Tíminn - 23.04.1972, Blaðsíða 10
10
TÍMINN
Sunnudagur 2:5. april 1972.
Halldór Laxness fylgir Bjarti i Sumarhúsum úr hlaði. Það er ekki einasta að Laxness láti sinar bækur gerast í stilnum, heldur býr hann sj
gætu boriö þvi vitni, aðhann væri að stjórna sinfóniuhljómsveit. Svo er þó ekki. Ilann er einungis að árétta þá lifsins sinfóniu, sem birtisl
Hann ræðir einnig við Gunnar Eyjólfsson á þessum myndum, og það er engin ellimörk að sjá á hinum sjötuga höfðingja islenzkrar orðlistar.
Hefur skrifað hálft
hundrað bóka
Halldór Kiljan Laxness fæddist
23. april 1902 i húsi þvi við Lauga-
veg, sem nú er númer 32, i
Reykjavik, og voru foreldrar
hans Guðjón Helgi Helgason,
vegaverkstjóri, siðar bóndi i Lax-
nesi i Mosfellssveit, og kona hans
Sigriöur Halldórsdóttir. Halldór
Guðjónsson er þvi sjötugur i dag.
Að baki er stórbrotin mannlifs-
saga, sem ekki er einungis per-
sónusaga, heldur hefur markað
dýpri spor i menningarlif þjóðar-
innaren flest annað á þessu tima-
bili. t>ess vegna heldur öll þjóðin
hátiðlegt sjötugsafmæli skdlds
sins á þessum timamótadegi
hans.
Halldór settist að gagnfræða-
námi i Menntaskólanum i
Reykjavik eins og fleiri unglingar
og tók þar gagnfræðafróf á full-
veldisári þjóðarinnar 1918, en
hætti námi i 4. bekk árið eftir
sautján ára aðaldri, sama árið og
fyrsta bók hans, Barn náttúr-
unnar, kom út. Sú bók benti ein-
dregið til þess, hvert hann hafði
heitið för sinni, er hér var komið,
þótt á henni mætti finna unglings-
tökin. skaut snillihugsunin hvar-
vetna upp kolli.
Og meðan sú bók var enn i
prentun, hafði Halldór hleypt
heimdraganum og var sigldur út i
iönd i þá heimsreisu, sem hann
hefur varla linnt i hálfa öld. Hann
hel'ur dvalizt lengur eða skemur i
flestum löndum Evrópu, einnig
gist hvað eftir annað mörg riki
Asiu og Ameriku. Sums staðar
dvaldist hann lengi, jafnvel ár-
langt eða lengur, svo sem i ttaliu,
Luxemburg, býzkalandi og
Bandarikjunum, eða veturlangt i
öðrum, til að mynda i Danmörku
og Ráðstjórnarrikjunum. A árun-
um 1957-7)8 brá hann sér i ferð
umhverfis jörðina, og fór að
mestu að boði og veizlum stofn-
ana i Bandarikjunum, Indlandi og
Kina.
A árunum 1922-'24 var hann við
nám i Irönsku Benediktsmunka-
klaustri i Luxemburg og á Krist-
munkaskóla i Lundúnum og
gerðist þá um hrið kaþólskur
maður.
Rit hans eru orðin mörg, en hér
skulu talin hin helztu, mönnum til
glöggvunar um ævistarfið.
Næsta bók á eftir Barni
Náttúrunnar var Nokkrar smá-
sögur.sem út kom 1923, og Undir
llclgahnúk 1924. Þessu næst brá
hann penna til varnar kaþólskum
viðhorfum, sem honum þótti að
veitzt, og sendi frá sér bókina
Kaþólsk viðhorf 1925.
Tveimur árum siðar kom Vef-
arinn mikli frá Kasinirút, þátta-
skilabók á rithöfundarferli Hall-
dórs, og Alþýðubókin 1929. Arið
1930 sendi hann frá sér Kvæða-
kverið, en það var umtalsvert
framlag i þróun isl. ljóðlistar.
Um 1930 hefst hið stórbrotna
skáldsagnatimabil á höfundar-
ferli Halldórs. Þú vinviður hreini
kom út 1931 og siðan Fuglinn i
fjörunni 1932. Með þessum
verkúm hefur Halldór islenzka
skáldsagnaritun á nýtt stig.
Næstu tvö árin komu út ritgerðir,
leikrit og smásögur i bókunum 1
austurvegi 1933, Kótatak manna
sama ár, og Straumrof 1934.
Arin 1934 og 1935 kom Sjálfstætt
fólk i tveimur bindum, og rit-
gerðasafnið Dagleið á fjöllum
1937, sama ár og fyrsta bók hins
þriðja stórvirkis Halldórs i skáld-
sagnaritun, Ljós heimsins og
siðan llöll sumarlandsins 1938 og
llús skáldsins 1939 og Fegurð
hininsins 1940. Gerska ævintýriö,
hin fræga Rússlandsbók Halldórs
kom út 1938 og smásagnasafnið
Sjö töframenn 1942. Ritgerða-
safnið Vettvangur dagsinskom út
1942.
Enn var tindinum ekki náð, en
sá sigur var skammt undan, enda
var nú skammt stórra hvöggva
milli. islandsklukkan kom 1943,
Hið Ijósa man 1944, Kldur i
Kaupinhöfn 1946. Þannig fór
saman stofnun islenzks lýðveldis
og hádegi á skádskapartið Hall-
dórs Laxness.
Næst sendi hann frá sér rit-
gerðasafnið Sjálfsagða hluti 1946,
og siðan hernámssögu sina.
Atómstöðina 1948. Reisuhókar-
kornið og leikritið Snæfriður
islandssól komu 1950.
