Tíminn - 14.03.1972, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Þriðjudagur 14. marz 1972.
Vinur minn hefur lanað mér
bilinn sinn, og við ökum i sólarátt.
bað er bjart yfir Suðurnesjum
þennan sólrika góudag. Lognaldan
leikur létt um flúðir og tanga
Vatnsleysustrandar og fellur nær
óbrotin við Stafnes, hina gömlu
sögufrægu verstöð áraskipaút-
gerðarinnar.
Þá var þar margt um manninn
og vermenn, sem þangað sóttu að
norðan og austan, komu aftur heim
menn að meiri og kunnu margar
sögur að segja af litriku lifi i
verinu.
En þótt þeir timar séu nú langt aö
baki, og þarna sé ekki lengur
áraskipum ýtt úr vör, er margt um
manninn út af Stafnesi i dag. Þar er
fjöldi bila — -R-Y-ö-G.
HVað er eiginlega um að vera?
Siðhærður maður svarar þessari
dæmalaust barnalegu spurningu
minni.
„Auðvitaö er fólkið að njóta góða
veðursins”.
Já auðvitað. Fólkið er að njóta
góða veðursins. Fjölbýlismaðurinn
leitar gjarna á fáfarnar slóöir,
þegar hann á þess kost.
Við ætlum á Laugarvatn næsta vetur.
skapa sér staðfestu. Það er yzta
býlið i hverfinu.
Bali
Vinur minn prisar góða veðrið,
en ég rölti heim að Bala.
Þar býr Guðmundur Guðmunds-
son. Hann er fæddur á Hrauni i
Grindavik. Foreldrar hans, Guð-
mundur Loftsson og Guðlaug
Sveinsdóttir, voru þar i húsmenn-
sku. Hann var ættaður úr Lan-
deyjunum, hún undan Eyjafjöllum.
Seinna fluttu þau i litinn bæ þar á
Hrauni, og kölluðu Hraunstún.
Móðir min dó 1914. Þá fluttist ég
til föðursystur minnar, Helgu
Loftsdóttur, og manns hennar
Daða Jónssonar, og ólst eftir það
upp hjá þeim.
Ég er siðgotungur, fæddur 30.
okt. 1902.
Konan min, Guðrún Guðmunds-
dóttir, er ættuð frá Akrahóli i
Hvalsneshverfi á Miðnesi. Við
fórum að búa 1925 og höfum átt hér
heima siðan, utan eina vertiö, árið
1936, þá vorum við i Keflavik.
Héðan úr hverfinu voru á minum
ungsmannsarum gerö út 3-4
áraskip, og var 10-11 manna áhöfn
á hverju. Það var þvi talsvert
margt um manninn á vertiðinni,
þegar saman kom heimafólk og
vermenn. Fóstri minn var
útgerðarmaður og formaður, og
hjá honum reri ég fyrst.
Hér var erfitt að leggja afla á
land vegna útfiris, hvergi var hægt
að komast svo nærri, að skip flyti
upp að skiptavelli. Fiskinn varð þvi
aö setja á seii og bera hann upp á
bakinu.
Eftir að fóstri minn hætti, fór æeg
að stunda útgerð. Eina vertið
geröum við tveir félagar út áraskip
— áttæring, og var ég þá formaður.
En það var aðeins ein vertið, svo
komu vélarnar til sölu. Fyrsta
Óráðin framtið.
vélin sem við fengum, var frá
Sveini Egilssyni. — Gamli Ford —
bilvél, sem breytt hafði verið i
bátamótor. Hún reyndist ágætlega.
Við höfðum svo kallaða —
útgerðarmenn — það voru menn,
sem við réðum upp á ákveöið kaup
yfir vertiðina og tókum alla áhættu
og hirtum þá auðvitað hagnaðinn,
ef einhver varð, en til þess að hjólið
snerist á þá sveif, urðum við að
fullverka fiskinn sjálfir og fá sæmi-
legan afla. Þeir sem ráðnir voru
upp á hlut, kölluðust sjómenn eða
hlutamenn, Flestir voru þetta
sveitamenn, góðir karlar og
dugandi, oft þeir sömu ár eftir ár.
