Tíminn - 17.03.1972, Blaðsíða 10

-------------- l. ,t. ,..i t Í. i.e Í i Í.Í..I..Í Í Í i j Í I I f t
TÍMÍNN
Föstudagur 17. marz 1972.
Föstudagur 17. marz 1972.

TÍMINN
Eftirfarandi grein er byggð á
köflum úr ræöu Ingvars Gislasonar
alþm., er hann mælti fyrir tillögu
til þingsályktunar um dreifingu
menntastofnana og eflingu
Akureyrar scm miöstöö mennta og
visinda utan höfuöborgarinnar.
Samflutningsmenn Ingvars aö
tillögunni eru Gisli Guömundsson
og Stefán Valgcirsson. Timinn
hefur áöur greint nokkuö frá þessu
máli, en i þeim köflum, sem hér
fara á eftir,er nánar sagt frá hug-
myndum flutningsmanna tillög
unnar um cflingu Akureyrar sem
skólabæjar og um möguleika á
aukinni visindastarfsemi i bænum.
Upplýsingar Ingvars um hin ýmsu
visindastörf, sem unniö er-á Akur-
eyri og mikinn visindaáhuga þar i
bæ, hljóta aö vekja sérstaka
athygli.
Ýmsir skólar
Akureyri er þegar tiltölulega öfl-
ugur skólabær, fyrst og fremst
vegna menntaskólans. Þar er
einnig myndarlegur iönskóli, tón-
listarskóli og húsmæðraskóli, auk
nokkurra barnaskóla og fjölmenns
gagnfræðaskóla. Þá starfar i bæn-
um undirbúningsdeild tækniskóla,
vélfræðikennsla hefur farið fram á
Akureyri i nokkur ár, að visu við
ófullkomin skilyrði, sem úr þyrfti
að bæta, og stýrimannafræðsla
hófst þar s.l. haust. Hefur aðsókn
að stýrimannanámskeiðinu verið
afar mikil, og hugmyndir hafa
komiö fram um að stefna beri að
föstum stýrimannaskóla á Akur-
eyri. Ég teldi eðlilegt aö stefna
jafnframt að frekari eflingu véj-
fræðikennslunnar. Norðlenzki
fiskiskipaflotinn er stór og fer
stækkandi. Mér finnst ekkert eðli
legra en að norðlenzkir sjómenn
geti hlotið starfsmenntun sina
heima i fjórðungnum, og fer ekki
milli mála, að Akureyri er ákjósan-
legur skólastaöur að þvi leyti.
Garðyrkjuskóli
í gróðrarstöðinni?
Þá vil ég nefna, að um nokkurra
ára skeið hefur verið uppi hreyfing
norðanlands um stofnun garð-
yrkjuskóla á Akureyri. Það mál
hefur einnig verið rætt á Alþingi, en
ýmsar hindranir hafa verið lagðar i
götu þess máls, svo at ekki hefur
orðið úr framkvæmdum. Það mál
hefur þó ekki verið lagt á hilluna.
Að þvi er unniö að fá rikisvaldið til
að beita sér fyrir stofnun garðyrkju
skólans, og er þá haft i huga, að
gamla Gróðrarstöðin á Akureyri,
sem er þjóðkunnur merkisstaður,
verði afhent meö mannvirkjum i
þágu skólans. Rikið, eða Rann-
sóknarstofnun landbúnaðarins,
hefur umráð staðarins. Þar hefur
farið fram starfsemi, sem sýnt er
að verður flutt þaðan innan
skamms. Þvi miður hefur umhirða
Gróðrarstöðvarinnar ekki verið
með þeim hætti sem samboðin er
þessum merka stað. Verður ekki
hjá þvi komizt að rikið taki ák-
vörðun um framtið staðarins i
samráði við bæjarstjórn
Akureyrar. Engin starfsemi myndi
hæfa Gróðrarstöðinni betur en
garðyrkjuskóli. Enda má benda á,
að með stofnun garðyrkjuskóla
þar, væri i rauninni verið að endur-
vekja fyrri starfsemi Gróðrar-
stöðvarinnar. Einn aðalþáttur i
starfi Gróðrarstöðvarinnar frá
stofnun hennar árið 1904 til ársins
1940 var garðyrkjukennsla. Illu
heilli var garðyrkjukennslunni
hætt, þegar Garðyrkjuskóli rikis-
sins i Hveragerði tók til starfa.
