Tíminn - 23.04.1972, Qupperneq 9

Sunnudagur 23. april 1972.
TÍMINN
’íwtmm
Uigefwdi; Framídkítarfiúkkurfnn
Framkv*iwj9»tiiiri; Krls+fán Benédlkfssotv ftjtstíóran Þérarinn
Þ<irarins5þn Áhtdrós Kr(*t$ánss<Mt:! ión Hfliijáson,
fntfrBít :::
C. Þorstcinsson og Tómas Karfason, AvQlýsinsastiþri; Stein-:: -x
grímur : Gislason. RltstiornarskJ'itstotur ■! eddtfbúSÍnU/ sftnar :
183ÖO — 18306. Skrífstofpr Pankastræfi ,7. — Afgreiþsfusími
111323. Auglýsíngasfmf 19533,.
Áskriffargjald kr, Í2S,6o á
kr. 15.«t áitvtáktó. — fiUSaprent h.f. (Offtat)
Halldór Laxness
Þegar islenzka þjóðin sameinast til afmælis-
fagnaðar að áliðnum starfsdegi nóbelskálds
sins, er hún ekki aðeins að hylla góðan son sinn
og þakka afrek, sem lyftu henni til meiri vegs.
Þessi samfagnaður er henni einnig tákn og
mikilvæg staðfesting þess, að islenzkar bók-
menntir eru ekki aðeins fornar sögur i augum
heimsins, heldur lifandi meiður, sem er þess
umkominn að bera nýtt lim, er sést langa vegu.
Fátt hlutskipti er litilli þjóð ömurlegra en vera
aðeins fölur skuggi fornrar frægðar.
Alhæfingar til upphafningar mönnum eru
varhugaverðar, en þó má leiða rök að þvi að
Halldór Laxness hafi borið hróður islenzkrar
orðlistar hærra og lengra en aðrir siðan Snorri
Sturluson leið og eru þó fleiri ágætir fram-
herjar okkar. En úrskurður um það skiptir
ekki meginmáli nú. heldur hitt, hvaða styrk
hann hefur veitt þjóð sinni, hvaða fordæmi
hann er, hver leiðsögn hans er.
Halldór Laxness er sprottinn úr þjóðar-
djúpinu og naut ekki betra eftirlætis i upp-
fæðslu en þúsundir annarra islenzkra barna.
Hann hlaut að visu snilligáfu i vöggugjöf, en
islenzkt mannlif i sögu og samtið, náttúra
landsins og lifandi brunnur orðlistarinnar forn
og nýr varð honum þroskavegur til frábærra
afreka i þeirri list, sem allar aldir hefur verið
Islendingum nákomnari en aðrar. Hann sleit
barnsskóm á mörkum islenzks sveitar- og
borgarlifs bæði i tima og umhverfi og öðlaðist
rótfastan þegnrétt á báðum stöðum, en lagði
auk þess undir sig heiminn. Barnskjör hans
voru kröpp sem annarra alþýðubarna þeirra
ára, en hugur hans leitaði þvi fastar flugs og
frelsis i samlyndi við islenzka náttúru, fólk
hennar og orðlist þess i bókum og tungutaki.
Það er gömul islenzk saga.
Engum dylst, að áhrif Halldórs Laxness á
samtiðina, og þá um leið framtiðina, eru mikil,
og þau kurl engan veginn komin öll til grafar.
Hann hefur leitt þjóðina að nýjum viðhorfum
til orðlistar, nýrri beitingu máls, endurmati
listforma. Þó er mest vert um snjalla hugsun
hans, hvassa skarpskyggni, hæfileikann til
þess að sjá hlutina i nýju ljósi og leggja á þá
frumlegt og persónulegt mat, sýn hans gegnum
holt og hæðir hefðar og vana.
Halldór Laxness er i senn þjóðrækinn
íslendingur og fleygur heimsborgari. Hann
hefur ekki lifað hlutlaus i samtimanum, og oft
hefur sviðið undan svipu hans. Fáir hafa betur
risið gegn þeirri ósanngjörnu kröfu, að menn
séu það sem kallað er sjálfum sér samkvæmir
langa ævi á hverfandi hveli heimsins. Hann
hefur sjálfur kallað það svo hnyttilega að
ganga með steinbarn.
Þjóðin þakkar Halldóri Laxness mikil lista-
verk, en þó meir þá reisn og trú, sem hann
hefur gefið henni á nýrri gullöld bókmennta i
frelsi og sjálfstæði.
—AK

Orr Kelly, The Sunday Star:
Takmarka Bandaríkin
fjölskyldustærðina?
