Tíminn - 30.03.1972, Side 9

Fimmtudagur 30. marz 1972.
TÍMINN
9
liðsmenn Pearse og Connollys stóðu i Bretum i Dublin,
er ekki gott að vita hvað þeim hefði orðið ágengt, ef
gervallt lið Irish Voluteers um allt Irland hefði hlýtt
herkalli þeirra.
Uppreisnarmenn byrjuðu á þvi að hertaka pósthúsið,
þetta volduga, palladiska bákn með jónisku súlunum
fyrir framan við O’Connel Street, sem venjulega er
talið miðdepill borgarinnar. bar voru aðalstöðvar
uppreisnarliðsins settar upp. bar að auki hertóku upp-
reisnarmenn ýmsar byggingar i hring um miðborgina,
þar sem þeir hugsuðu sér að halda velli meðan kostur
væri, þegar uppreisnarmenn höfðu komið sér tryggi-
lega fyrir i pósthúsinu, gekk Pearse sjálfur fram á
meðal súlnanna og las upp yfirlýsingu frá POPLACHT
NA H EIREANN, bráðabirgðastjórn Irlands, sem
fara skyldi með völd i landinu unz brezki herinn hefði
verið rekinn þaðan og hægt væri að láta fara fram fr
jálsar kosningar. Pearse var sjálfur forsætisráðherra
bráðabirgðastjórnarinnar, en undir yfirlýsinguna með
honum rituðu Connolly og fimm menn aðrir, sem
einnig áttu sæti i stjórninni. Fjöldi manna, sem ekki
vissu hvort þeir áttu að taka þetta umstang fyrir
gaman eða alvöru, hafði safnazt saman á götunni fyrir
framan húsið og hlýddu lestri Pearse. Margir
áheyrenda voru steinhissa, sumum var skemmt, aðrir
voru hneykslaðir og. enn aðrir kærulausir. Flestir
þeirra höfðu ekki hærri hugmyndir um uppreisnar-
roenn en svo, að þar væru á ferð hálfruglaðir sérvitr-
ingar sem leggðu allt i sölurnar til að koma sjálfum sér
i sviðsljósið.
Afdrifarikustu mistök uppreisnarmanna i byrjun
voru að þeim láðist að rjúfa fjarskiptasambandið við
borgina. Leið þvi ekki á löngu áður en fréttin af upp-
reisninni var komin til Lundúna, og brezka stjórnin
hófst þegar handa viðað stefna liði til Dublin. Allmiklu
liði var snarað yfir Irlandshaf sjóleiðis og þvi skipað á
land i Kingstown (nú Dun Laoghaire) sunnan megin
við Dýflinnar flóa, og þaðan var það látiðmarséra inn
að borginni. Lið þetta var mestanpart unglingspiltar
úr iðnaðarborgum Mið-Englands, meinleysingjar,
sem aldrei höfðu mannsblóð séð, og aðeins notið
skammrar og ófullnægjandi þjálfunar. beir höfðu
margir orðið sjóveikir á leiðinni yfir hafið og voru svo
ruglaðir i riminu að margir þeirra héldu sig komna á
land i Frakklandi: nokkrir heilsuðu fyrstu stúlkunum,
sem þeir sáu á irskri grund, með „Bonjour
ma’emoiselle”. begar þeir komi inn i syðstu úthverfin,
þar sem velmegandi millistéttarfólk bjó, var þeim
tekið með kostum og kynjum og troðið i þá góðgerðum,
og fbúarnir þökkuðu Guði fyrir þessa blessaða drengi,
sem komnir voru til að taka i karphúsið brjálæðingana,
sem hleypt hföðu borginni i bál. En margir ensku liðs-
foringjanna tortryggðu alla Ira jafnt og bönnuðu her-
Við Mount Street Bridge, þar sem leið liggur inn að
miðborginni, mætti þessi liðsafli Breta fyrirsát
Malones lautinants úr Irish Volunteers, sem þar hafði
búið um sig i nokkrum húsum við aðeins tólfta mann.
mönnunum að þiggja nokkuð af heimamönnum, þareð
vel gæti skeð að reynt yrði að eitra fyrir þá.
