Tíminn - 26.03.1972, Page 15

Sunnudagur 26. ir.arz 1972.
TÍMINN
15 -
Einar H. Einarsson, Skammadalshóli \ Mýrdal:
Gróðureyðing
gróðurvernd
Miklar umræður , skrif og sam-
þykktir hafa átt sér stað að un-
danförnu í sambandi við gróður-
eyðingu og gróðurvernd. Land-
samtökum hefur verið komið á fót
með tilheyrandi skrifstofu og
framkvæmdastjóra.
Moldviðri af greinum og erind-
um hefur verið ausið yfir landsins
lýð, margt af þvi dekkra og nei-
kvæðara til úrbóta en verstu
norðansandbyljirnir, sem blésu
suður yfir Rangárvelli fyrir
nokkrum áratugum, áður en
sannir gróðurverndarmenn, sem
vænlegra tölu til landgræðslu
stórhuga verk og hagsýni, en
moldviðri af málæði, heftu fram-
rás landníðings þess með sand-
græðslunni i Gunnarsholti og ná-
grenni.
Út frá þeim meiði, er þar var
plantaður á fyrstu áratugum
sandgræðslunnar, undir hand-
leiðslu Gunnlaugs heitins Krist-
mundssonar og dyggilega hlúð að
af eftirmönnum hans, hafa iðja-
grænar lendur verið skapaðar úr
svörtum söndum viðsvegar um
landið þaðan sem ár hvert er nú
ekið þúsundum hestburða i hlöður
af fyrirmyndar fóður-heyi.
Við þessa landvinninga hefur
stórhuga athöfn dugandi manna
orðið notadrýgri en sumt af þvi
málrófi, sem orðglaðir ræðumenn
hafa þyrlað um sig á siðustu
. timum.
Þá er að huga litils háttar að
þvi, sem er að gerast og gerzt
hefur i gróðurverndarmálum
siðustu árin, og hvernig að þvi er
staðið á vissum sviðum.
Fyrir nokkrum árum voru svo-
nefndar gróðurverndarnefndir
kosnar fyrir hverja sýslu, að þvi
er ég bezt veit af héraða-búnaðar-
samböndunum. Hlutverk þeirra
nefnda skyldi vera að hafa for-
ystu, hver á sínu svæði, um
gróðurvernd og uppgræðslu —
utan þess sviðs, er heyrði undir
Landgræðslu rikisins. Heyrzt
hefur, að viða hafi ekki tekizt allt
of vel með val i þessar nefndir,
enda sumsstaðar virzt annað
sjónarmið hafa rikt við kosningu
þeirra en fá i starfið sem hæfasta
menn, a.m.k. hefur heyrzt, að
sumsstaðar hafi orðið fyrir vali
menn, sem ekki séu meiri gróður-
fræðingar en það, að ekki þekki
þeir plöntur þær, er þeir ganga
daglega á i eigin hlaðvarpa, en
ekki skal fullyrt hvort rétt sé
hermt. Hitt er vist, að svo virðist
sem sumsstaðar hafi þær litt
unnið á visindalegan hátt, er þær
hafa reynt að gera sér grein fyrir
gróðurfarslegu ástandi lands, og
vart hef ég séö fundargerð jafn
úrræðalitils fundar um stórmál
°g gróöurverndarnefndarfundar,
sem eitt héraösblaðið birti nú á
dögunum.
Sumir þessara gróðurverndar-
nefndar-manna hafa slegið þvi
fram sem óhrekjanlegri niður-
stöðu, að ofbeit sauðfjár, sé óð-
fluga að eyða gróðri landsins, án
<ess að hafa nokkrar visindalegar
rannsóknir viö að styðjast.
Nú er það nokkurn veginn
visindalega sannað með til-
raunum, hvaða plöntur eru kjör-
fæða sauðfjár, ef það á völ-að
velja úr. Væri nú ekki á einhverju
föstu að byggja fyrir gróður-
verndarmenn, að taka svæði, þar
sem þeir teldu að hætta væri á of-
beit, merkja þar bletti sem ekki
þyrftu að vera stórir, gera siðan
talningu á blettunum á plöntum
þeim, sem sauðfé velur helzt.
Væri slik nákvæm talning gerð á
sama tima nokkursumur i röð og
kæmi þá fljótlega i ljós, hvort
landssvæðið væri að ganga úr sér
fyrir ofbeit, þvi að þá færi þeim
plöntum skjótt fækkandi, sem
sauðfé vill framar öðrum, — þá
fyrst yrði á einhverju raunhæfu
reist. Þá teldi ég nauðsyn fyrir
gróðurverndarnefndir að fara
sem viðast um búfjárhag á hverju
hausti að yfirlita ástand þeirra.
