Tíminn - 30.03.1972, Síða 12

12
TÍMINN
Fimmtudagur 30. marz 1972.
Snjólaug
Bragadóttir:
Er þaö tizka? Er það upphaf
rómantizku bylgjunnar, sem sagt
er, að sé að skella yfir heiminn?
Kannski er það sérvizka, eða þá
bara þörf fyrir eitthvað, sem
hlýjar i manni sálina. Nú sjálf-
sagt er það að einhverju leyti
þjóðlegheit.
Hvað þá???
Þetta „það” sem rekur nútima
Islendinga niður i kjallara-
geymslurnar sinar, upp á hana-
bjálkann, á fornsölur, út um
sveitir, eða guð má vita hvert, til
að leita sér að gömlum rokk,
aldargamalli búrkistu, svörtum
járnpotti með þremur litlum fót-
um, eða einhverju i þeim dúr. Sá,
sem ekki á eitthvað af þessu tagi i
stofunni hjá sér, getur varla talizt
samræðuhæfur. Hreintekki
„með”.
Erfitt að skilgreina.
Ég ætla alls ekki að reyna að
svara spurningunum hér að
framan, en það sakar ekki að lita
aðeins nánar á þær. Tizka? Ef
„það” er tizka, þá hagar hún sér
ekki eins og tizka gerir, blossar
upp, heltekur alla og deyr svo út á
nokkrum mánuðum. Það fyrir-
brigði, að safna gömlum munum,
hefur verið þekkt i áratugi, en þó
ekki verið almennt á Islandi,
nema nú siðasta áratuginn eða
svo.
Þetta með rómantikina er
nokkru sennilegra. Fyllumst við
ekki einhverri viðkvæmni, þegar
við strjúkum fingrunum eftir fall-
egum, gömlum úrskurði á stól-
baki? „En sjarmerandi” hefur
lika oft heyrzt sagt um renndar
lappir á gömlu, klunnalegu borði.
Ekki veit ég, hvað er svona
rómantiskt við þetta, það er það
bara. Gamall, renndur viður
hefur einhver áhrif á mann.
Þriðja spurningin var sérvizka.
Nú árið 1972, er varla um hana að
ræða i þessu sambandi. Fyrir
12—15 árum var það talið sér-
vizka, aö safna að sér gömlu
„drasli” eins og það var þá
kallað. Nú heitir það „antik”.
Sérvizka er nefnilega þess eðlis,
að hún hættir að vera sérvizka,
um leið og of margir hafa tileink-
að ser hana.
borðstofuhúsgögn eöa eitthvað
slikt, á uppboði fyrir 15—20 árum.
Þau hafa svo bara „verið þarna”
siðan, en öölast nú skyndilega
nýtt lif og verða tugþúsunda virði.
Heyrt hef ég margar skemmti-
legar sögur um, hvað lagt hefur
verið á sig til að „ná i” gamlan
hlut, sem hugurinn girntist.
Gamalt kerruhjól var sótt á
Fólksvagni langt austur i sveitir,
ung stúlka sótti 100 punda, kol-
ryðgað lóð út i móa og dröslaði
þvi með harmkvælum að bilnum
og þannig má lengi telja. En til
hvers innbrotsþjófurinn, sem
brauzt inn i gamalt mannlaust
hús, hefur annars gert það, þá
hafði hann áreiðanlega „antik-
kúltúr” þvi hann hafði á brott
með sér alla útflúruðu hurðar-
húnana og sagaði handriðið vand-
lega af stiganum upp á loftið. Það
var fagurlega útskorið.
Gamalt og nýtt saman.
Það er miklu meira verk fyrir
húsmóður nú á timum, að þrifa
stofu, sem full er af gömlum
munum, en „nýtizku” hús-
gögnum. Bæði vegna þess og af
öðrum ástæðum, eru margir, sem
láta sér nægja, að eiga einn eða
tvo gamla muni og þeir eru þá
oftast mikilfenglegir. — Þetta
passar alls ekki, hefur maður oft
heyrt. — Annað hvort á allt að
vera gamalt, eða allt nýtt. Sjálf
tel ég þetta mestu vitleysu.
