Fréttablaðið - 07.05.2004, Blaðsíða 12
12 7. maí 2004 FÖSTUDAGUR
Í FÓTSPOR FÖÐUR SÍNS
Megawati Sukarnoputri, forseti Indónesíu,
kynnti í gær varaforsetaefni sitt, Hasyim
Muzadi. Staðurinn sem hún valdi til þess
var fyrir framan styttu af föður sínum,
Sukarno fyrrum forseta.
FJÖLMIÐLALÖG „Það liggur við að
segja að frumvarpið stangist á við
allar greinar mannréttindakafla
stjórnarskránnar nema ákvæðið
um trúfrelsi,“ segir Jakob Möller
hæstaréttalögmaður.
Hann segir að álitaefnin varð-
andi frumvarpið séu fyrst og
fremst um þrjár greinar í mann-
réttindakafla stjórnarskrárinnar.
„Það er eignarréttarákvæðið,
72. grein, tjáningarfrelsisákvæðið
sem er 73. grein og lokst atvinnu-
frelsisákvæðið 75. grein. Það er
ansi mikið ef þetta þrennt kemur
til álita,“ segir Jakob.
Jakob segir jafnframt að það
hafi verið mjög athyglisvert að
hlusta á belgíska lögfræðinginn
Filip van Elsen fara yfir tilmæli
Evrópuráðsins á fundi Norðurljósa
um frelsi fjölmiðla á þriðjudag.
„Bæði í skýrslunni og athuga-
semdunum við frumvarpið er
sagt að þjóðréttarskyldur hvíli á
Íslandi að setja lög um eignar-
hald á fjölmiðlum. Hvað sem um
tilmæli Evrópuráðsins má segja
er það ljóst að þau eru ekki
skuldbindandi. Því er verulega
mikið ofsagt, bæði í skýrslunni
og athugasemdunum,“ segir
Jakob.
Hann segist alveg geta fallist á
að það geti verið ástæður til að
setja reglur um eignarhald á fjöl-
miðlum sem geti verið til tak-
mörkunar á samþjöppun.
„Sérstaklega á því hvort sama
fyrirtæki megi eiga ljósvaka-
miðla og dagblöð en ég tel hins
vegar að sú leið sem farin er í
frumvarpinu, og hve frumvarpið
gengur langt, fari mjög fram úr
hófi. Stóra atriðið í þessu er hinn
óskaplegi flýtir um þetta mál.
Venjulega myndi löggjöf sem hef-
ur svona mikla þýðingu hljóta
miklu lengri og væntanlega vand-
aðri skoðun en gert er ráð fyrir í
þessu tilfelli,“ segir Jakob. ■
Segja frumvarp brjóta
gegn EES-samningnum
Belgískur sérfræðingur í fjölmiðlarétti og íslenskur sérfræðingur í Evrópurétti telja sýnt að frum-
varp um eignarhald á fjölmiðlum brjóti í bága við EES-samninginn. Forstöðumaður Evrópu-
stofnunar Háskólans í Reykjavík telur að mörg álitamál sé að finna í frumvarpinu.
Hver sem er, hvaða einstaklingureða fyrirtæki í Evrópu, gæti
höfðað mál gegn íslenska ríkinu fyr-
ir EFTA-dómstólnum vegna fjöl-
miðlalaganna, verði þau að veru-
leika. Íslenska ríkið myndi að öllum
líkindum tapa því máli.“ Þetta segir
Filip van Elsen, belgískur sérfræð-
ingur í fjölmiðlarétti.
Hann vísar í 108. grein EES-
samningsins, sem segir að hver sá
sem telur að brotið sé gegn grund-
vallarreglum samningsins geti farið
með mál sitt fyrir Eftirlitsstofnun
EFTA. Stofnunin hefur vald til þess
að úrskurða gegn lögbrotinu og vísa
málinu til EFTA-dómstólsins ef þörf
er á.
Van Elsen telur að frumvarpið,
verði það að lögum, brjóti í bága við
31. grein EES-samningsins. Sam-
kvæmt henni skulu engin höft vera
á rétti ríkisborgara aðildarríkis EB
eða EFTA-ríkis til að hefja og
stunda sjálfstæða atvinnustarfsemi
eða stofna fyrirtæki á yfirráða-
svæði einhvers annars þessara
ríkja. Nefnist þetta staðfesturéttur í
samningnum.