En þetta var einvalalið, sem hitti i hverju skoti, og
þegar brezku hermennirnir, sem enga æfingu höfðu
hlotið i að berjast i borgum inni, þustu i þéttum
fylkingum fram á meðal húsanna, voru þeir skotnir
niður i hrönnum. Malone og liðsmenn hans felldu
þarna og særðu á skammri stund um tvö hundruð og
fimmtiu Breta, og var það næstum helmingur af öllu
manntjóni þeirra i uppreisn þessari. Malone féll um
siðir sjálfur, ásamt nokkrum liðsmanna sinna, en
öðrum tókst að komast undan til félaga sinna inni i
borg.
begar hér var komið, á miðvikudag, hafði brezki
herinn þegar slegið hring um svæði það, er uppreisnar-
liðið hafði á sinu valdi, og tók nú að beita gegn þvi stór-
skotaliði. Flotinn hafði sent fallbyssubát, sem bar
nafnið Helga, upp i ána Liffey, sem rennur i gegnum
borgina, og frá þvi fleyi tók nú sprengikúlum að rigna
yfir miðborgina. A fimmtudaginn kviknuðu þar stór
bál út frá ikveikjukúlum, sem stórskotalið Breta sendi
frá sér. Borgarmenn sýndu almennt furðumikiö kæru
leysi og var engu likara en þeir héldu að þetta tilstand
væri þeim einkum til skemmtunar, þeir flykktust út á
göturnar til að horfa á hildarleikinn og fátæklingarnir
úr „slömmunum” gripu tækifærið til að lappa upp á
efnahaginn með þvi að rupla verzlanirnar við
O’Connell Street, þvi að nú þurfti enginn að óttast lög-
reglu. Kona sveipuð svörtu sjali að hætti irskra
almúgakvenna sást koma út út einni búðinni með
fangið fullt af ránsfeng og falla á kné og biðjast fyrir er
byssukúla þaut nálægt henni. bvi næst tók hún ráns-
fenginn aftur i fangið og hljóp áfram unz hún heyrði
aftur þyt af kúlu, þá knéféll hún aftur i bæn og svo koll
af kolli.
Brezku hermennirnir voru fljótir að laga sig eftir
kringumstæðunum. beir tóku það ráð að sækja að upp-
reisnarmönnum með þvi að brjótast hús úr húsi, i stað
þess að ryðjast fram eftir opnum götum, þar sem auð-
velt var að fá færi á þeim. Yfirráðasvæði uppreisnar-
manna minnkaði stöðugt. Eldsprengjur Breta kveiktu i
pósthúsinu, en liðsmenn Connollys vörðust þar enn
langa hrið, syngjandi Ilermannssönginn, sem nú er
þjóðsöngur íra. Bretar héldu uppi harðri vélbyssuskot-
hrið á húsið og varnarlið þess týndi ört tölunni, en það
var hitinn og reykurinn frá eldinum, sem um siðir
neyddi það út á götuna. Var vörn uppreisnarmanna þá
að mestu þrotin, Connolly sjálfur óvigur af sárum og
eftir hádegi á laugardag kom Pearse á fund Maxwells,
yfirhershöfðingja brezka liðsins, og undirritaði yfir-
lýsingu um skilyrðislausa uppgjöf. bá var miðborgin
að miklu leyti i rústum og yfir þrettán hundruð manns
fallnir og særðir.
Leiðtogar uppreisnarmanna tóku örlögum sinum
með ró, enda hafa þeir varla búizt við öðrum úrslitum,
að minnsta kosti ekki eftir að MacNeill tókst að hindra
útboð þeirra að mestu. bar að auki hafði hið fámenna
lið þeirra verið sárilla vopnað, sumir jafnvel orðið að
bjargast við spjót, og byssurnar i eigu þeirra voru
flestar Mauser-rifflar, sem framleiddir höfðu verið
fyrir prússneska herinn i striðinu við Frakka 1870—’71.
bessum hóikum hafði verið smyglað inn i iandið frá
býzkalandi og þaðan hafði verið vænzt meiri hjálpar,
en eftir vonbrigðin með Irana i upphafi striðsins voru
bjóðverjar frá þvi snúnir að gefa hugsanlegum upp-
reisnarmönnum nokkurn gaum.