Verzlunarskóli
Þá vil ég nefna, að mjög hefur
komið til umræðu að stofna beri
verzlunarskóla á Akureyri. A nauð-
syn þess máls höfum við flutnings-
menn þessarar tillögu bent frá
fyrstu tið. Má furðulegt heita,
hversu seint miðar i þá átt að efla
verzlunarmenntun i landinu, þegar
þess er gætt, að aðeins tveir einka-
skólar eru starfandi á þessu sviði á
landinu öllu. Það mega nú teljast
forréttindi, ef unglingar komast i
verzlunarskóla. Þessu ástandi
verður að breyta. Rikinu ber að
hafa forgöngu um stofnun nýs
verzlunarskóla, og ekki er áhorfs-
mál, að sá skóli væri vel settur á
Akureyri. Þaö kæmi einnig til
greina, að samvinnuhreyfingin og
samtök einkarekstrarmanna stæðu
að stofnun verzlunarskóla á
Akureyri með styrk úr rikissjóði.
Raunar mætti einnig hugsa sér, að
norðlenzkur verzlunarskóli hefði
enn viðtækara verksvið, m.a. að á
hans vegum starfaði félags-
máladeild, sem heföi það hlutverk
að þjálfa starfsfólk og trúnaðar-
menn verklýðs- og launþegasam-
taka og annarra félags- og stéttar-
samtaka.
Tækniskóli
Ég minntist áðan á það, að á
Akureyri starfaði undirbúnings-
deild tækniskóla. Slikt ber sizt að
vanmeta. Þess má lika geta, að i
gilandi lögum um Tækniskóla Is-
lands er heimild til stofnunar
sjálfstæðs tækniskóla á
Akureyri. Þessarar heimildar
hefur ekki verið neytt i 9 ár, og
litlar sem engar likur eru til bess.
ið tveir tækinskólar verði starf
ræktir i landinu i náinni framtið.
Tækniskóli Islands, sem starfar i
Reykjavik býr þar við ófullkomin
skilyrði, og það hefur verið tillaga
Norðlendinga, að ekki sé sagt krafa
þeirra, að Tækniskólinn yrði fluttur
til Akureyrar og efldur þar á þann
hátt, sem þörf krefur. Undir þessa
tillögu hefur þvi miður ekki verið
tekið fram að þessu.
Menntir og vísindi
fyrr og nú
Ég hef nú rætt nokkuð um mögu-
leika þess að efla Akureyri sem
skólabæ. Þessu næst ætla ég að vik-
ja að þeirri hugmund, að Akureyri
verðiefldsem „miðstöð mennta og
visinda”. Þegar svo er til orða
tekið, felst i þvi það, að menntir
ýmis konar, ekki sizt fræði og
visindi, verði auknar svo, að
Akureyri verði áður en langir
timar liöa viðurkennd' sem að-
setur æöri mennta- og visindastofn-
ana, þar sem m.a. væru stundaðar
rannsóknir á visindalegum grund-
velli ásamt akaemiskri kennslu i
einu eða öðru formi. Ekki kæmi
mér þó á óvart, þótt ýmsir álitu
þessa hugmynd i ætt við skýja
borgir. Menn kunna að halda, að i
þessu efni sé á litlu að byggja. En
gerlegt og skynsamlegt að tengja
saman hugmyndina um „skólabæ”
og hugmyndina um „miðstoð
mennta og visinda” Skólamið-
stöðin mun draga að sér efnilega
menntamenn og kennara, sem lik-
legt er að vildu stunda visindastörf
með kennslu. Slikt hefur gerzt ann-
ars staðar, og slikt gæti auðvitað
berzt -á Akureyri. Raunar höf
um við ýmis dæmi fyrir okkur um
þetta, bæði fyrr og siöar. Sann-
leikurinn er sá, að ýmsir merkir
visindamenn, einkum i náttúru-
Steindór Steindórsson, skólameist-
ari á Akureyri.
fræði, hafa starfað á Akureyri i
lengri eða skemmri tima. Auðvitað
varð sú raunin á, að margir þeirra
hlutu að hverfa burtu þegar fram i
sótti, þvi að skilyrði til fullkominna
visindastarfa voru ekki fyrir hendi.
