Tíminn - 05.05.1972, Síða 10

10
TÍMINN
Föstudagur 5. tnai 1972.
TÍMINN
JF’östudagur 5. maí 1972.
±L
■mm
mBlBMl

ll!!!!
1. mai er liöinn, og
baráttumál verkalýösféiag-
anna var, aö fiskveiöilögsagan
yröi gerö 50 milur, eins og
rikisst jórnin hefur þegar
ákveöiö, hvaö sem erlendar
iönaöarþjóöir hafa um þaö aö
segja. Senn er lokiö einni ver-
tiöinni enn. Sú, sem nú er aö
kveöja, hófst meö mikilli ótiö
og aflaieysi, og hefur svo fram
gengiö aö sagt er. Þó mun
aflamagn vera oröiö I heild
talsvert meira en var á siöustu
vertiö eöa vertiöinni 1971.
Afli hefur skipzt nokkuö eft-
ir landshlutum, og segja má
aö verstöövar viö Breiöafjörö,
og svo verstöövar svo sem
Hornafjöröur , hafi haft góöa
vertiö þrátt fyrir mikla ótiö
framan af.
Vertiöina 1971 var hiutur
Vestmannaeyja nokkuö slak-
ur, og veröur sennilega aftur
nú, og er þaö þungt fyrir stórá
verstöö aö fá tvö aflatregöuár
i röö. Vertföin 1970 var mjög
hagstæö, og varö afli þá mun
meiri en hann er nú, hvaö sem
veröur, er vertiöinni lýkur.
Mikil búbót varö mörgum hin
góöa loönuveiöi, sem var i vet-
ur, en ailtaf má vera vitur eft-
ir á, vertiöin nýttist ekki eins
vel og bezt heföi getaö oröiö,
kaupendur voru hræddir viö
þær horfur, sem voru I vetur,
en þá leit illa út meö sölu
afuröanna, og enginn skyldi lá
þeim, þótt þeir væru ekki
áhugasamir um kaup á meira
hráefni en þegar haföi aflazt.
Loönuvertiöin hófst
snemma aö þessu sinni, og má
þakka þaö árvekni fiski-
fræöinga okkar, en þeir eru
tilbúnir til rannsóknaleiö-
angra jafnt i svartasta
skammdeginu sem aibjartan
sumardaginn.
Þaö veröur seint fullþakkaö,
þaö sem þessir visindamenn
leggja á sig i þarfir útgeröar-
innar meö feröum sinum um
sollinn sæinn, þegar allra
veöra er von. Mikil loönu-
gengd var, og aflaöist mikiö,
en sá böggull fylgdi
skammrifi, aö ekki haföi veriö
hugsaö um löndun, eins og
siöar kom i Ijós aö full ástæöa
var til. Skipin lentu i langri biö
mörg hver, og töldu skip-
stjórarnir aö þeim væri mis-
munaö meö löndunina, og mun
svo hafa veriö. t framhaldi af
þeim mótmælum, sem uröu
um þessi mál, skrifaöi
Farmanna-og fiskimanna-
sambandiö bréf til Sjávar-
útvegsráöherra og óskaöi eftir
þvi, aö teknar yröu upp viö-
ræöur viö verksmiöjueigendur
um löndunarmáliö og reynt
yröi aö leysa þann vanda, sem
skapaöist siöustu vertiö i sam-
bandi viö löndun loönunnar.
Fyrir nokkru gat aö lita
auglýsingar I dagblööum
höfuöborgarinnar um
trollhiera af norskri gerö, og
eru þeir allfrábrugöir þeim
sem hér hafa veriö notaöir, og
er þaö aðallega lag hieranna,
sem hér er um aö ræöa.
