Tíminn - 05.05.1972, Síða 9
Föstudagur 5. mai 1972.
TÍMINN
9
Úlgcfandií Frawíóktta rfloWturfnn
: Framkv*m«Js»ti(iri;: Krlstfin ©cnttdikíasöit^: Ritítjóran ttórai'irtii
Þórarinsson (áb), Aodrés KrtsfiáHSSOrt, Jón H«)Spast>rt, Indftði
G. Þorstcinssnn og Tómas Ksriwon^ AtííKýsirtsastJóri: Steirt-
grifmir G-lslason. RltstjórnarskTÍtstotur i ■EddullúSÍrtU/ SÍmar
té3ð0 — 12306. Skritstofur Bapfc«;træti 7. — Afffreiðsiusfmi
13L323. Auglýsingasimj 19523,:: ASrar skrifstotur simi T8300.
Áskrittargíald kr, Í2S.Ö0 á mánuttt Innanlands. í taUsasölu
kri 15.00 elnUkiS. — fiUSaprcrtt h.f. (-OfftBt)
Mikilvægur órangur
A nýloknum aðalfundum Mjólkursamsölunn-
ar og Mjólkurbús Flóamanna voru m.a. birtar
þær athyglisverðu upplýsingar, að dreifingar
og sölukostnaður mjólkur og mjólkurvara er
stórum minni hér en i nágrannalöndunum.
Þetta er árangur hagstæðrar skipulagningar,
sem samvinnufélögum bænda hefur tekizt að
byggja upp á þessu sviði.
Samkvæmt upplýsingum Stefáns Björns-
sonar, forstjóra Mjólkursamsölunnar, fengu
bændur i sinn hlut á siðastl. ári 72,18% af sölu-
verði mjólkur og mjólkurafurða. Verðmið-
lunargjald og stofnsjóðsgjald voru 1.39%
Kostnaður við vinnslu, dreifingu og sölu varð
þvi 26.43%.Þetta var nokkru betri útkoma en á
árinu 1970. Samkvæmt upplýsingum, sem aflað
hefur verið erlendis frá, er vinnslu- og dreif-
ingarkostnaður mjólkurvara minni hér en i öll-
um nágrannalöndum okkar, en þar er dreif-
ingarkostnaðurinn viða milli 50-60% af sölu-
verði mjólkur og mjólkurafurða.
Kostnaður Mjólkursamsölunnar sjálfrar,
þar með talinn heildsölukostnaður, smásölu-
kostnaður og útkeyrsla mjólkur varð um 14%
af söluverði mjólkur og mjólkurvöru. Hinn
hluti kostnaðarins er kostnaður einstakra
mjólkursamlaga, þar með talinn kostnaður við
flutning til Reykjavikur og annarra sölustaða.
Á aðalfundi Mjólkurbús Flóamanna upplýsti
Grétar Simonarson mjólkurbússtjóri, að
kostnaður við flutning mjólkur að búinu hefði
farið hlutfallslega lækkandi á undanförnum
árum. Á árinu 1960 nam hann 8.15% af heildar-
útborgun til bænda, en árið 1971 nam hann 5,4%,
Um 66% af mjólk, til búsins, er flutt i tankbil-
um.
Vissulega sýna allar þessar tölur, að sam-
vinnufélögum bænda hefur tekizt vel að halda á
þessum málum: Neytendur njóta þess raunar
ekkert siður en bændur, að tekizt hefur að leysa
þetta viðfangsefni miklu ódýrara en dæmi er
um i nágrannalöndunum.
Stórt skref fram á við
Á útifundi verkalýðsfélaganna i Reykjavik 1.
mai siðastl. fórust öðrum ræðumanninum,
Benedikt Daviðssyni, þannig orð um kjara-
samningana, sem gerðir voru i desember
siðastl. ár:
,,Þeir samningar marka, trúi ég, að ýmsu
leyti stærri skref fram á við en nokkrir aðrir
kjarasamningar siðustu tvo til þrjá áratugi. Og
þar ber hæst samningsákvæðin og lagasetn-
ingarnar um 40 stunda vinnuviku og 4 vikna or-
lof fyrir alla launþega og einnig þá góðu sam-
stöðu, er tókst innan hreyfingarinnar, sem
leiddi meðal annars af sér sérstakar launa-
hækkanir til hinna lægst launuðu”.
Vissulega er það ekki ofmælt, að þessir
samningar voru stórt skref fram á við fyrir
verkalýðshreyfinguna. Þ.Þ.