Aöstaða til útgerðar héðan frá
Stafnesi mátti kallast sæmileg,
eftir þvi sem um er að gera á
þessari strandlengju. Stafnessund
er bezta sundið á Miönesi, þegar
frá er taliö Hamarssund i Sand-
gerði.
Flestir bændur höfðu bæði
sjávargagn og landsnytjar kýr og
sauðfé. Einkum var það po sjavar-
gagnið sem verulega dró til fram-
færis. Landbúnaðurinn var bú-
bætir, sem gerði alla lifshætti nota-
legri. — En fyrst og fremst var það
sjórinn. Héðan er stutt á góð
fiskimið.
Nú er þetta horfin tið. Siðast var-
gerð út ein trilla héðan úr hverfinu
árið 1947. Þá slógum vií okkur allir
saman og mönnuðum hana.
Nú eru allir hættir að stunda
heimræöi, en nokkrir eiga þó
smátrillur og fá sér i soðið á vorin.
Hrognkelsaveiði er ekki stunduö á
Stafnesi.
— Ekki treysti ég mér tii að spá
um framtið byggðar hér. Ég hygg
að skepnuhöld leggist niður, þegar
þeirsem nú hafa þau hætta. En það
segir ekki það sama og að byggð
eyðist. Nú eiga allir bila, og
skammt er að sækja vinnu i næstu
verstöövar. Tveir synir okkar
stunda vinnu utan heimilis.
Jú, margt er dýrt nú, og peninga-
gildi annað en áður var, en þó held
ég að- auðveldara sé að lifa en
þegar við byrjuðum búskap.
Aö stotnsetja bú er mikil fjár-
festing, en fullhraust og vinnandi
fólk á fleiri möguleika til heimilis-
stofnunar en áður var.
1 Sandgeröi er ekkert atvinnu-
leysi, og afkoma fólks þvi almennt
nokkuö jöfn , og betri en fyrr var.
Já, við búum i næsta nágrenni við
Völlinn, en sú sambúð er árekstra-
laus. Viö verðum hermannanna
ekki vör, þeir virðast ekki leggja
leið sina hingað, og fólkið úr
hverfinu sækist ekki eftir kynnum
viö þá, að þvi er ég bezt veit.
Hér á Stafnesinu eru fjórir
bændur. Þrir þeirra hafa kýr og
dálitla garðrækt, en einn lifir
eingöngu á garðrækt. Fólk frá
þessum heimilum stundar litið
vinnu utan hverfisins. Það eru svo
fáir, sem komast frá þeim búsum-
svifum, sem þessi rekstur út-
heimtir, þótt ekki sé hann stór i
sniðunum.
Það er erfitt að búa til garða
nema taka þá úr túnunum, en jarð-
vegurinn er vel til garðræktar
fallinn, hvort sem um er að ræða
gulrófur eða kartöflur, og þvi ágæt
uppskera i góðum árum.
Fólkinu i Stafiíeshverfi liður vel.
Aö visu má kalla,að hér sé af-
skekkt, og þvi dálitið einangrað lif
frá degi til dags, en simi og bilar
fullnægja fullorönu fólki, hvað
samskiptaþörf við umhverfið
snertir.
Ég kveð þetta ágæta fólk i
Stafneshverfinu með þeirri
fullvissu, að verði fótmál min fleiri,
þá hljóti leiðin að liggja þangað
aftur.
Vinur minn, sem hugðist skoða
umhverfiö meðan ég heilsaði upp á
fólkið, er setztur inn i bilinn. Svona
eins og af hendingu litur hann á
klukkuna, þegarég kem. Jú, það er
alveg rétt. Mér hefur tekizt án þess
að verða þess var, að fjórfalda
þennan stundarfjórðung, sem ég
kvaðst mundu verða.
Og nú ökum við Stafnesveginn i
átt til Sandgerðis. Skammt utan við
þorpið eru tvær ungar stúlkur,.
sem aka á undan sér barna-
vögnum, og þeim fylgir hópur af
smáfólki.
— Eigið þið þessi börn?
— Við, ne-hei- Við erum að
passa. Og nú hlægja þær. Skelfing
getur karlinn spurt heimskulega.
