi sinum eins
vel og fremstu vonir stóðu til.
Forsetahjónin hafa með alúð
sinni og virðulegri en mannlegri
framkomu greitt götuna milli
þessara tveggja jaðarþjóða
Norðurlanda — götu, sem er i
senn löng og stutt, löng i milum en
stutt i samkennd, sem eft er ótrú-
lega nákomin milli Finna og ts-
lendinga.
Mikill áhugi og ómæld vinsemd
komu greinilega fram i fjölmiðl-
um Finna, meðan á heimsókninni
stóð. Finnar hafa að vonum vitað
fremur fátt um tsland og Islend-
inga, svo að þetta hefur verið
kærkomin fræðsla.
Gagnkvæmar vináttuheim-
sóknir norrænna þjóðhöfðingja
eru orðnar alltiðar, og er það sizt
að lasta, og ætið mun fremur
leiða gott af þeim en illt. Hins
vegar vilja þessar heimsóknir
verða nokkuð einhæfar. Tveggja
eða þriggja daga dvöl fer i skipu-
lagðar athafnir, sem flestar eru
tákn, en frelsisblæ sannrar og
mannlegrar vináttuheimsóknar
vantar. Þetta getur vafalaust
ekki öðruvisi verið i opinberum
heimsóknum. En þó vaknar
spurning um það, hvort ekki sé
unnt að gera samskipti þjóðhöfð-
ingjanna virkari lið i norrænni
samvinnu, til að mynda með þvi,
að þeir efndu til sameiginlegs
fundar einu sinni á ári, þar sem
þeir og samstarfsmenn þeirra
ræddu um ýms mál, er þeir gætu
veitt brautargengi til sameigin-
legrar blessunar norrænum þjóð-
um. Ýmsir munu segja, að þetta
sé verk stjórnmálamanna, sem
fara með pólitiskt vald, en fleiri
aflgjafar eru til i samstarfi
frændþjóða, og sum mál eru
þannig vaxin, að valdalitlir þjóð-
höfðingjar gætu meira góðu til
vegar komið en aðrir. Það er ekki
vist nema ýmislegt gott gæti
sprottið af sliku samstarfi nor-
rænna þjóðhöfðingja, og vel væri
reynandi að bæta slikum þætti við
hefðbundnar og stirðlegar vin-
áttuheimsóknir og norrænt sam-
starf.
Menntasókn
bænda
Búnaðarþingi er lokið, og verk
þess varð á ýmsan hátt gott spor
fram á veg. Það lagði til ýmsar
timabærar breytingar á megin-
bálkum laga um landbúnað, og
það hélt áfram að skýra stefnuna
i þeirri menntasókn, sem
búnaðarþing i fyrra ákvað að
heyja á áttunda áratugi aldar-
innar.
Bændur hafa til þessa verið
sjálfmenntuðustu þegnar lands-
ins, og eru það kannski enn. En þó
hlýtur þetta að vera farið að
breytast, og eins hitt, að sjálfs-
menntun og kunnátta i viðteknu
búskaparlagi á ekki jafnvel við og
áður. Augljóst er, að bændur
verða að heyja sér i æ rikari mæli
þekkingu i starfi og beinlinis að
beita visindum meira en áður.
Augljóst má vera, að hér eftir
verður hver einasti bóndi að hafa
á valdi sinu verulega búfræði-
þekkingu og eiga þess kost að
endurnýja hana miklu örar en
verið hefur. Strjálbýlið kallar á
miklu meiri búþekkingu hjá
hverjum einstaklingi en annars
staðar. tslenzkir bændur geta
ekki notið leiðsagnar við hvert
búverk. Takmarkið hlýtur að
vera, að langflestir bændur hafi
verið á bændaskóla og geti siðar
sótt margvisleg námskeið i verk-
legum og bóklegum búfræðum, er
að haldi koma i timabærum bú-
skap.