Gerö þessara
hlera er sporöskjulagað þó
breiöari I annan endann, og
likjast þvi mest, aö skorin hafi
veriö sneiö úr eggi. Sjálfsagt
þekkja sjómenn þessa gerð
hlera af oröspori, þótt þeir
hafi ekki náö hylli islenzkra
sjómanna. Hlerar þessir eru
framleiddir af þekktu, norsku
fyrirtæki, A.S. Bergens
Mekaniske verksteder,
Bergen. Norðmaður sá, sem
hér var staddur og var aö lýsa
þessum hlerum, taldi aö þeir
heföu nokkra kosti fram yfir
þá, sem hér hafa lengst af
verið notaöir. T.d. taldi hann,
aö þeir væru betri á vondum
botni, og sagöi þaö reynslu
Norömanna, og væri þaö einn
af mestu kostum hieranna.
Hlerakostnaöur togaranna er
geysimikill og væri nokkurs
viröi, ef hægt væri að minnka
hann, en þessir hlerar eru a 11-
dýrir miöaö viö þá, sem hér
hafa verið mest notaðir.
Norski sölumaöurinn fullyrti,
aö miðaö viö notkun Norö-
manna, þá þyrftu þeir eitt par
af þessum umræddu hlerum á
móti þrem pörum af þeim
venjulegu. Nú mun Hafrann-
sóknastofnunin fá par af
þessari gerö, og verður fróö-
legtaö fylgjast meö tilraunum
þeirra með þessa hlera. A
tslandsmiöum er botnlag viöa
þannig, aö hleraslit er æöi
mikið, og hlerakistnaöur þess
vegna mjög tilfinnanlegur
liöur i veiöafærakostnaöi
togaranna. Ef i Ijós kemur, að
þessir hlerar duga betur á
vonda botninum, og geta
þannig dregiö úr kostnaöi af
hleranotkun væri til nokkurs
unniö aö taka i notkun þessa
norsku hlera.
Ing. Stefánsson
M.A.S.H. Leikstjóri: Eobert
Altman.
Handrit: Ring Lardner, byggt á
skáldsögu eftir R. Hooker.
Kvikmyndari: Harold E. Stine,
klippari: Danford B. Greene.
Tónlist: Jhonny Mandel.
Sýningarstaður: Nýja bió.
Islenzkur texti.
Það er tæpast á færi annarra en
Bandarikjamanna aö gera gam-
anmynd um lækna aö starfi i
striði. Aö visu á M.A.S.H. aö ger-
ast i Kóreu-stríðinu, en siðhærðir
karlmenn og marihuana reyk-
ingar ásamt anfetaminneyzlu,
minnir frekar á Viet Nam.
Myndin kemur hressilega á
óvart, hún er algjörlega laus
viö tepruskap og yfirborðs-
mennsku. Donald Sutherland
fer á kostum i þessari mynd, hlut-
verkiö er eins og sniðiö fyrir
hann. Eliott Gould og Tom
Skerritt gefa honum ekkert eftir.
Sally Kellerman leikur siöprúöu
yfirhjúkrunarkonuna mjög vel og
Rene Auberjonois er réttur maö-
ur á góöum stað i hlutverki
prestsins.
Mitt i öllum ærslunum kemst
beisk ádeila til skila. Hvern fjár-
ann eru þeir aö verja „frelsið” i
mörg hundruð milna fjarlægð frá
föðurlandinu? Mitt i hörmungum
striösins eru yfirmennirnir önn-
um kafnir við áhugamál sin, ann-
ar með veiðidellu, hinn með
„baseball” dellu. Hér er einnig
viðhorfum rækilega umvent,
venjulega er „góði” maðurinn I
svona myndum trúrækinn læknir,
sem leggur allt i sölurnar til að
hjálpa meðbræðrum sinum. Hér
er hann öllum til ama og aum-
ingjalegur hræsnari.