Onnur heitir Helga Sigurðar-
dóttir. Hún er i 2. bekk skyldu-
námsskólans i Sandgerði og lýkur
þaðan prófi i vor. Hin heitir
Laufey óladóttir. Hún lauk sinu
skyldunámi i fyrravor og vinnur i
frystihúsi i vetur. Báðar ætla þær i
héraðsskólann að Laugarvatni
næsta vetur.
— Hvers vegna að Laugarvatni?
— ,,Ja, okkur bara langar. Við
höldum að það sé góöur skóli. Og
þar kynnumst viö nýju umhverfi”.
Og svo kemur vorið 1973. Þá
verður það bjarkailmur i Laugar-
dal, sem bærir vit ungu stúlknanna.
Lindahjal, sem lætur ljúft i eyra og
fjallablær, sem leikur að lokkum.
Hvort mun þá hafgolan, sem
strýkur mosann á Miðnesheiöi og
þungur niður öldunnar, sem
brotnar við Stafnesstrendur seiða
þær aftur heim?
— Já, og nú ætla ég að hitta hann
Einar góðkunningja minn á
Túngötu 14 i Sandgerði. Ég er
vanur að drekka þar kaffi. „Nei,
hann Einar, hann er ekki heima.
Hann er innfrá að spila”. „Já og
pabbi lika”, bætir einn drengjanna
við. Þetta eru rösklegir piltar, sem
æfa bolta af kappi en eru þó fúsir til
að leiðbeina ferðafólki.
„Hún Kristin, konan hans
Einars, — nei, hún er ekki heima
heldur. Hún fór, sko, með honum”.
Jæja kaffið verður að biða
þangað til næst.
íSandgerði
Bátar á sjó? Jú, einhverjir. Og nú
standa þarna fjórir ungir Sand-
gerðingar tilbúnir að láta okkur i té
leiðsögn sina út á bryggju. Við
drifum þá inn i bilinn.
Eruð þið sjómannsefni?
— Ja, það er nú eiginlega allt
óráðið með framtiðarstarfið, enda
kannski fullsnemmt að taka
fullnaðarákvörðun.
Sjómaður? Jú, það gæti nú
kannski verið gott, ef vel veiðist.
Bakari, jú það er eiginlega betra,
já hreint ágætt — og þaö munar
minnstu að einn taki fullnaðará-
kvörðun.
En nú er þessum umræðum
drepið á dreif. Við erum á
bryggjunni. Jón Garðar er að koma
upp að með hlaðafla af loðnu. Og ef
nokkuð má ráða af svipnum, þá
gæti ég bezt trúaö að bakaraefniö
væri eitthvað orðið i vafa um
framtiðarverksviðið.
Skipstjórinn á Jóni Garöari er
Ogmundur Magnússon. Hann er nú
þritugur að aldri og hefur alla
starfsævi sina stundað sjó. 1 þrjú
og hálft ár hefur hann stjórnað
þessu skipi.
— Jú, það hefur gengið sæmilega
siðan ég byrjaði með bátinn. Þetta
er orðin ágæt vertið i vetur. Við
erum núna með um 280 tonn. Við
vorum ekki lengi að fá þennan
afla. Liklega verið fjóra tima á
miðunum. Og við eigum átta
þúsund tonn i landi.
Hásetahluturinn? Ég veit það
ekki, liklega rúm þrjú hundruð
þúsund frá áramótum.
Ogmundur skipstjóri á heimili
sitt i Keflavik. Hann er kvæntur
maður og á þrjú börn.
Við yfirgefumm bryggjuna i
Sandgerði og ökum norður yfir
heiðarsporðinn áleiðis til
Keflavikur.
Okkur verður um það hugsað,
hve gjöfult hafið getur verið, ef af
dugnaði er til þess sótt. Og einnig
það. hvort ekki muni nokkur vandi
á höndum, að vel takist val þeirra
manna, sem skattleggja þessa iöju
og veita þeim fjármunum út i þjóð-
lifið.
Fjörutiu krónur, takk — og við
erum fyrir norðan járntjaldið.
Já, vist vildi ég greiða talsvert
vegagjald, gæti ég ekið eftir sam-
bærilegum vegi heim á Strandir.