Á þvi lék ekki vafi, að samúð meirihluta borgarbúa
var með brezka hernum. begar hinir föngnu up-
preisnarmenn voru reknir gegnum borgina til fanga-
búða, hrópaði múgurinn, sem virti þá fyrir sér af gang-
stéttunum: „Skjótið svikarana!” og „Rekið byssu-
stingina i þorparana!” I sumum hverfum grýtti kven-
fólkið hinar föngnu frelsishetjur lands sins með
skemmdum kartöflum og steypti yfir þá úr hland-
koppum. Brezku yfirvöldin höfðu þvi fulla ástæðu til að
ætla, að almenningur i Irlandi myndi fagna þvi að upp-
reisnarmönnum yrði refsað af engri miskunn.
En þar skjátlaðist þeim hrapallega, og sá misskiln-
ingur kostaði Breta völdin i þessu landi, sem þeir höfðu
rikt yfir i sjö aldir. En fjöldasálin er nú einu sinni óút-
reiknanlegt fyrirbrigði, sem aidrei er sjálfri sér sam-
kvæm og bregst sjaldan við rökrétt, og á þvi hafa fleiri
flaskað en brezkir ráðamenn. Pearse, Connolly og tólf
aðrir helztu foringjar uppreisnarmanna voru dæmdir
til dauða og skotnir, og aðrir uppreisnarmenn lokaðir
inni i fangabúðum. A hinn bóginn hafði uppreisnin ýtt
svo við brezku stjórninni, að hún taldi ekki óhætt að
fresta þvi lengur að koma heimastjórninni fyrir Irland
á laggirnar.
betta tvennt, harka brezku herstjórnarinnar gagn-
vart uppreisnarmönnum og i annan stað vaxandi
undanlátssemi brezku stjórnarinnar, olli gagngerðri
hugarfarsbreytingu hjá irskum almenningi. Mönnum
þótti sem herinn gengi fulllangt i refsingunum og þar
að auki hafði nú sýnt sig að uppreisnarmenn höfðu á
einni viku knúið Bretastjórn til meiri undanlátssemi en
Redmond og hans likum hafði tekizt á mörgum.árum
með friðsamlegum fortölum.
Tilboð brezku stjórnarinnar um að flýta heima-
stjórninni varð þó til einskis, þar eð Carson og mót-
mælendur hans i norðrinu voru jafn ósveigjanlegir og
nokkru sinni fyrr. 1 suðurhluta landsins leiddi sú
þrjózka til þess, að þeim aðilum, sem kröfðust fulls að-
skilnaðar við Bretland, jókst stöðugt fiskur um hrygg.
Páskauppreisnin hafði kennt lrum að .aflbeiting gat
haft skjótan árangur i för með sér. Pearse, Connolly og
félagar þeirra, sem i lifanda lifi höfðu verið taldir
ofstækisfullir sérgæðingar, voru löngu orðnir dýrlingar
og pislarvottar i augum alþjóðar, er lýst var yfir
stofnun Irska fririkisins 1 árslok 1921.
Eamon de Valera, siðar forseti trlands, var meðal foringja uppreisnarmanna, en Bretar
þyrmdu lifi hans sökum þess að hann var bandariskur rlkisborgari.
MASSEY-FERGUSON
MF135
ávallt í fararbroddí!
lL
Mest selda dráttarvélin, jafnt á
íslandi sem og í öðrum löndum.-
Fjölbreyttur tœknilegur búnaður,
mikil dráttarhœfni, lítil eigin þyngd
(minni jarðvegsþjöppun) og traust
bygging. Perkins dieselvélin tryggir
hámarks gangöryggi, árið um kring,
hvernig sem viðrar.
Á/
SUÐURLANDSBRAUT 32 'Slmi 38540