Fyrirtækjum settar veruleg-
ar takmarkanir
Að sögn van Elsen stangast
frumvarpið á við þetta ákvæði. Ef
lög um eignarhald á fjölmiðlum
verða samþykkt munu verulegar
takmarkanir verða settar á um
hverjir mega reka fyrirtæki á fjöl-
miðlarekstri á Íslandi. Í fyrstu
grein frumvarpsins er lagt til að
fyrirtæki í eftirfarandi stöðu verði
útilokuð frá rekstri ljósvakamiðla:
- Fyrirtæki sem hefur að megin-
markmiði rekstur sem er óskyldur
útvarpsrekstri.
- Fyrirtæki sem er að hluta eða
öllu leyti í eigu fyrirtækis eða -sam-
stæðu í markaðsráðandi stöðu á ein-
hverju sviði viðskipta.
- Fyrirtæki sem annað fyrirtæki
á meira en fjórðungs eignarhlut í.
- Fyrirtæki í fyrirtækjasam-
stæðu sem á yfir fjórðungs eignar-
hlut í fyrirtækinu, eða ef önnur fyr-
irtæki í samstæðunni eiga yfir
fjórðung í því.
- Fyrirtæki sem á hlut í útgef-
anda dagblaðs.
„Þetta ákvæði setur verulegar
skorður við því að fyrirtæki geti
mætt þeim takmörkunum sem sett-
ar verða þeim sem fjárfesta vilja í
ljósvakamiðlum á Íslandi. Einnig
þeim sem vildu stofna fyrirtæki á
Íslandi með það að markmiði að
hefja rekstur fjölmiðlafyrirtækis,“
segir van Elsen.
„Það hefur það í för með sér að
fyrirtæki í löndum innan EFTA-
svæðisins eða Evrópska efnahags-
svæðisins verða hindruð í því að gera
svo. Það brýtur í bága við 31. grein
EES-samningsins sem á að tryggja
staðfesturétt,“ segir van Elsen.
Stefán Geir Þórisson hæsta-
réttarlögmaður tekur undir túlk-
un van Elsen.
„Frumvarpið felur í sér mjög
víðtækar takmarkanir á því við-
skiptafrelsi sem EES-samningurinn
kveður á um. Það felur í sér tak-
markanir sem telja verður að brjóti
gegn ákvæðum EES-samningsins
um stofnsetningarrétt,“ segir Stef-
án Geir.
Almannaheill er ekki í húfi
Í EES-samningnum er að finna
ákvæði sem segir að setja megi lög
gegn öðrum ákvæðum samningsins
„er grundvallast á sjónarmiðum um
allsherjarreglu, almannaöryggi eða
almannaheilbrigði“. Það þýðir að
ekki þyrfti að virða greinina um
staðfesturétt ef almannaheill Ís-
lendinga væri í húfi.
„EFTA-dómstóllinn og Evrópu-
dómstólar setja strangar takmark-
anir um það hvenær brjóta megi
greinina um staðfesturétt í þágu al-
mannaheilla. Þá er litið til þess
hversu langt þarf að ganga með
lagasetningunni og hversu nauðsyn-
leg hún er. Lög mega alls ekki ganga
lengra en nauðsyn þykir til þess að
ná fram settu markmiði þeirra,“
segir van Elsen.
Hann segir að í þessu tilviki
gangi frumvarpið allt of langt. Auð-
velt væri að ná fram settu takmarki
um að tryggja fjölbreytni á fjöl-
miðlamarkaði með öðrum leiðum.
Því muni þetta undantekningar-
ákvæði ekki ná yfir frumvarpið í
þeirri mynd sem það er nú.
Stefán Geir styður röksemdir
van Elsen um þetta.
„Þegar sjónarmið almannahags-
muna eru metin verður að hafa í
huga meðalhófsregluna. Takmark-
anirnar mega ekki ganga lengra en
nauðsyn ber til. Vart fæst séð að
þær takmarkanir sem frumvarpið
kveður á um þurfi að ganga jafn
langt og raun ber vitni til að ná þeim
markmiðum sem stefnt er að með
lögunum,“ segir Stefán Geir.
Allsherjarnefnd bíður álits
Evrópuréttarsérfræðinga HR
Allsherjarnefnd hefur óskað eft-
ir áliti Evrópuréttarstofnunar Há-
skólans í Reykjavík á frumvarpinu.
Að sögn Einars Páls Tamimi, for-
stöðumanns Evrópuréttarstofnunar
Háskólans í Reykjavík og lektors
við lagadeild HR, er stofnunin að
skoða það mál og mun skila áliti
sínu í dag. Hann segist því ekki geta
tjáð sig efnislega um málið fyrr en
álitinu hefur verið skilað til nefnd-
arinnar. Hann segir þó að mikil
álitaefni sem varði Evrópurétt megi
sjá í frumvarpinu.