Max Lerner, New York Post:
Hugmyndaauðgi í vísindum
og tækni ræður úrslitum
Félagslegar uppgötvanir munu þó skipta meginmáli
Fyrir sköinmu kom út i
Bandarikjunum ritiö „Vaxt-
armörk”, cn þaö byggist á
könnun og áætlunum reiknuð-
um i töivum hjá Massachus-
etts Institute of Technology,
fyrir atbeina „Rómarklúbbs-
ins”, en þaö er hópur iðju-
hölda, visiudamanna og hag-
fræðinga frá ýmsum þjóöum.
í þcssu riti er mælt meö
stöðvun cfnahagsvaxtarins.
Þvi er haldiö fram, aö aukning
mannfjölda, iönaöar, neyzlu
auðlindanotkunar, matvæla-
neyzlu og mengunar nálgist
óöum þaö mark, að hnötturinn
fái ekki undir risið. i eftirfar-
andi grein ræöir þekktur aine-
riskur blaöamaður, Max
Lcrner, um þetta rit, en þaö
hefur vakið mikla athygli og
umtal viöa um heim. Hefst svo
grcin Lerners:
ASKA að ösku, mold i mold.
Missi bomban vort auma hold
veldistalnanna hrika-há
himinglæva oss drekkir þá.
Uppi er og hefir verið kenn-
ing, sem æ fleiri gefa gaum.
Hún ber með sér keim af
dómsdegi og veldur okkur
áleitnum ugg um velferð
mannkynsins þegar fram i
sækir.
Veldistölurnar, sem nefndar
eru hér að ofan, eiga við sam-
leik fimbulaflanna iimm,
mannfjölgunarinnar, iðn-
vaxtarins, fæðuþarfarinnar,
mengunarinnar og tæmingar
náttúruauðlinda.
Við sjáum veldistölurnar i
tölvureikningum bókar einnar
hækka og hniga, geysast fram,
sviptast til og sveigja hvora að
annarri unz þær renna saman
i einn meginstraum, sem
stefnir að ragnarrökum — og
boðskapur þessarar bókar
mun sifellt enduróma i rök-
ræðum allan þennan áratug.
HÉR er átt við bókina
„Vaxtarmörk”, sem út er gef-
in hjá Univers Books, en und-
irbúin var hjá Massachusetts
Institute of Technology fyrir
atbeina Rómarklúbbsins, en
það er hópur margvisra
manna, sem ég kýs heldur að
kalla Rómarálfana.
Bókin var fyrst kynnt i sam-
drykkju, sem i raun og veru
var ekkert annað en tröllauk-
inn blaðamannafundur hjá
Smithsonian Institute i
Washington, þar sem sindraði
af fjölda visindamanna,
tæknijöfra, umhverfisfræð-
inga og stjórnmálamanna.
BOKIN er ógnþrungin
vegna þeirrar niðurstöðu, að
mannfjöldinn, framleiðslan og
mengunin aukist hröðum
skrefum (margfaldist á
nokkrum mannsöldrum), en
fæðuforðinn og náttúruauö-
lindirnar standist ekki austur-
inn. Upp úr aldamótunum
verði allt komið i þrot og
heimurinn farist ekki meö
hvelli, heldur i lækkandi
stunu.
En bókin er fullrar athygli
verð fyrir annað en það, hve
ógnþrungin hún er, og á ég þá
við aðferðirnar, sem beitt er
til þess að komast að niður-
stöðu — jafnvel þó að hún
kynni að reynast röng. Aðferð-
irnar eru þrautkerfaðar kann-
anir, likt og i nákvæmri vél-
tækni, og þeim er beitt á
félagslegu og sögulegu
fimbulöflin fimm, sem drepið
var á hér að framan.
NIÐURSTOÐUR og upp-
drættir sýna öll þessi öfl i ör-
iögþrungnu samspili. Ég vil
alls ekki afneita yfirvofandi
dómsdegi, en er eigi að siður
dálitið tortrygginn. En hitt
finnst mér hrifandi, hve djörf
öll könnunin er.
Enginn vandi er að koma
auga á, hvar könnunin er veik-
ust fyrir. Ég þykist sjá i hendi
mér, að Dennis Meadows og
öðrum höfundum bókarinnar
hafi verið svo umhugað um að
stefna öllum linuritum tölv-
unnar á dómsdag, að þeim
hafi láðst að gera ráð fyrir þvi
reginaflinu, sem ávallt hefir
komið mest á óvart i sögunni,
— mannlegum sköpunar-
mætti.