Þ.M.
Nýlenda
Hann heitir Eirikur Eyleifsson,
bóndinn á Nýlendu i Stafneshverfi,
og konan hans heitir Jóna Arn-
björnsdóttir. Hann hefur alizt upp i
hverfinu, er fæddur á næsta bæ,
sem hét Hólkot en er nú í eiöi. Hún
er ættuð austan úr Landssveit og
kom hingað á Suöurnesin um
tvitugt.
Já, að visu er hér sjaldan logn, en
samt kann hún vel við sig. Það er
gaman að koma heim i Landsveit-
ina einstöku sinnum, en hérna á
hún heima.
Þaö var margt um manmnn i
Stafneshverfi, þegar Eirikur var
strákur, þá komu vermenn úr
öllum áttum, og mikið var um að
vera. Nú er öldin önnur. Af niu
býlum, sem þá voru, eru aðeins
fjögur i byggö. Liklega 12-15 manns
heimilisfastir i öllu hverfinu.
Þau búa ekki stórt Nýlendu-
hjónin, enda er Eirikur öryrki. En
þau hjálpast aö, svo allt gengur
skipulega. Kýrnar eru sex, og þau
seldu 16 þúsund litra af mjólk á
siðasta ári.
Sauðfé eiga þau ekki. Flug-
völlurinn hefur landið, og rikið
borgar tiu þúsund króna ársleigu
eftir það.
Þau hjón hafa átt sex börn, sem
nú eru flest uppkomin.
Ef til vill á hverfið einhverja
framtið. A Stafnesi er ungt fólk að
Þriöjudagur 14. marz 1972.
TÍMINN
11
I upphafi skyldi
endirinn skoða
i
i
1 upphafi skyldi endirinn
skoða. — Þannig hljóðar ein
setning áfengisvarna. Þaö er
ekki úr vegi að minnast litil-
lega þessa vandamáls, sem nú
hrjáir þúsundir manna og
kvenna, bæði hér og hjá okkur
og um heim allan. Það hefur
verið sett fram i riti, að sama
gangi yfir hesta og bila, - að
stjórnandi þeirra sé ekki fær
um að stjórna þeim, ef hann er
undir áhrifum áfengis. Þótt
lifshættulegt sé að vera undir
áhrifum áfengis undir bilstýri
og oft fleiri mannslif i veöi, þá
geta stórslys einnig hlotizt af
fullum manni á hestbaki.
Alveg sérstaklega er mönnum
hætt, sem eru ekki eins hest-
vanir eins og skyldi.
Jafnvægisvitundin, aö
fylgja eftir hreyfingum hests-
ins, sjóvgast, og það svo mjögl
aö oft eru það hestarnir, sem
raunverulega bjarga mannin-
um, þegar hann er útúr fullur
og veit hvorki i þennan heim
né annan. Þvi miður verðum
við að viðurkenna, að alltof
mikið ber á ölvuðuum mönn-
um á hestamótum, sem haldin
eru úti um landið að sumrinu.
Og þaö svo mjög að til stór-
vansæmdar er fyrir þá menn,
sem vilja láta telja sig hesta-
menn. Fyrir hefur það komið,
aö hestamót og kappreiðar
hafa farið úr skorðum frá
auglýstum tima vegja ölæðis
þeirra, sem áttu að stjórna. Sá
löstur hefir frá ómunatið fylgt
góðum hestamönnum, að þeir
væru flestir of vinhneigöir.
Sem betur fer eru undantekn-
ingar frá þessu, og þekkt hef
ég fluglagna hestamenn, sem
aldrei höfðu vin um hönd og
met ég þá menn að meiri.
Aðkoman að stórum hesta-
mótum hefur verið stundum
allraunaleg, svo yfirgengilegt
fylliri, að mannskemmandi er
i sannleika að koma nálægt
slikum mótum. Crtilokað er,að
siðsamt fólk geti sofið i tjöld-
um og haft það rólegt. Oft er
ekki hægt að sofna dúr alla
nóttina vegna óláta i . næstu
tjöldum. Eitt af þvi mörgu,
sem þyrfti að hafa strangt
eftirlit með er, að menn séu
ekki að þvælast blindfullir
fram á nætur á sýningarhest-
um, sem að morgni á að sýna
mótsgestum. Þetta hefur
alloft viljað brenna við og bera
þessir hestar þess glögg
merki, að þeir eru þvældir og
sinnulausir eftir erilsama
nótt. Hestamenn eiga að vera
samtaka um aö breyta háttum
þeirra,sem hafa samskipti við
hesta: Án vins undir stýri og
án vins á hestbaki -þá mun
okkur vel farnast.