A þessu er þó að verða breyting. A
undanförnum árum hefur sprottið
úr grasi mikilsverður visir að
rannsóknaraðstöðu á Akureyri og
Helgi llallgrinisson, safnvörður I Náttúrugripasafninu
nágrenni, einkum á sviöi náttúru-
fræði og raunvisinda. Þetta hefur
gerzt tiltölulega hljóölaust og án
allra umbrota, a.m.k. án allrar
auglýsingastarfsemi.
Visíndaaðstaða.
Ég vil geta i stuttri upptalningu
nokkurra atriða:
Náttúrugripasafnið á Akureyri
hefur eflzt mikið siðustu ár undir
stjórn núverandi forstöðumanns,
Helga Hallgrimssonar. Þar er gott
fuglasafn en plöntusafniö er einnig
mikið að vöxtum og mun fyllilega
standast samjöfnuð við söfnin i
Reykjavik. Við safnið starfar,
ásamt safnverði, einn af efni-
legustu grasafræðingum landsins,
dr. Höröur Kristinsson. I Nát-
túrugripasafninu á Akureyri er
m.a. að finna ágætt grasasafn
Steindórs Steindórssonar skóla-
meistara, sem unnið hefur að
visindastörfum á Akureyri allra
manna lengst. Hinn svonefndi
aðstöðu til visindastarfa á Akur-
eyri. Ég vil geta þess, að rikis-
styrkur til þessararstarfsemi hefur
verið sáralitill og varla umtals-
verður og allt frumkvæði að eflingu
Náttúrugripasafnsins er verk
heimamanna, fyrst og fremst safn-
varðarins, Helga Hallgrimssonar.
Þá vil ég geta þess, að fyrir
nokkrum árum var sett á stofn
Efnarannsóknarstofa Noröurlands.
Hún starfar fyrst og fremst að
frumkvæði og á kostnað búnaðar-
samtakanna og kaupfélaganna á
Norðurlandi, að visu með styrk úr
rikissjóði, sem nemur 1/2 millj. kr.
á ári. Efnarannsóknarstofa
Norðurlands nýtur ágætrar st-
jórnar ungs visindamanns,
Jóhannesar Sigvaldasonar. Hann
hefur að visu ekki starfað lengi, en
eftir hann liggur ágætt starf á sviði
jarðvegs og kalrannsókna.
Katla á Víkurbakka
Þá vil ég nefna i þriðja lagi enn
Bjarni Guðleifsson, tilraunastjóri Jóhannes Sigvaldason, torstoou-
ntaður Rannsóknarstofu Norður-
lands.
„grasagarður”, sem er safn lifandi
plantna og á sér skjól innan veggja
Listigarðsins, er einstæður i sinni
röð hér á landi. Þannig skapar
þetta tvennt, Náttúrugripasafnið
og „grasagarðurinn”, mikilvæga
undirstöðu undir rannsóknir i
grasafræði. Þvi verður a.m.k. ekki
mót mælt, að ofan á þessa undir-
stöðu mætti byggja og efla þannig
eitt athyglisvert framtak Helga
Hallgrimssonar, safnvarðar og
nokkurra félaga hans, en það er
stofnun Rannsóknarstöðvarinnar
Kötlu á Vikurbakka við Eyjafjörð.
Helgi og félagar hans keyptu fyrir
nokkrum árum jörðina Ytri-Vik á
Árskógsströnd og smábýlið Vikur-
bakka, sem þar er i sama túni. Þar
hafa þeir félagar komið upp rann-
Sýnishorn af rannsóknarstörfum. Svif úr Ljósavatni.
sóknarstöð og við hana tækjum og
öðrum búnaði, að miklu leyti á
eigin kostnað, þó með stuðningi frá
sýslusjóði Eyjafjarðarsýslu,
bæjarstjórn Akureyrar, Menn-
ingarsjóði Kaupfélags Eyfirðinga
og nokkrum einstaklingum. Fram
til þessa hefur rikisstyrkur við
þessa starfsemi verið nauða litill.
Að visu hlutu þeir Helgi og starfsfé-
Hörður Kristinsson, grasafræð-
ingur.
lagi hans, Guðmundur Ölafsson
menntaskólakennari, nokkurn
styrk úr Visindasjóði til sérstakra
rannsókna fyrir nokkrum árum.