V'-A fáum örlitið að kynnast
k,= trinu, en mest ber á
Adeila þrátt fyrir ærsl
Hvern fjárann eru þeir að verja „frelsið”
í mörg hundruð mílna fjarlægð frá föðlandinu
drambinU/ sem foringjar sýna
óbreyttum hermönnum. „Er
þetta foringi eða óbreyttur her-
maður? óbreyttur. Hafðu þá
sporin stór”. Við sjáum grallar-
ann Hauk gefa sjálfur blóð, þegar
striðsfangi liggur á skurðboröinu
og „gleymzt” hafði að panta rétt
blóð frá Seoul. Hann beitir lika
öllum brögðum með Mclntyre
vini sinum til að fá að skera upp
helsjúkt barn á einkasjúkrahúsi i
Japan. Þar liggur sonur þing-
manns, hann nýtur auðvitaö sér-
stakrar umönnunar, en barnið,
sem er kynblendingur, á að deyja
Drottni sinum, ef æru-og oröu-
prýddur foringi fær að ráða.
Þaö er engin furða.að uppselt
hefur verið á þrjár sýningar i
dag, siöan byrjað var aö sýna
þessa mynd. Hún er ein af þeim
sem mælir með sér sjálf.
Hjúkrunarfólkið getur ekki
endalaust útausið samúð sinni
þar sem það stendur eins og slátr-
arar blóðugt upp fyrir olnboga, og
hefur ekki einu sinni nauðsynleg
tæki til að lappa uppá þessa vesa-
linga, til þess kannski að senda þá
aftur i brjálæðið. Altman hefur
tekizt að skapa styrjaldarand-
rúmsloft, þó að viö sjáum engin
átök nema „baseball” keppni
milli Bandarikjamanna sjálfra.
Þyrlur, sem koma stöðugt með
helsærða menn, og þreytulegt
hornauga, sem þau gefa likunum,
þegar þeim er ekið brott á jepp-
um. „Baseball” keppnin, endur-
speglar styrjöldina nákvæmlega,
þar er öllum ráðum beitt, ekkert
bragð er of auðvirðilegt til þess að
hægt sé aö nota það, og einungis
fyrir peninga og ánægjuna af þvi
að sigra.
„Merjið þá, drepið þá”, hrópar
Varaheit Houlihan i hita bardag-
ans, og sýnir þar viðhorf konunn-
ar til „óvinanna”.
Kvikmyndin er mjög vel tækni-
lega unnin, og leikin afburða vel
af hverjum einum einasta leik-
ara, þó að Sutherland eigi sviðið.
Ég spái þessari mynd langra lif-
daga á tjaldinu. A myndinni sést
Jo Ann Pflug i M.A.S.H., sem
sýnd er i Nýja bio við dæmafáa
aðsókn og mikla hrifningu.
PL.
• •
JOHANNES UR KOTLUM
Eitt stór skáldið enn er borið til
grafar i dag, þriöja herfang dauð-
ans úr þeim knérunni litillar þjóðar
á fáum dögum, — Jóhannes Kjar-
val, Jakob Thorarensen og nú Jó-
hannes skáld úr Kötlum. Allt er þá
þrennt er, og mættum við svo biðja
um staðfestu þeirra orða.
Jóhannes Bjarni Jónasson, er
ungur bætti við skirnarnafn sitt „úr
Kötlum” til samfylgdar skáld-
skapnum, var Dalamaður, fæddist
4. nóv. 1899 að Goddastöðum i Döl-
um. Foreldrar hans voru bænda-
hjónin Jónas Jóhannesson, lengst
bóndi i Ljárskógaseli i Laxárdal
vestur þar og Halldóra Guðbrands-
dóttir.
Jóhannes var kvæntur Hróönýju
Einarsdóttur frá Hróðnýjarstööum
i Dölum.
Jóhannes ólst upp i fátækt og
faðmi sveitar með gull þeirrar ver-
aldar að þroskaföngum, las, nam
og naut eins og islenzkur sveita-
drengur bezt kunni á þeirri tið en
sat ekki i skólum fyrr en eftir ferm-
ingu, fór þá i unglingaskóla i
Hjarðarholti og þaðan i Kennara-
skólann, einn þeirra menntaþyrstu
ungmenna, sem geröu þá stofnun
að háskóla sínum, sóttu þangað
undirbúningsnám og tóku inntöku-
próf þaðan inn i skóla lifsins 1921.