Sé svo þung beit á landi, sem ekki
er borið á, að varla sjáist punt-
strá að hausti, tel ég að um alvar-
lega hættu á ofbeit sé að ræða, þvi
verði ekkert, eða litið sem ekkert,
fræfall á landi, sem ekki fær á-
burð annan en þann sem búféð
skilur eftir, er eflaust mikil hætta
á þvi að plöntum fækki, þvi að
öllum er ljóst að nokkuð hlýtur að
deyja af plöntum á hverju ári, og
þarf ekki annað en mar af umferð
búfjár, en á litt töddu landi er við-
búið rótarskot nægi ekki til við-
halds.
Þar sem svo er komið, sem hér
hefur verið minnzt á væri bráð
þörf að groðurverndarnefndir
reyndu að komast að samkomu-
lagi við notendur landsvæðisins
um úrbót, ef til vill nægði að gefa
tjáð, að við ákvörðun á stærð
gróðurlenda sé að miklu stuðzt
við loftmyndir af landinu. A
sléttlendi getur þetta verið mjög
nákvæmt, en sé að mestu eða öllu
stuðzt við mælingar eftir loft-
myndum.þar sem brattlendi er að
ræða, án þess að reikna út hæðar-
mun, verður i sumum tilfellum
reyndin sú, að kortið sýni mun
minna gróið land, en raunveru-
lega er á svæðinu. Sem dæmi vil
ég nefna fjallsnlið eina allbratta
en vel gróna til efstu brúna Eftir
mælingu á loftmynd virtist
Melur stingur sér upp úr sandinum á Rangárvöllum.
þvi nokkurn áburðarskammt eða
létta á þvi beit.
úndanfarin ár hefur verið gerð,
ef t.l vill rétt að segja lausleg,
könnun á ástandi gróðurfars á
miklum hluta af afréttum lands-
ins, og hafin útgáfa gróðurfars á
miklum hluta af afréttum land-
sins, og hafin útgáfa gróðurkorta
er sýna eiga ástand og stærð
gróðurlenda. Ég hef séð litils
háttar af þessum gróðurkortum
og fljótt á íítið virðast þau all-
góðar heimildir. Mér hefur verið
gróðurbeltið frá brekkurótum
tæpir 100 m á breidd, en þegar
hæðarmunur frá sléttu til brúnar
var tekinn með i reikninginn,
varð breiddin á gróðurbeltinu
ekki tæpir hundrað metrar heldur
hátt á þriðja hundrað, aða lang-
drægt þrisvar sinnum breiðara en
myndin sýndi, ef aðeins var mælt
það gróðurbelti, er þar birtist.
Freistandi er aö segja fléira um
ýmsar þær gróðurfarsrann-
sóknir, sem oft er vitnað i ásamt
áætlað hagastærð handa einingu
búfjár i sambandi við þær, en þá
yrði þetta allt of langt mál — og
þvi sleppt i þetta sinn.
Nú er það fjölmörgum ljóst, að
ekki er nóg ef meta skal ástand
landsvæða i sambandi við rýrnun
gróðurs eða hreinlega gróðureyð-
ingu, að lita einvörðungu á yfir-
borð landsins. Til þess að fá
nokkurn veginn örugga vissu
fyrir þvi, hverju búast megi við i
næstu framtið um þróun gróðurs-
ins á vissum svæðum, verður að
taka með rannsóknum a.m.k,
eftirfarandi: Byggingu, sam-
setningu og kornastærð hins lausa
jarðvegs, ásamt rakastigi og
hæðarstóöu jarðvatns. Efni berg-
grunnsins, sem hinn lausi jarð-
vegur hvilir á, og þá venjulega að
stórum hluta myndaður úr. Meðal
lofthitastig á svæðinu a.m.k.
vetur og sumar. Arsúrkomu, sem
helzt þarf að sundurliða hve
mikið af henni fellur sem snjór og
hvað sem regn. Ennfremur hver
likindi séu á, að mikill hluti af úr-
komunni falli á frosna jörð, sem
þá veldur þvi, að vatnið rennur
burtu án þess að auka raka i jarð-
veginum.
Ég tel að það séu sigild san-
nindi, sem ég heyrði gamla af-
rétta-smala segja fyrir nokkrum
árum ,,að hvergi væri eins mikil
hætta á uppblæstri, bæði af
völdum ofbeitar og vinda, og á
þurrviðrasömum svæðum, þar
sem jarðvegur er mjög sand-
blandaður, og þó sennilega hvergi
hættar en þar sem mikil eld-
fjallaaska er i jarðvegi.”
t fjalllendi á miklum úrkomu-
svæðum er vitaskuld ávallt
nokkur hætta á hliðarskemmdum
vegna skriðufalla, en a.m.k. all-
viða á Suðurlandi eru slikar
skemmdir venjulega komnar
langt með að jafna sig eftir einn
eða tvo áratugi.