Smári.
Kiafmagnsveruio
Samkvæmt yfirliti yfir
gjaldskrár islenzkra raf-
magnsveitna 1. júni 1971 var
raforkuverð til almennra
heimilisnota lægst á Reyðar-
firði, en hæst hjá Rafmagns-
veitum rikisins.
Miðað við 3000 kilówatta-
stunda árs notkun i þriggja
herbergja ibúð ca 72 fer-
metrar kostaði rafmagn með
þágildandi verði kr. 6.662,00 á
Reyðarfirði, kr. 7.075 á Akur-
eyri, kr. 7.600 i Reykjavik og
kr. 10.902 á sölusvæðum Raf-
magnsveitna rikisins.
Rafveitur á landinu eru alls
22 auk Rafmagnsveitna rikis-
ins. Eftir þvi sem næst verður
komizt, kaupa 76% þjóðarinn-
ar raforku af rafveitum ein-
stakra sveitarfélaga, 21,1%
kaupa orkuna af Rafmagns-
veitum rikisins 2,4% fá raf-
orku frá einkarafstöövum og
0,5% njóta engrar raforku.
Rúmlega fimmti hluti þjóðar-
innar býr þvi við verulega
óhagkvæmari kjör i raforku-
xaupum en meginþorri þegn-
anna.
Meðaiverð á ársnotkun
samkvæmt áður gefnum for-
sendum var kr. 2,62 pr. kw-
stund hjá rafveitum sveitar-
félaganna, en kr. 3,64 hjá Raf-
magnsveitum rikisins. Er þá
verð rafmagnsins 39% hærra
til heimilisnota en meðalverð
hjá öðrum rafveitum og 64%
hærra en rafmagnsverðið, þar
sem það er lægst.
Sé heildar ársnotkun borin
saman sést/að sá, sem kaupir
rafmagn sitt af rikisrafveitun-
um, greiðir kr. 3.0.42,00 meira
á ári fyrir áðurnefnda notkun
heldur en meðalverð er hjá
rafveitum sveitarfélaganna
og kr. 4.240,00 meira en sá,
sem ódýrast rafmagn kaupir.
Þetta jafngildir rúml. kr.
350,00 á mánuði á hæsta og
lægsta verði, drýgir tekjur
þess,sem bezt er settur um
þessa upphæð, skattfrjálsa.
miöað við þann, sem dýrast
kaupir. I reynd getur mismun-
ur verös á þessari einu neyz.lu-
vöru jafngilt um fjögur til
fimm hundruð kro'na mismuni
á mánaöarkaupi eftir þvi,
hvar menn eru staðsettir, Er
þá einungis miðað við mjög
takmarkaða notkun til
heimilisþarfa.
Þeir, sem engrar raforku
njóta frá samveitum, kosta
flestir ærnu fé og erfiði til
framleiöslu á meira og minna
ófullkomnum orkugjafa. Um
vanda þeirra verður ekki nán-
ar rætt að sinni. En tilefni
þessara lina er að vekja at-
hygli á einum þætti þess að-
stöðumunar, sem fólkið i land-
inu býr við.
Stórvirki hefur þegar verið
unnið i dreifingu raforku um
landið, á þeim timum, sem
kaupgjaldsmunur eftir lands-
hlutum þykir fráleitur.Er ekki
úr vegi að hyggja að öörum
þáttum/Sem or saka efnahags-
Tegt og félagslegt misrétti. A
þvi sviði þarf enn höndum til
að taka i rafmagnsmálunum.
Þvi fyrr þvi betra.
Ingi Tryggvason.