Gömul húsgögn og ný geta farið
mjög vel saman, eins og raunar
andstæður i ýmsu öðru. Það
krefst að visu smekks, að setja
fagurlega útskorinn, fornfálegan
ruggustól við hliðina á stærð-
fræðilega útreiknuðu borði úr
stáli og gleri, eri til dæmis i réttri
lýsingu laða þessir hlutir fram
það fagra og listræna hvor i
öðrum. Stór svartur vatnsketill,
getur lika sett „punktinn yfir i-ið”
i nýtizku harðplasteldhúsi, sé
hann nógu gamall og „ljótur”.
Nýtt i gömlum stíl.
Þeir, sem vitá hafa á „biss-
niss” framleiða nú i stórum stil
„ömmustóla” renndar glugga-
tjaldastengur, gamaldags ljósa-
krónur og „oliulampa” fyrir raf-
magn. Meira að segja er hægt að
kaupa gerviarin með gervieldi.
Þetta er allt gott og blessað, þvi
margir eru aðeins að hugsa um
„stilinn” en ekki verðgildið.
Hinir, sem vilja aðeins
Gamla dótið og
in i híbýlum
rómantík-
manna
Ylur i sálina.
Næst minntist ég á hlýju i sál-
ina. Áreiðanlega veitir ekki af á
þessum efnishyggjutimum.
Undanfarinn áratug höfum við
verið umkringd „nýtizku” hlut-
um, húsum, húsgögnum og smá-
hlutum til prýði og nota, sem
flestir eiga það sameiginlegt, að
vera úr köldum, hörðum gervi-
efnum, með sléttum flötum og
hvössum hornum. Til lengdar
hefur þetta áhrif á okkur, sálin
verður svona lika. Hvort sem hún
hefur nú aðsetur i heilanum eða
hjartanu, er alveg áreiðanlegt, að
hvorugur staðurinn er ferkantað-
ur og áreiðanlega ekki kaldur.
Augunum sem eru jú spegill
sálarinnar, fellur miklu betur að
horfa á eitthvað „ljúflega” lagað
en kantað og kuídalegt. En þar
sem ég er ekki sálfræðingur,
hætti ég mér ekki lengra i þessa
áttina, en ég veit, að manni hlýn-
ar i sálina, einhvern veginn, við
að eyða kvöldstund i þægilegum,
gömlum ruggustól, i „gamal-
dags” stofu, við logandi Ijós.
Þetta er einmitt það, sem svo
margir eru farnir að gera. Til
hvers?
Ekki fínt aö vera finn.
Fyrir ekki mjög mörgum árum
þótti ákaflega „fint” að eiga allt
samkvæmt nýjustu tizku, þessari
köntuðu, sem ég minntist á áðan.
Þá sat fólk i afborgunarvixlum
upp fyrir haus, frekar en að eiga
ekki nýtizku sófasett og harð-
viðarvegg. Unga fólkið, sem nú er
að setja saman heimili, kærir sig
kollótt um þetta. Það vill bara
eiga þægilega stóla og borð til að
borða við. Iðulega eru það afi og
amma, sem gefa eitthvað af sinu
og þannig byrjar búskapurinn.
Kunningjarnir koma i heimsókn,
finnst þetta „sniðugt” og svo fóru
allir að safna gömlum hús-
gögnum. Minnst af þessum
munum er þó hægt að kalla
„antik”, en unga fólkið er ekki að
velta fyrir sér, hvað sé fint og
ekki fint.
Hins vegar eru þeir eldri, sem
átt hafa „finustu” heimilin, nú
sem óðast að „endurnýja” þau og
þá með „finum”, gömlum hús-
gögnum, raunverulegum „an-
tik”-munum.
Gömul hús hafa sál.
Nú biða margir, einkum
menntamenn og listamenn með
fulla vasa fjár, eftir að fallegt,
gamalt hús verði til sölu. Margir
vilja staðgreiða, en þeir, sem eiga
slik hús, eru farnir að gera sér
grein fyrir eftirspurninni og þvi
minnkar framboðið. Athyglisvert
er, að þeir, sem eru hvað
ákafastir i gömlu, bárujárns-
klæddu timburhúsin með út-
skornu upsunum og gluggasyllun-
um, eru einmitt arkitektarnir,
sem siðustu áratugina hafa
hamast við að teikna „súper-
móðins” steinkassa utan um
okkur hin.