Fleira en úrfelli getur auðvitað
valdið hliðarskemmdum, svo sem
grjóthrun úr fjöllum og jarð-
skjálftar, samanber umsagnir
sjónarvotta um jarðvegsskrið inn
i Skarðsfjalli á Landi 1896 — en
slikt hlýtur alltaf að teljast til
undantekninga og þvi ekki rætt
meira um bað.
Ýmsum gróðurverndar-
mönnum — yfrið fullum áhuga —
hefur á siðustu timum orðið það
mest angursefni að sjá sauð-
kindur i haga á sumardegi, ekki
eygt betra ráð en skamma
bændurna fyrir að nýta land sitt á
þennan hátt, og eina úrræðið, sem
þeir geta komið auga á til gróður-
verndar er að skera niður svo
sem nokkur þúsund ær fyrir
bændum. Þessir vesalings menn
virðast gjörsamlega hafa lokað
augum fyrir öllu þvi, sem bændur
hafa gert siðustu áratugina til að
bæta heimahaga sina og auka
fóðrunar-afkastagetu þeirra, með
landþurrkun og áburði á bithaga,
sem viða hefur stóraukið afkasta-
getu landsins til beitar búfjár, og
orðið til að stórlétta beitarþunga
á full-eða ofsettum afréttum og
öðrum óræktuðum sumar-beiti-
löndurm Ekki er að efa, að slikt
munigerti rikara mæli á næstu
árum, og munu bændur sjálfir
hafa forgöngu um það, ef þeir fá
frið til fvrir afskÍDtum mannn
sem halda sig sjálfkjörna og ó-
missandi að ráða fyrir bændur.
Þá er mér kunnugt um það, að
margir bændur hafa huga á þvi að
stytta þann tima, sem sauðfé
gengur á heiðarlöndum og heíur
það sumsstaðar þegar verið gert
og sýnt mjög góðan árangur. Til
'dæmis höfum við nokkrir
bændur hér i sveit góða reynslu af
sliku. Fyrir um það bil einum
áratug ályktuðum við, að um full
mikla beit væri aö ræöa á heiöar-
landi okkar, fórum við þá i það,
að taka allt sauðfé úr heiðarland-
inu i fyrstu smölun að haustinu,
sem venjulega er um 20.sept. og
sleppa þvi ekki i heiði að vorinu
fyrr en kominn er það góður sauð
hagi, að féð hafi nægan haga, án
þess að ganga hættulega nærri
nýgræðingnum, sem að jafnaði er
um 20.mai og fram i fyrstu viku
júni. Er þá ekki beitartimi á
heiðarlandinu nema i lengsta lagi
fjórir mánuðir, i stað þess að
vera oft á áttunda mánuð og jafn-
vel lengri, ef vel viðraði fyrra
hluta vetrar.
Siðan farið var að haga beit i
heiðinni á þennan hátt, hef ég á
hverju sumri gert gróður--
athuganir á hluta af landinu, og
mér til ánægju séð gróðurfarsá-
stand þess batna með hverju
árinu sem liður, og þvi
hraðar sem lengra liður frá
að létt var af þvi vor- og haust-
beit. Vitaskuld hætta ekki gömlu
rofabörðin að sargast lengra og
lengra inn i þurru holtin, þar
þarf meira til en að hlifa Iandinu
við beit. En nýgræðingurinn
fylgir uppblæstrinum það fast
eftir, að viða hafa moldarrofin
verulega mjókkað. Mestur er þó
munurinn á melum, sem áður
voru að mestu eða öllu gróður-
lausir.Minna er, snöggt álitið, á-
berandi hversu mikil tegunda-
fjölgun plantna hefur átt sér stað,
þar sem féð hélt sig mest að
haustinu og fram eftir vetri.
Að fenginni góðri reynslu af
þessari beitar-til-högun vil ég
hvetja bændur til að fara þessa
leið, ekki sizt ef þeir búast við að
fullmikil beitarpyngsli hvili á
sumarbeitilandi þeirra. Okkar
reynsla er sú, að afurðir fjárins
.aukist fremur en minnki við
styttingu beitartimans i heiðar-
landinu og ætti þess þó að gæta
meira er lengra liður fram.

í' '-'-Jh' v j*
\ .
|S í-s í -
Heyvinna á Skógarsandi.