Skipstjórinn á Jóni Garðari.
deila við forstjóra Eskifjarðarút-
gerðar um taprekstur, það hlýtur
að verða tekið til rækilegrar
athugunaraf öðrum en mér, hvað
tap er á viðkomandi útgerð. Það
sem gerzt hefur á þessum tveim
stöðum með tilkomu þessara
skipa, er i fyrsta lagi það, að
atvinna er stórum stöðugri en áð-
ur var, það eitt réttlætir kaupin i
fyrsta lagi. Mig langar til þess að
athuga svolitið hvernig fjár
magnið skiptist, sem læst fyrir
afla skipanna og styðst ég þá við
áætlun formanns L.I.ú. Kristjáns
Ragnarssonar.
Tek ég þá þann liðinn, sem mér
þykir liklegastur til þess að svara
til þess afla, sem hin umræddu
skip hafa fiskað miðað við ársút-
gerð, en þó Kristján miði þar við
aðeins stærri skip, þá breytir það
ekki þvi sem gerzt heíur á þeim
tveimur skipum, sem gerð hafa
verið út um eins árs skeið.
Ég tel réttasta viðmiðunin sé
þar sem Kristján gerir ráð fyrir
3000 lesta afla og brútto tekjur
skipsins séu rúmar 48 milljón kr.
Framhald á bls. 19
Þriðjudaginn 15. febrúar 1972
var meðal annars i þættinum
Sjónarhorn, viðtal við framkv.
stj. L.I.Ú. Kristján Ragnarsson.
Sá hluti þáttarins, sem um
þetta efni fjallaði,hófst með eftir-
farandi inngangi: „Kapp cr bezt
með forsjá, er gamalt máltæki.
Ýmsum hefur komiö þetta i hug
nú upp á siðkastið, þegar skut-
togarakaup eru i algleymingi og
islenzkir útgerðarmenn hafa ák-
veðið kaup á 43 nýjum skuttogur-
um, bæði innan lands og utan.
Þetta er fjárfesting á um það bil
fimm milljarða króna samtals, en
áætlað er, að innfluttu skipin komi
til landsins á næstu tveim árum.
Núverandi rikisstjórn hefur veitt
samþykki sitt fyrir sjálfskuldar-
ábyrgð vegna kaupa á ellefu tog-
urum, en fyrrverandi ríkisstjórn
veitti leyfi fyrir kaupum á átta
nýjum skipum og þremur notuð-
um skuttogurum. Samningar um
kaup annarra skuttogara eru með
fyrirvara um samþykki rikis-
stjórnar. En það viröist fyrst nú,
eftir að öll þessi kaup eru gerö, aö
menn fara alvarlega að kanna
rekstrargrundvöll slikra skipa.
Fyrsta áætlunin af sliku tagi, sem
opinberlega er birt, - kom fram á
fundi áhugamanna um sjávarút-
veg i Reykjavik i siðustu viku”.
Sá, sem gerði þessa áætlun, er
frkv. stj. Landssambands
islenzkra útvegsmanna Kristján
Ragnarsson. Mörg eru þau orð og
leizt sjónvarpsmönnum ekki á
blikuna, enda fluttu þeir í upphafi
varnarorð, engu llkara en um
stórhættulegt málefni væru um að
ræða. Við hverju er svo sjónvarp-
ið aö vara i upphafi þáttarins, þaö
er að vera við hversu stórhættu-
legt þaö sé að gera út svonefnda
skuttogara. Mér hefði fundizt
eölilegra aö Sjónvarpið hefði látið
framkv.stj. útvegsmanna einan
um þá skoðun, að þessi atvinnu-
vegur væri viðsjárverður.
Fróðlegt væri aö spyrja fólk
álits á þeim stöðum, sem notið
hafa þess aö slik skip eru gerð út.
A siöastliönum vetri voru keyptir
tveir skuttogarar af minni gerö ,
en um er rætt i skýrslu K.R.. Skip
þessi hafa fiskað ágætlega, en
ýmislegt hefur tafið þau frá veið-
um, má þar nefna, að bv.
Hólmatindur var frá veiðum
vegna bilana um sjö vikna tima.
Svo vel hefur til tekizt með út-
gerö þessara skipa að á betra
verður vart kosið. Ekki mun ég
Jón Garðar kemur að landi I Sandgerði með fullfermi