Þrætueplið
Bændahöll
Lengi hefur Bændahöllin svo-
nefnda verið sjálfgefið þrætuepli
meðal bænda. Um byggingu
hennar i upphafi voru mjög
skiptar skoðanir, og mörgum
bændum þótti hart að þurfa aö
greiða skatt til þess að koma
henni upp. Hitt fer vart milli mála
lengur, að bændastéttin öll hefur
nú sóma einan i augum alþjóðar
fyrir þetta þrekvirki og rekstur
bezta gistihúss landsins um ára-
bil.
Þegar Bændahöllin var vigð, lét
einn aðalforingi verkalýðs-
stéttarinnar svo um mælt, að i
þessu verki hefði hann séð stór-
hug bænda mestan, og gjarna
vildi hann óska þess, að sú stétt,
sem hann væri i forsvari fyrir,
lyfti sliku Grettistaki. Ýmsir hafa
spurt, hvort ekki væri frá leitt, að
bændastéttin ætti og ræki gistihús
i höfuðborginni. Þvi er til að
svara, að það er engin nýlunda,
að bændur séu gestgjafar. Is-
lenzk bændaheimili voru svo að
segja einu gistihús landsins i niu
aldir. Þvi skildu bændur ekki
halda þvi starfi áfram með skip-
an nýrrar aldar? Og oft þurfa
bændur á gistirúmi að halda i
höuðbogarferð. Þetta ágreinings-
mál heyrir til liðnum tima, en
nýtt hefur skotið upp kolli —
stækkun Bændahallarinnar.
Hússtjórn hennar telur, að
nauðsynlegt sé að stækka hana til
þess að rekstur hennar sé örugg-
lega tryggður og gistihúsið svari
kröfurn timans. Þess mun kostur
að gera þetta án þess að bændur
þurfi að leggja fram meira fé.
Þetta virðist þvi augljóst úrræði,
bæði með hag bændastéttarinnar
og þjóðarinnar fyrir augum. 1
höfuðborginni þarf að risa eitt
stórt og mjög fullkomið gisti- og
ráðstefnuhús, og auðveldast er að
bæta við Bændahöllina þvi sem til
þess þarf og gera Sögu fullkomið
gistihús. Með þvi ætti rekstur
hennar að vera fjárhagslega
tryggður og fjármunir þeir, sem
bændastéttin hefur lagt i þetta,
tryggðir bezt. Ef af stækkun yrði
ekki, en nýtt og fullkomnara hótel
yrði byggt, gæti rekstur Sögu
verið i hættu. Þess vegna virðist
einsætt, aö ákvörðun um þetta
væri tekin með hliðsjón af þessu
einu, án þess að blanda i það
ágreiningi, sem áður hefur verið.
En nú ber svo við, að svo virðist
ekki unnt, og gamla striðið
blossar upp að nýju. Búnaðarþing
samþykkti stækkunina með litl-
um meirihluta og fundur Stéttar-
sambands bænda felldi hana i
sumar. Hver verður niðurstaðan?
Litill vafi er þó á þvi, að bænda-
stéttin ræður þessu máli til lykta
með fullum sóma og án þess að
brestur komi i stéttarlega sam-
stöðu, sem er til fyrirmyndar.
Bændur kunna öðrum betur að
vera ósammála og vinna þó
saman um leið.
Fyrirgangur
íhaldsins
Ekki er ósennilegt, að mörgum
ihugulum manni hafi blöskrað
fyrirgangur Sjálfstæðismanna á
Alþingi og i blöðum vegna skatta-
lagabreytinga rikisstjórnarinnar.