Siðan gerðist hann kennari um
skeið bæði i Dalasýslu og Reykja-
vik. Ég hefði gjarnan viljað vera
barn i bekk hjá honum, svo augljós
kennari sem mér virtist hann i
stopulum, síðari kynnum. Hann
k fluttist til Reykjavíkur og átti þar
, heima um sinn, siðan i Hverageröi
og loks aftur i Reykjavik, alltaf
sami sveitadrengurinn með skarpa
sýn til heimsins.
Jóhannes var i eðli sinu alda-
mótamaður, ungmennafélagi og
vormaður i þeim félagsskap, eld-
hugi i baráttu, hvar sem hugur
hans nam sér sóknarmál.
Þegar leið á þritugsaldurinn
gerðist hann kommunisti i fram-
sveit byltingamanna hér á landi, og
gerðist oft bæði hrifningarmikill og
orrustuharður i þeim orrahriðum,
en þótt mjög greindi á milli hans og
flestra islenzkra sveitamanna i
þeim efnum, urðu aldrei vinslit þar
á milli, né slitnaði sú ramma skáld-
skapartaug, sem þar lá á milli,
heldur styrktist með kvæöum og
árum. Svo sterkar voru rætur hans
i landinu og sveitalifinu, aö þar var
i raun og veru hjarta hans allt, þeg-
ar á reyndi, og i skáldskaparþjón-
ustunni viö þá móðurjörð reis hann
hæst i ljóðum sinum.
Siðar á árum leitaði hann á vit
landsins á nýjan leik með
óviðráðanlegri ástriði og eölishvöt,
eins og fram kom i þvi, að hann
undi mörg sumur við öræf^vörzlu
sauðfjárgirðinga, eöa sem um-
sjónarmaður i Þórsmörk.
Jóhannes gekk ekki aðeins i
mannfélagsbaráttuna meö ljóða-
sverö að vopni, heldur gerðist
frambjóðandi á þjóðmálavangi og
sat skamma hriö á Alþingi sem
þingmaöur Reykvikinga. I félags-
málum rithöfunda var hann hvorki
deigur né hálfur fremur en i öðrum
átökum og var forystumaður i rit-
höfundasamtökum og Bandalagi
islenzkra listamanna.
Þegar þjóðin kallaði til skálda
sinna um óð á hátiðastundum i
frelsisbaráttu, var honum sizt að
skapi að sitja aðgerðalaus hjá sem
ónytjungur. 1 samkeppni um Al-
þingishátiðarljóð 1930 hlaut hann 2.
verðlaun og 1. verðlaun um lýð-
veldishátiðarljóð samhliða Huldu
skáldkonu. Þar hljómaði hinn
sterki ættjarðarstrengur Jóhann-
esar úr Kötlum svo skært og inni-
lega, að gekk hverjum íslendingi
beint að hjarta.
Fyrsta ljóðabók Jóhannesar úr
Kötlum kom út 1926 og hét Bi, bi og
blaka, æskuljóö mild og fögur eins
og nafnið. Þar er dreyminn ung-
lingur enn á ferð. Álftirnar kvaka
var næst 1929, þá Ég læt sem ég sofi
1932 og Samt mun ég vaka 1935.
Nafngiftirnar i skemmtilegu sam-
ræmi við þroskaferil skáldsins.
Þessi ljóð unnu mörg hver hug
þjóðarinnar og höfundinum
ótviræða skáldskaparviöurkenn-
ingu. Varð siðan skammt stórra
höggva milli á litrikum ferli. Hrim-
hvita móðir kom út 1937, Hart er I
heimi 1939, og baráttuskáldið i full-
um tygjum, Eilifðar smáblóm 1940,
Sól tér sortna 1945. Sóleyjarkvæöi
1952.
Um þær mundir er Jóhannes far-
inn að færa út kvíarnar og beita
fleiri vopnum en ljóðasverðinu,
hefur undiö sér i skáldsagnagerð
öðrum þræði. Og björgin klofnuðu
kom út 1934, Verndarenglarnir
1943, Dauðsmannsey 1949, Siglingin
mikla 1950, Frelsisálfan 1951. Auk
þess sendi hann frá sér barnabæk-
ur af þjóðlegum toga, þýddi bækur
og tók saman safnrit. Hann ritaði
og fjölda greina I blöð og timarit.