Þessar upplýsingar hef ég úr
óformlegu spjalli við kunningja
minn, sem er fasteignasali og
vonandi misvirðir hann þaö ekki.
Þá kemur mér lika i hug samtal,
sem ég átti fyrir nokkrum árum
við innanhússarkitekt. Það var
draumur þeirra hjóna, að eignast
gamalthúsmeðstigum. — Gömul
hús hafa sál, sagði arkitektinn. —
Það brakar i hverjum viði á sinn
hátt. Þá er aftur vert að hugsa um
þetta með sálina.
Þöqulir rokkar.
I upphafi minntist ég á rokka.
Þeir voru einmitt eitt af fyrstu
„stööutáknum” hinnar breyttu
stefnu. Sá, sem gat eignast
gamlan rokk, hélt i hann dauða-
haldi, bara af þvi allir hinir vildu
eignast rokk. Engu máli skipti,
hvort honum sjálfum fannst eitt-
hvað til rokksins koma. Þá dettur
mér i hug svolitil saga sem kona á
niræðisaldri sagði mér um
daginn. Hún kom á heimili ungra
hjóna, sem áttu „allt” og rak þar
augun i gamlan rokk á heiðurs-
stað i stofunni. Gömlu konunni
hlýnaði um hjartaræturnar af
ræktarseminni og fór að skoða
þennan velþekkta fornvin sinn.
En þá kom i ljós, að smala-
stelpuna vantaði, sömuleiðis
snúrurnar og snældan sneri öfugt.
— Má ég ekki snúa snældunni
við? spurði gamla konan, sem féll
þetta illa. Húsmóðirin bað hana
blessaða að gera það, kvaöst ekk-
ert vita um rokka, bara eiga
þennan, til að láta öfunda sig.
Svona er nú það. En gamlir
rokkar eru núna eitt það eftirsótt-
asta, ásamt búrkistunum. Sem
betur fer, er ekki mjög mikið til af
þessu, en allir sem eiga það, gera
sér nú orðið grein fyrir að það er
eitthvað sérstakt, þó ekki sé
nema af því aðrir vilja eiga það.
Söfnunaræðiö.
Undanfarið hafa vafalaust
margir gert sér ferð i kjallara-
geymslurnar eða háaloftið til að
vita, hvort þar fyndist ekki eitt-
hvað gamalt. Fólk veit ég lika
um, sem hefur brugðið sér út um
sveitir, til að aðgæta „hvort ekki
væri eitthvað sem þyrfti að
fleygja”, á bæjunum. Margir
hafa komið sigrihrósandi með
járnpotta, kaffikvarnir, oliu-
lampa, straujárn með tungu,
kvarnarsteina og jafnvel litla
kolaofna, sem tekið hefur daga og
vikur að þrifa og pússa, áður en
þeir urðu stofuhæfir.
Einhverjir hafa vafalaust rifið i
hár sér yfir asnaskapnum að
henda gömlu klukkunni hans afa,
sem hætt var að ganga, eða selja
sófasettið með ,,plus”-áklæðinu
fyrir 10 árum, til að fá sér nýtt.
Við munum kannski allt i einu
eftir kistunni, sem pabbi geymdi
verkfærin sin i i kjallaranum. Ef
hún er ekki komin á haugana,
drögum við hana fram i dags-
ljósið, málum hana og fáum henni
heiðurssess i ibúðinni.
Til er fólk, sem slysaðist „svo
sem af engu” til að kaupa gömul
„ósvikna vöru” telja þetta bara
rusl og eftirlikingar og fussa við
þvi. Vissulega eru það eftirliking-
ar, en það er algjör misskilningur
að kalla það rusl. Þetta eru dýrar
vörur og fallegar. En talandi um
eftirlikingar, þá eru þær alls stað-
ar, lika hjá þeim, sem vilja
„ósvikið”. Til dæmis eftirprent-
anir frægra málverka stytta af
Venusi frá Milo. Upprunalega
eintakið er einfaldlega ekki til
sölu og myndi heldur ekki nægja
handa öllum, sem vilja eiga það.
Er kannski reginfirra að ætla, að
þetta sé, að hafi upprunalega ver-
ið tilfellið með nýju „ömmustól-
ana” og það allt?