Engu hefur verið likara en
grimmt dýr væri að verja af-
kvæmi sitt, enda má vafalaust
með nokkrum rétti segja, að
þarna sé ihaldið að verja þau sér-
réttindi, sem það telur sinu fólki
dýrmætust. Eftir að hafa fengið
ráðrúm i heilan áratug til þess að
hagræða skattalögum i samræmi
við hugsjónina um thalds-tsland
og náð verulegum árangri i þvi
efni, þykir þvi að vonum sár-
grætilegt að sjá þessi meistara
verk að engu gerð og aftur snúið
við á braut félagshyggju og
almannahagsmuna. Sjálfstæðis-
menn komust býsna langt i þvi á
einum áratug að færa skattabyrð-
arnaraf herðum stórtekjumanna,
rikisbubba og gróðafyrirtækja
yfirá bak þeirra stétta, sem hafa
miðlungslaun eða minna. Þeir
kórónuðu verkið með skattfrelsi
peningaarðs af hlutafé i veruleg-
um mæli og margfrægum „flýtis-
fyrningum” góðra fyrirtækja. Nú
var svo komið, að hefði verið lagt
á borgarana eftir skattakerfinu
eins og þeir gengu frá þvi á s.l.
vori, hefði meginhluti skatta-
byrðarinnar lagzt með margföld-
um þunga á veikbyggðustu bökin
i þjóðfélaginu.
Ofsareiði Sjálfstæðisflokksins
yfir þvi, að nýja rikisstjórnin brá
við hart og fljótt til þess að koma i
veg fyrir þetta og færa byrðarnar
til á ný eftir þvi sem hún og
flokkanþeir, sem að henni standa,
taldi réttlátara, er þvi i raun og
veru skiljanleg. Ihald Sjálfstæðis-
flokksins og þjónusta við
peningavaldið kom þar grimu-
laust fram, og þjóðin fékk að
horfa á striðsmenn þeirra sjónar-
miða berjast fyrir ihaldskerfinu
með öllum tiltækum ráðum, þar
sem einskis var svifizt.
1 þessum átökum hefur þjóðin
séð greinilega muninn á viðhorf-
um peningaihalds og félags-
hyggju. Stjórnarferillinn siðasta
áratuginn sýnir, hvernig ihalds-
stjórn sérhagsmunanna og einka-
gróðans þokar þjóðmálum eins og
skattamálum fram sér til hags-
bóta og færir i þann stakk, sem
henni þykir bezt hæfa, á kostnað
alls almennings. Sú stefnubreyt-
ing, sem nú er hafin með ger-
breytingu skattalaga og áfram-
haldandi endurskoðun þeirra á
næstu árum, er talandi tákn um
öndverða stefnu félagshyggju-
manna. Hversu sem fer um það
stjórnarsamstarf, sem nú er
hafið, á það vonandi eftir að koma
betur i ljós, hver reginmunur er á
þessum viðhorfum ihalds og
félagshyggju i þjóðmálum, og
linurnar hafa þegar skýrzt i vit-
und þjóðarinnar af atburðum sið-
ustu vikna.
Fáum við her-
skipaheimsókn?
Baráttan fyrir 50 milna land-
helgi komst i nýjan áfanga i vik-
unni sem leið, er viðbrögð rikis-
stjórna Breta og V-Þjóðverja við
tilkynningu okkar um útfærsluna
og uppsögn samningsins frá 1961
urðu kunn. Báðar hafa rikis-
stjórnirnar lýst yfir, að þær muni
skjóta málinu til alþjóðadóm-
stólsins og láta skina i smáhót-
anir um leið. Haft er eftir vestur-
þýzkum ráðherra, að nú muni ts-
lendingar illa staddir eftir þessa
skák og liklegt sé, að þeir muni
draga inn klærnar. Brezkir ráð-
herrar vilja engan veginn fortaka
það, að þeir kunni ekki að bregða
sér i herskipaheimsókn hingað
eins og um árið.
Allt þetta er hvorki annað né
meira en við bjuggumst við, og
það mun engu breyta um viðhorf
okkar i málinu. Þjóðin stendur nú
sameinuð þrátt fyrir öll önnur
ágreiningsmál, og það er raunar
hið eina, sem skiptir máli. Og eitt
er vist: Þvi fleiri stefnur sem
koma og þvi fleiri brezk herskip,
þvi ófúsari verður hún að láta af
þessum lifsrétti sinum. Þetta hef-
ur allt saman stórmikið sjálf-
stæðisgildi, á sama hátt og
Sigurður skólameistari sagði um
latinuna, að hún hefði erfiðisgildi.