Rockefellernefndin gerir tillögu um fjögurra manna fjölskyldu
BANDARIKJAÞING skip-
aði fyrir tveimur árum 24
manna nefnd samkvæmt til-
lögu Nixons forseta, og átti
hún að kanna áhrif fólksfjölg-
unar og tilflutninga i landinu
fram til aldamóta á þjónustu
hins opinbera, efnahagslifið,
umhverfið og náttúruauðlind-
ir. John D. Rockefeller III,
formaður nefndarinnar, af-
henti forsetanum og þinginu
fyrir skömmu upphaf nefnd-
arálitsins, sem verður i þrem-
ur hlutum. Hvatti hann til sk-
jótra aðgerða til að draga úr
mannfjölguninni, en i skýrsl-
unni er lagt til, að Bandarikja-
menn marki þá ákveðnu
stefnu að miða við tvö börn i
hverri fjölskyldu. Með þvi
móti stöðvist fjölgunin við 350
milljónir manna á næstu öld.
Rockefeller sagði, að nefnd-
in birti innan skamms þær
ráðstafanir, sem hún mælti
með af hálfu rikisins og ein-
staklinga til að marka þessa
„sjálfviljugu” stefnu.
NEFNDIN kemst að þeirri
niðurstöðu að Bandarikja-
menn verði með þremur börn-
um i fjölskyldu orðnir 322
milljónir árið 2000 og nálega
milljaröur árið 2070. Með
tveggja barna eign i fjölskyldu
verði þeir hins vegar 271
milljón árið 2000 og 350 millj.
árið 2070.
Bandarikjamönnum fjölg-
aði úr 76 milljónum árið 1900 i
205 millj. árið 1970. Eftir
heimsstyrjöldina siðari áttu
hver hjón i Bandarikjunum
rúmlega þrjú börn að meðal-
tali, en eiga nú um hálft þriðja
barn. „Tvö börn á fjölskyldu
ættu með timanum að taka
fyrir fólksfjölgunina ef fólk
flyzt ekki til landsins.”
Rockefeller benti á, að ef
Bandarikjamenn tækju upp
ákveðna stefnu um takmörkun
fjölgunar, yrðu þeir þar á und-
an öllum öðrum þjóðum, nema
ef til vill Kinverjum, en þeir
eru nú orðnir 775 milljónir að
áliti Sameinuðu þjóðanna.
NEFNDARMENN benda á,
að Bretar og Hollendingar séu
að athuga um slika stefnumót-
un, og 33 kunnir brezkir vis-
indamenn hafi fyrir skömmu
hvatt til þess, að ibúatala
Bretlands verði lækkuð um
helming. Fleiri umhverfis-
fræðingar i Bandarikjunum
hvettu til stöðvunar efnahags-
vaxtar og fólksfjölgunar.
Nefndarmenn voru spurðir,
hvort þeir byggjust viö and-
stöðu af hálfu rómversk ka-
þólsku kirkjunnar, og G.
Grace Olivarez, varaformaö-
ur nefndarinnar kvaðst vona,
„að svo verði ekki.” Nefndar-
menn komu heldur ekki inná
ýmis viðkvæm mál eins og
lögleyfingu fóstureyðinga eöa
hömlur á flutningi fólks til
landsins, en 333 þús. manns
flytjast árlega til Bandarikj-
anna. Frú Olivarez kvað
nefndina leggja sérstaka
áherzlu á, að hömlur á fjölgun
ættu að vera einstaklingunum
i sjálfsvald settar, og þetta
ætti að koma i veg fyrir „út-
rýmingarótta hjá hörunds-
dökkum minnihlutum.” Meöal
þess helzta, sem nefndin dreg-
ur fram i dagsljósið, má
nefna:
ÞJÓÐINNI fjölgar enn um
2,25 millj. á ári, þrátt fyrir
mjög mismunandi öra fjölgun,
eða úr 3,3 af hundraði snemma
á nitjándu öld niður i 0,7 af
hundraði i kreppunni upp úr
1930, og úr 1,9 af hundraði
fyrst eftir striðið niður i 1,1 af
hundraði siðustu ár.
John 1). Rockefeller III
Hin háa fæðingartala eftir
styrjöldina hefir lækkað
meðalaldurinn i 28 ár og
„valdið mjög miklum fjölda
unglinga og fólks á þritugs
aldri.” Af þessu hafi leitt
aukna glæpi, fjölgun nem-
enda, fjölgun atvinnulausra
æskumanna, hjónabanda og
útskrifaðra námsmanna.
Þessu fylgi aftur óeðlilega
mikill fjöldi eftirlaunafólks á
sinni tið og versnandi aðstaða
gamalmenna.
