Tíminn - 29.03.1972, Blaðsíða 15
Miðvikudagur 29. marz 1972.
TÍMINN
V.í
Myndirnar hér á
slðunni eru úr kirkju-
garðinum á Stóru Borg.
Brimið hefur sópað burt
moldinni i kirkjugarð-
inum, sem ekki hefur
verið notaður siðan um
1500, og raskað þar með
ró þeirra, sem þar voru
lagðir til hinztu hvilu
fyrir allt að 900 árum.
t»að er engu likara en að
þessi gröf sé að opnast
og hinn framliðni að
stiga upp á yfirborðið til
að horfast i augu við nú-
timann.
Frammi á ströndinni
undir Austur-Eyjafjöllum
er veðrað bæjarstæði Stóru-
Borgar, bæjar önnu og
Hjalta, svo sem margir
kannast við úr skáldsög-
unni Anna á Stóru-Borg
eftir Jón Trausta. Skammt
þar frá er svo hellirinn, sem
Hjalti hafðist við i svo allt
stendur það heima.
Byggð mun hafa verið að
Stóru-Borg frá 900 til 1840.
Frá upphafi vegar mun
bærinn hafa heitið Austasta
Arnarbæli, en Arnarbælin
voru þrjú talsins. i Kirkju-
skrá Páls biskups Jónsson-
ar, um ::iárið. 1200 og
einnig í Biskupasögum
heitir bærinn því nafni.
Að Stóru-Borg var heimilis-
kirkja frá ll.öld að ætla má og til
ársins 1700. Var kirkjan fyrir
bæinn og hjáleigur hans. Sjór
hefur gengið þarna upp og eru nú
elztu bæjarstæðin komin fram i
sjó eða á sjávarbakkann. Sjórinn
var orðimþað ágengur, að um 1840
fluttist fólkið frá Stóru-Borg, og
byggði nýtt hús ofar. Er svo sagt,
að svo hafi verið mikill aðgangur
i sjónum þegar fólkið flutti, að
þurft hafi að bjarga kúnum upp
um fjósþekjuna.
Staðurinn þarna er nefndur
Borgarhóll, en hann er nú smátt
og smátt að eyðast af völdum
vatns og sjávar. 1 svipinn hafa
tvær ár útfall sitt framan við hól-
inn, og i stórbrimi ganga öldurnar
upp um gamla bæjarstæðið og
brjóta það niður.
Brimið leiddi kirkjugarð
Stóru-Borgar i ljós árið 1969, og
segja má, að þá hafi miðalda-
kirkjugarður risið með ein-
stæðum hætti. 1 suðurhluta kirk-
jugarðsins sjást nú um 80 grafir
fólks á öllum aldri. Svo glöggt
sjást þær, að hægt er að teikna
þær og mæla upp á sentimeter,
þegar brimið hefur skolað burt
moldinni og þvegið beinin, sem
uppúr standa.
1 suðurhluta garðsins hafa lik
verið jörðuð kistulaust eins og
gert var á miðöldum. Þar er
eyðing garðsins svo langt komin,
að grafarbotnar eru komnir i ljós.
Beinin hafa þó eyðzt, en þó má
þar enn sjá furðu skýra mynd af
leikama þeirra,?em þar hafa verið
lagðir til hinztu hvilu fyrir 500 til
900 árum.
Þarna mun vera gröftur fimm
alda, þvi óliklegt er talið, at
jarðað hafi verið að Stóru-Borg
eftir aldamótin 1500 enda lá
Borgarkirkja niðri i tið önnu Víg-
fúsdóttur um 1530. Athyglisvert
er, að af 70 gröfum, sem Þóröui
Tómasson, safnvöröur i Skógum
hefur athugað og mælt, eru 30
grafir fullorðinna en um 40 grafir
unglinga og barna og segir það
eitt út af fyrir sig ekki ómerka
sögu.
Mjög litlar minjar sjást nú eftir
af Borgarkirkju, enda hefur hún
verið með timburstöfum og
hliðarveggjum úr torfi. En undir-
stöðu kirkjugarðsveggja hefur
mátt sjá, og stundum svo greim-
lega eftir stórbrim i vetur, að þar
hefur verið hægt að mæla og
teikna hvern kökk i hleðslunni.
Við eyðingu Borgarhóls og
kirkjugarðsins er ekki hægt að
sporna og nú horfir svo við.að eilif
þögn taki þar völdin, að fáum ár-
um liðnum, þegar allt verður
runníö til sjávar. En bæjarstæðið
i Stóru-Borg cr enn óbrotið. Það
varðveitir merkar byggingasögu-
legar heimildir, sem mikið tjón
væri að, ef eyddust án rann-
sóknar. Úr sorphaugum og
moldum hólsins eru þegar risnir
margir hlutir, sem segja m.a. frá
atvinnuháttum, verzlunarsam-
böndum og daglegu lifi þess fólks,
sem moldir kirkjugarðsins hafa
geymt i þögulli gröf allt til þessa
tima. -klp-