1 fyrra sumar brugðu þeir fé-
lagar á það ráð að afhenda rann-
sóknarstöðina sem gjöf, þ.e.a.s.
hús og tæki og nokkurt land. A
grundvelli þessarar gjafar hefur
verið sett upp Rannsóknarstöðin
Katla, sem rekin er sem sjálfs-
eignarstofnun á vegum sérstaks fé-
lagsskapar, sem nefnist Kötlufé-
lagið. Að þessu félagi standa
áhugamenn á Akureyri og Eyja-
fjarðarsýslu.
Rannsóknarstöðin Katla mun
starfa sem „fieid-station” eins og
það er kallað á erlendum málum.
Þar verður fyrst og fremst boðið
upp á aðstöðu fyrir áhugasama
náttúrufræðinga og náttúrufræði-
stúdenta til þess að stunda visinda-
legar athuganir og rannsóknir á
náttúru næsta umhverfis, hvort
heldur sem er á landi eða sjó.
Rannsóknarstöðvar af þessu tagi
eru algengar erlendis og gegna
mikilvægu hlutverki. Með stofnun
Rannsóknarstöðvarinnar Kötlu er
verið að vinna brautryðjendastarf
hér á landi.
Söfn
A Akureyri er starfandi eitt af
myndarlegustu bókasöfnum lands-
ins, Amtsbókasafnið.sem einnig er
með elztu bókasöfnum hérlendis.
Að safni þessu er vel búið. Það
flutti fyrir nokkrum árum i nýtt og
veglegt hús, sem býður upp á góð
skilyrði til starfrækslu safnsins,
sem visindalegs bókasafns. Min-
jasafn bæjarins er einnig merk
stofnun, sem gæti orðið grund-
völlur raunverulegs þjóðfræöa-
safns, ef rétt er á haldið og vilji
væri fyrir hendi. Þar gætu engu að
siður farið fram rannsóknir i þjóð-
háttafræði, t.d., en i Reykjavik.
Þess má geta, að fyrsti og e.t.v.
merkasti þjóðháttafræðingur Isl-
endinga til þessa dags, sr. Jónas á
Hrafnagili, var einmitt kennari um
langan aldur á Akureyri og starf-
andi prestur i Eyjafirði.
Visindafélag stofnaö
Þá get ég ekki stillt mig um að
geta þess, að i desembermánuði sl.
var stofnað á Akureyri Visindafé
lag Norðienginga og eru félags
menn 8—10 talsins, flestir þeirra
búsettir á Akureyri. Þessir menn
eiga það sameiginlegt að stunda
ýmis visindastörf. Aðalmarkmið
félagsins er að stuðla að auknum
visindalegum rannsoknum og
öðrum lærdómsiðkunum á félags-
svæðinu, sem er Norðlendinga-
fjórðungur, m.a. með þvi að beita
sér fyrir sérstckum rannsóknum
vinna aö eflingu visindastofnana,
stuöla að útgáfu visindarita og
koma af stað fundum og umræðum
um visindaleg efni.
„Mjór er mikils vísir"
Af þvi, sem ég hef sagt, mætti
ljóst verða, að þegar er fyrir hendi
á Akureyri umtalsverður visir að
fræða- og visindastarfsemi.
Sumum kann að þykja sá visir
mjór, — og hann er það miðað
er við þann vöxtulega gróður, sem
rækta mætti, ef markvist og skipu-
lega væri unnið að eflingu rann-
sókna- og visindastarfa á Akureyri,
En „mjór er mikils visir”, segir
máltækið.
Það hefði verið ástæða til að
minnast á fleiri þætti menningar
lifs, sem eru i mótun hjá okkur
Akureyringum. M.a. hefði mátt
minnastá leiklistarstarfsemina og
þær hugmyndir, sem fram hafa
komiö um eflingu hennar. Að þessu
sinni mun ég þó ekki gera þvi máli
skil, en grunur minn er sá, að fyrr
eða siðar komi það mál frekar til
umræðu.
skólinn á Akureyri
rtwi
HJSf-r--' W ,1dttfoit ■"j U1 Wlr ■ [j ' '1 1! ! l J . 1 ’mFM 1
JÍT1II ^iWlipÉ í Jl Æ *r'• Pw.i„ l 1 1
ITL * jO
(lr nýja Amtsbókasafninu á Akureyri um þaö leyti, sem það var opnað

Frá Rannsóknarstöðinni KÖTLU.