Sem dæmi mætti benda á, að
enginn hefði getað séð fyrir
tvo nýjustu útúrdúra hinnar
öru mannfjölgunar, eða
áætlanagerð japönsku rikis-
stjórnarinnar og hin snöggu
umskipti i framkomu og lifs-
háttum æskunnar i Banda-
rikjunum.
ÞVI má heldur ekki gleyma,
að könnuninni sjálfri hefði
ekki verið unnt að koma við, ef
hinnar áköfu náttúrverndar-
baráttu siðast liðins áratugs
hefði ekki notiö við. Könnunin
sjálf er afsprengi þeirrar
hreyfingar.
Hún er sjálf sönnun þess, að
maðurinn einn er gæddur þvi
afli, sem getur breytt heimin-
um, hvað sem öllum heimsku-
pörum hans líður. Ef til vill
hefir þetta vakað fyrir Archi-
medes þegar hann bað að visa
sér á stað til að standa á.
Auðvelt er að safna ýmis-
konar vitneskju um undir-
stöðuöflin fimm og mata tölv-
una á þeim, hvort sem þær eru
óyggjandi eða ekki. En sjötta
og sjöunda fimbulaflinu er
haldið utan við niðurstöðuna,
sem Rómar-álfarnir nefna
„aðstöðu mannkynsins” eða
„heimsvandann”. En úr þess-
um tveimur öflum er einna
torveldast að blanda tölvufóð-
ur — og i þvi felst einmitt at-
hyglisverð lýsing, bæði á tölv-
unni og manninum.
SJOTTA fimbulaflið er i
minum huga hugmyndaauðgi i
visindum og tækni. Hún ein
getur breytt linuritunum
fimm meira en nokkrir mögu-
leikar eru á aö sjá fyrir, — t.d.
með þvi að nýta óþekktar
náttúruauðlindir og orku-
gjafa, auka fæðuforðann
(saman ber hina grænu bylt-
ingu Borlaugs), takmarka
fjölda fæðinga, finna upp
ómengandi aðferðir til að
draga úr menguninni og
breyta framleiðslunni úr
iðnaðarframleiðslu i þekk-
ingarframleiðslu (og þar er
einmitt vikið að höfuðsynd-
inni).
Þarna kemur einmitt til
kasta sjöunda fimbulaflsins,
sem ég vil nefna hugsmiðar
samfélagsins. Höfundar
bókarinnar geta ekki höndlað
það á tölvuspjaldi, en höfða
eigi að siður til þess. Meadows
nefndi það fyrir skemmstu
„stjórnmálavilja”.
nefna þetta afl hugsmiðar
samfélagsins, enda er ekki
unnt að vilja gera neitt að
veruleika fyrri en búið er að
hugsa sér, að það sé mögulegt,
að eygja aðferðir til að koma
þvi fyrir i samfélaginu. Fé-
lagslegar uppgötvanir hafa
teynzt tæknilegum uppgötvun-
um öllu drýgri við að gera
manninum kleift að komast
hjá þeirri tortimingu, sem
aðrar dýrategundir hafa orðið
að lúta.
í BÓKINNI gætir furðulegs
tviskinnungs i hugarfari. Hún
er að verulegu leyti mörkuð
eindreginni ákveðni, likt og
tröllaukin stálgildra, sem lok-
ar afdráttar^laust öllum und-
ankomuleiðum, hvert sem lit-
iö er. En þegar búið er að leiða
rök að sigri mannkynsins i hið
myrka tóm upp úr næstu alda-
mótum, hvaö svo sem við
kunnum að reyna að taka til
bragðs andspænis mannfjölg-
un, mengun, matarskorti og
þverrandi náttúruauðlindum,
— og stöðvun efnahagsvaxtar
ein sögð geta komið að haldi,
— er eigi að siður sagt i bók-
inni, að gjörbreytingar, sem
leiði til „heimsjafnvægis”
milli fimbulaflanna fimm, séu
mögulegar þrátt fyrir allt.
Og hvernig þá?
Jú, með mannlegum vilja.
Þetta er einna likast
brögðunum i sögulok hjá O.
Henry. Ég fyrir mitt leyti kysi
heldur að sneiða hjá brögðum
i sögulok og beita i þess stað
hugmyndaauögi i visindum og
samfélagshugsmiðum frá
upphafi til enda.