AUKNING þéttbýlis hefir
haft i för pieð sér öra flutninga
Bandarikjamanna frá sveit-
um og þorpum til borga. Um
1900 bjuggu 40 af hundraði
Bandarikjamanna i borgum,
nú um 70 af hundraði, og
sennilega 85 af hundraði árið
2000. Talið er, að borgarbúum
fjölgi um 40 millj. á næstu 28
árum, jafnvel þó að hjón eigi
yfirleitt ekki nema tvö börn.
Þegar þar er komið sögu,
búa 54 af hundraði Banda-
rikjamanna i tveimur borga-
samfellum. önnur verður frá
strönd Atlantshafsins til
Chicago, og þar búa 41 af
hundraði, en hin verður i San
Francisco til San Diego, og
þar búa 13 af hundraði.
NEFNDIN fer varlega i
sakir og gerir ekki ráð fyrir
nema tvöföldun einkaneyzlu
til aldamóta og hækkun meðal
árstekna úr 12000 i 21000 doll-
ara i núverandi verðgildi talið,
en tekjur þeirra, sem tvö börn
eiga, verði yfirleitt 15% hærri
en tekjur annarra.
Þá gerir nefndin ráð fyrir,
að verg þjóðarframleiðsla
tvöfaldist á næstu 28 árum, og
yrði þó jafnvel fjórðungi
hærri, verði barneign tak-
mörkuð við tvö börn. Leggur
hún áherzlu á, að „þjóðin þurfi
ekkert að óttast stöðvun fjölg-
unar smátt og smátt. Við-
gengni efnáhagslifsins og vel-
gengni einkarekstrar veltur
ekki á áframhaldandi fólks-
fjölgun.”
ENN gerir nefndin ráð fyrir
að noktun málma um næstu
aldamót verði 9 af hundraði
minni ef barneign veröur tak-
mörkuð við tvö. Vatnsskortur
takmarkist við suövestur fylk-
in, en nái ekki til mið-vestur
fylkjanna eins liklega yrði, ef
eftirspurn ykist að mun. Að-
staða til útivistar aukist um
tæpan þriöjung, matvöruverö
verði 40-50% lægra og mengun
andrúmslofts verði 5-12%
minni, ef barneign verður tak-
mörkuð viö tvö en ekki þrjú.
I Bandarikjunum búa aðeins
6 af hundraði mannkyns, en
þjóðin notar helming auðlinda
heimsins. Af þessum sökum
mælir nefndin með auknu viö-
skiptafrelsi og aukinni aöstoö
við fátækar þjóðir. „Tækni
verður að aukast heima fyrir
og lifsvenjur að breytast.
Minni mannfjölgun gefur okk
ur kost á vali i stað brýnnar
nauðsynjar, gætni i stað beins
háska.”
ARIÐ tvö þúsund telur
nefndin að opinber útgjöld til
menntamála verði hækkuð úr
74 milljörðum dollara i 276
milljarða ef barneign verður
takmörkuð við tvö, en 400
milljarða, ef gert er ráð fyrir
þremur börnum. Heilsugæzla
verði 20 milljörðum dollara
dýrari miðað við þrjú börn, en
félagsleg framlög verði ná-
lega hin sömu. Ekki gerir
nefndin ráð fyrir útrýmingu
fátæktar þrátt fyrir hækkaðar
tekjur, nema til komi róttækar
breytingar á tekjuskiptingu.
Kjósendur að baki þing-
manns voru 211 þús. árið 1910,
eru nú 470 þús., en verða 620-
740 þúsund um aldamót, eftir
þvi hvort miöað er við tvö börn
eða þrjú. Þá gerir nefndin ráö
fyrir, að i hernum verði ein-
ungis sjálfboðaliðar og ekki
nema þrjár milljónir, en það
verði ekki nema 6% manna á
herskyldualdri, jafnvel þó að
miðað sé við tvö börn aðeins.
UM siðast liðin aldamót
voru aðeins 4 af hundraði
Bandarikjamanna 65 ára eða
eldri, en eru nú 20 milljónir.
Þeir verða um 30 millj.um
næstu aldamót, og þá þvi
hærri hundraðstala, sem
fjölgunin verður hægari.
Langflestir bandarikjamanna
ganga i hjónaband, en hjóna-
skilnuðum hefur fjölgað um
helming siðan 1935, fjórfaldast
siöan um aldamót og fjölgi
sennilega enn að mun.
Ennfremur bendir nefndin
á, aö hörundsdökkum fjölgi
ekki meira en hvítum, þrátt
fyrir hærri fæðingartölu. Ger-
ir hún þvi ráö fyrir að hlutfall-
ið milli hvitra og hörunds-
dökkra breytist litið.