„Skoða þyrfti alla fleti frum-
varpsins er varða Evrópurétt áður
en málið er afgreitt sem lög. Þyrfti
það að gerast áður en lögin verða
samþykkt,“ segir Einar Páll. Hann
segir það algjörlega útilokað að
hægt sé að gera það á þeim stutta
tíma sem ætlaður sé til umræðu
málsins.
Álit Evrópuréttarstofnunar HR
mun því ekki snúa að einstaka liðum
frumvarpsins gagnvart Evrópulög-
um, heldur mun það einungis meta
það hvort ástæða þyki til að kanna
það frekar. Hann segir að frum-
varpið snerti það marga fleti á Evr-
ópulögum að honum finnist menn
vera að flýta sér of mikið ef þeir
verði ekki skoðaðir í þaula. ■
JAKOB MÖLLER:
„Það liggur við að segja að frumvarpið
stangist á við allar greinar mannréttinda-
kafla stjórnarskrárinnar nema ákvæðið um
trúfrelsi.“
Jakob Möller um fjölmiðlafrumvarpið:
Stangast ekki á við trúfrelsisákvæðið
Úr EES-samningnum:
2. kafli. Staðfesturéttur.
- 31. gr. 1. Innan ramma ákvæða
samnings þessa skulu engin höft
vera á rétti ríkisborgara aðildarríkis
EB eða EFTA-ríkis til að öðlast stað-
festu á yfirráðasvæði einhvers ann-
ars þessara ríkja. Hið sama gildir ein-
nig þegar ríkisborgarar aðildarríkis
EB eða EFTA-ríkis, sem hafa stað-
festu á yfirráðasvæði einhvers þeirra,
setja á stofn umboðsskrifstofu, útibú
eða dótturfyrirtæki.
Staðfesturéttur felur í sér rétt til að
hefja og stunda sjálfstæða atvinnu-
starfsemi og til að stofna og reka fyr-
irtæki, einkum félög eða fyrirtæki í
skilningi annarrar málsgreinar 34.
gr., með þeim skilyrðum sem gilda
að landslögum um ríkisborgara þess
ríkis þar sem staðfestan er fengin,
þó með fyrirvara um ákvæði 4. kafla.
- 33. gr. Ákvæði þessa kafla og ráð-
stafanir í samræmi við þau útiloka
ekki að beitt verði ákvæðum í lögum
eða stjórnsýslufyrirmælum um sér-
staka meðferð á erlendum ríkisborg-
urum er grundvallast á sjónarmiðum
um allsherjarreglu, almannaöryggi
eða almannaheilbrigði.
2. þáttur. Tilhögun eftirlits.
- 108. gr. 1. EFTA-ríkin skulu koma á
fót sjálfstæðri eftirlitsstofnun (eftir-
litsstofnun EFTA) svo og kerfi svip-
uðu og fyrir er í bandalaginu, meðal
annars kerfi til að tryggja efndir á
skuldbindingum samkvæmt samn-
ingi þessum og til eftirlits með lög-
mæti aðgerða eftirlitsstofnunar EFTA
á sviði samkeppni.
- 2. EFTA-ríkin skulu koma á fót
dómstóli (EFTA-dómstóli).
Undir valdsvið EFTA-dómstólsins skal
með tilliti til beitingar samnings
þessa og í samræmi við sérstakan
samning milli EFTA-ríkjanna einkum
heyra:
a. mál um tilhögun eftirlits er varðar
EFTA-ríkin;
b. áfrýjanir á ákvörðunum eftirlits-
stofnunar EFTA á sviði samkeppni;
c. lausn deilumála milli tveggja eða
fleiri EFTA-ríkja.
FILIP VAN ELSEN
„EFTA-dómstóllinn og
Evrópudómstólar setja
strangar takmarkanir um
það hvenær brjóta megi
greinina um staðfesturétt
í þágu almannaheilla.“
Fréttaskýring
SIGRÍÐUR D.
AUÐUNSDÓTTIR
■ skrifar um EES-
samninginn og
fjölmiðlafrum-
varpið.
EINAR PÁLL
TAMIMI
„Skoða þyrfti alla
fleti frumvarpsins er
varða Evrópurétt
áður en málið er af-
greitt sem lög.“
STEFÁN GEIR
ÞÓRISSON
„Vart fæst séð að þær
takmarkanir sem
kveður á um þurfi að
ganga jafn langt og
raun ber vitni.“