Liklega er það rétt, að þjóðinni er
beinlinis nauðsynleg.t að komast
i nokkuð krappan dans i baráttu
fyrir málefnum sinum öðru
hverju til þess að sjálfstæðis-
kyndillinn fölskvist ekki, og það
er eins og menn nái ekki saman
yfir mörk ágreinings um skatta
og önnur þjóðmál dagsins, nema
þegar landhelgina er að verja eða
handritin að sækja, en undir þvi
er framtiðarsjálfstæði öðru frem-
ur komið, að menn fái slik tæki-
færi til að ná saman og berjast
saman. Hamingjan má vita
hvernig fer, ef allt verður svo
slétt og auðvelt, að engin þörf er á
slikri samstöðu framar.
Listamanna-
laun
Miklar umræður hafa orðið að
undanförnu um úthlutun lista-
mannalauna, góðu heilli, þvi að
þá munu þessi viðkvæmu mál
verst komin, ef'menn þegja alveg
um þau. Allhart hefur verið deilt
á kerfi það, sem gilt hefur og
hefur nú einu sinni enn verið
dæmt óhæft. Og það er það vafa-
laust, enda virðist enginn mæla
þvi bót. En það vefst fyrir
mönnum að koma með góðar úr-
bótatillögur, sem allir felli sig
við.
Othlutunarnefndin hefur lika
orðið fyrir ákúrum og sumir teija,
að hún gæti gert betur og úthlutað
af meira réttlæti, jafnvel þótt
kerfið sé stórillt. Það er vafalaust
satt, en þá vaknar spurningin:
Hvað er réttlæti i slikri úthlutun?
Um það eru heldur en ekki skipt-
ar skoðanir.
Nefndinni hefur verið borið á
brýn, að þar ráði klikuskapur og
jafnvel, að þar hafi myndazt
samstæður meirihluti, helzt p-
ólitiskur, og hafi hann samið um
úthlutun með hrossakaupum.
Þetta eru f jarstæðar ásakanir, og
það mundu atkvæðaseðlar nefn-
darinnar sanna, svo að ekki yrði
um villzt. Þar kemur enginn
samantekinn meirihluti fram.
Auðvitað hlýtur slik leynileg
kosning að leiða til tilviljunar-
kenndrar niðurstöðu, og hefur svo
lengi verið. Þó má segja um
þessa siðustu úthlutun, að hún er
viðsýnni og breiðari en oftast
áður. Þvi til sönnunar má nefna,
að nú komust inn i úthlutunina tiu
listamenn, sem aldrei höfðu
fengið listalaun áður, og hafa
aldrei jafnmargir nýir menn ver-
ið teknir inn s.l. tiu ár að minnsta
kosti. Þetta eru allt saman ungir,
starfandi listamenn eða virkir
listamenn á góðum aldri. Til
samanburðar má nefna, að 1971
voru aðeins fjórir nýir teknir inn.
Eðlilegt er, að lögin um lista-
mannalaun verði nú endur-
skoðuð, og væri til að mynda
reynandi að láta listamennina
sjálfa eiga hlut að úthlutun. Al-
þingi gæti ákveðið heildarfjárhæð
til listalauna, og siðan væri upp-
hæðinni skipt milli listgreina til
að mynda af nefnd Alþingis.
Siðan réðu listamenn i viðkom-
andi grein, hvernig fénu væri
skipt milli starfsstyrkja og an-
narra launa, og vildu þeir ekki
annast skiptingu sjálfir, gætu þeir
kosið til þess menn, er þeir
treystu, utan greinarinnar.
Þetta er ein tillaga af mörgum,
er til greina kæmi. Ekki er vist,
að meiri friður yrði um þessa út-
hlutun en þá, sem nú er, en þegar
menn vilja breyta, verður'-að
þreifa sig áfram og láta reynsl-
una velja eftir þvi sem kostur er.
Um annað er ekki að ræða, þegar
ekki liggur neitt úrræði, sem
sammæli er um, i augum uppi. —
AK