()g enn er Halldór i^ nýjum
áfanga með Gerplu 1952. Eftir
það er sem smáhlé verði eins og
horft sé til átta. I)agur i senn
kemur 1955, ög siðan Brekkukots-
annálU957. Gjörningabók 1959 og
'Paradisarheimt* 1960.
Þá hefst leikritaskeiðið með
Strompleiknum 1961, Prjóna-
stofunni Sólin 1962, Dúfna-
veizlunni 1966 en Silfurtunglið var
raunar fyrsta tilraun 1954.
Með Skáldatima 1963 eru enn
skil, lifsuppgjörið hefst. Smá-
sagnasafnið Sjöstafakverið kom
út 1964. A siðustu árum eru helztu
bækur Halldórs skáldsagan
Kristnihald undir Jökli 1968,
Innansveitarkrónika 1970, Vin-
landspúnktar 1969, ritgerðasafn,
Islendingaspjall 1967 og Yfir-
skyggðir staðist 1971.
Halldór hefur þýtt nokkrar
bækur, svo sem Vopnin kvödd
eftir Hemingway, Birting eftir
Voltair og Fjallkirkjuna og fleiri
sögur eftir Gunnar Gunnarsson.
Einnig hefur hann gefið út
nokkrar Islendingasögur með nú-
tiðarstafsetningu og skrifað fjöl-
margar greinar i blöð og timarit
um ýms mál efst á baugi svo og
um skáldskap og höfunda.
Halldór Laxness hlaut bók-
menntaverðlaun Nóbels 1955, og
er eini tslendingurinn, sem sá
heiðurhefur hlotnazt. Hann hlaut
einnig Sonning-verðlaunin dönsku
1969, og margvislegan annan
heiður hefur hann hlotið, þar á
meðal Silfurhestinn, bókmennta-
verðlaun dagblaðanna 1969.
Halldór hefur ætið haft mikil
samtök við erlenda rithöfunda og
ýms samtök þeirra, var til að
mynda varaforseti Samfélags
evrópskra rithöfunda, sem hefur
aðsetur á Italiu. Hann var einnig
um skeið forseti Menningar-
tengsla Islands og Ráðstjórnar-
rikjanna.
Fyrir nálega þremur áratugum
byggði Halldór sér hús við heiðar-
brún á bernskuslóðum við Laxnes
i Mosfellssveit og kallaði Gljúfra-
stein. Þar hefur hann átt heima
siðan og dvalizt þar þvi meira
sem ár hafa liðið, en um vetur-
tima er hann oft úti i löndum eða i
Reykjavik.
Halldór Laxness er tvikvæntur.
Fyrri kona hans var Ingibjörg
Einarsdóttir, prófessors Arnórs-
sonar i Reykjavik, og áttu þau
einn son, Einar Laxness
sagnfræöing. Þau sildu.
Siðari kona Halldórs er Auður
Sveinsdóttir, járnsmiðs Guð-
mundssonar i Reykjavik, og eiga
þautværdætur. AK
Halldór Laxness sýnir konu sinni Nóbelsverðlaunaskjalið
Hverju á lesandi, sem er tæpum
fjórum áratugum yngri en Hall-
dór Laxness, að svara, þegar
hann er beðinn að skrifa eitthvað
um hann i blað á sjötugsafmæli
skáldsins? Svarið á hver við sig,
en stundin er naum, og fátækleg
þökk og einlæg játning geta engan
skaðað, ef goldið er jáyrði við
slikri bón. Vist er um það, að
fræðilegar vangaveltur tjóa ekki
við þess konar tækifæri, enda óv-
ist, hvar þá lenti.
Mig minnir, að fyrst tækjust
kynni með mér og verkum Hall-
dórs, þegar ég var i barnaskóla á
Akureyri og bekkurinn var látinn
lesa um lækinn og silungana og
hann Steina og hana Tobbu litlu
og hana Imbu litilu. Á þeim aldri
er hugurinn liklega næmari fyrir
áhrifum lesmáls en siðar vill
verða, og mér fannst ég undir
eins greina þarna eitthvað, sem
bar i sér ósvikinn náttúruunað og
sakleysi, sem settist um kyrrt
fyrir innan.
Ég man ekki, hváð gerðist næst
i þessu máli, liklega ekkert um
sinn. Hitt man ég glöggt, að afa
minum og ömmu, sem fóstruðu
mig um skeið og eyddu beztu ár-
um sinum við búskaparstrit i
Þingeyjarsýslu, féll ekki sem bezt
við þennan höfund, sem i dag fyll-
ir sjöunda tuginn — að svo miklu
leyti, sem þau voru bókum hans
kunnug úr lestrarfélaginu. Þau
þekktu að visu ekki heim Sölku
Völku, þaðan af siður Vefarans
mikla frá Kasmir, og höfðu ekki
átt þess kost að fara á „grenjandi
túr i Evrópumenningunni”. Sjálf-
stætt fólk gekk aftur á móti
manna á milli, og þar voru þau
betur heima. En ferðalag Bjarts i
Sumarhúsum á hreintarfinum yf-
ir Jökulsá á Heiði, þótti þeim með
öllu fráleitt, ásamt fleira i þeirri
bók. Án þess ég gerði mér grein
fyrir þvi, kann þetta að hafa tafið
fyrir nánari kynnum minum af
ritum Halldórs Laxness um hrið.
En heimurinn stendur aldrei
kyrr, og þetta átti eftir að breyt-
ast. Nokkrar smásögur Halldórs
urðu næst á vegi minum, ef ég
man rétt. Þegar hann las Sölku