Arið 1955 kom út ljóðabók eftir
Jóhannes og kallaðist Sjödægra.
Þar : brýtur hann i blað og vinnur
umtalsvert brautryöjandaverk, ef
til vill mikilvægasta framlag til
sáttagerðar i hörðum átökum ljóð-
forma. Hann var i raun og veru ný-
sköpunarmaður og honum hefur
vafalitið gengið að hjarta sú
borgarstyrjöld, sem háð vará þeim
árum i átökum, sem sumir hafa
kallað ljóðbyltingu. Með bók sinni
Sjödægru, svo og þýddu ljóöunum,
Annarlegar Tungur, sýndi hann og
sannaði þjóð sinni, að ljóð er annað
og meira en form, að skáldskapur-
inn villir ekki á sér heimildir,
hverju sem hann býst að heiman,
að gagnvegir hans liggja greiðir
gegnum formin.
Skáldsögur Jóhannesar eru
snjallritaðar margar, hverjar og
þrungnar hita og lifi, en hann
bætti engu við skáldgildi sitt með
þeim, og þær hlutu þau örlög að
falla i skugga listaljóða hans. /
Framlag Jóhannesar ' til
islenzkrar ljóðlistar verður hins
vegar hróður hans og langlifi með
þjóðinni öldum saman, og hann
mun skipa þann sess, sem þjóðin
hafði löngu valið honum i fylkingu
stórskálda sinna. Beztu ljóö hans
eru gædd þvi lifi, sem ekki fölnar,
meðan islenzk hjörtu slá. Menn
munu læra og kunna mörg stef
þeirra ár og aldir eins og af ósjálf-
ráðri þörf, þegar þeim brennur
hugur i ást og aðdáun á landi sinu
og þjóðmenningu, i frelsiskennd og
mannlegri samúð, þvi að þar var
Jóhannes úr Kötlum allur þegar
hins bezta og innsta var leitað.
—AK
Jóhannes úr Kötlum I Þórsmörk
Jóhannes með Silfurhestinn
Kveðja frá
Rithöfundafélagi
íslands
1 þessum örfáu kveðjuorðum
verður ekki reynt að gera skil ævi
eða listframlagi Jóhannesar úr
Kötlum, heldur er þeim ætlað að
færa honum fátæklegar þakkir um
leið og eiginkonu hans Hróðnýju
Einarsdóttur, börnum og aldraðri
systur eru sendar innilegastustu
samúðarkveðjur.
Jóhannes úr Kötlum tók virkan
þátt i félagsmálum rithöfunda.
Hann var einn af stofnendum
Félags byltingarsinnaðra rit-
höfunda og formaður þess 1935-
1938. Hann átti sæti i stjórnum Rit-
höfundafélags íslands, Rithöfunda-
sambands Islands og Bandalags
isl. listamanna. Hann var heiðurs-
félagi i Rithöfundafélagi Islands og
var I heiðursflokki á listamanna-
launum.
Honum hlotnaðist margvislegur
heiður og viðurkenning fyrir skáld-
skap sinn. Hann fékk verðlaun fyrir
Aiþingishátíðarijóð 1930 og lýð-
veldisljóð 1944, þá var hann einn af
fjórum, sem fengu fyrstu úthlutun
úr Rithöfundasjóði Islands 1968. I
fyrra veittu bókmenntagagnrýn-
endur dagblaðanna honum silfur-
hestinn er þeir kusu siðustu ljóðbók
hans Ný og nið beztu bók ársins.
I tslenzkar nútimabókmenntir
farast Kristni E. Andréssyni svo
orð um skáldskap Jóhannesar:
„I beztu kvæðum sinum tengir
hann saman æskudrauminn um
heimabyggð sina, ættjarðarást
sina og hugsjón verkalýðshreyf-
ingarinnar um fegra mannlíf. Hann
er framar öllu hugsjónaskáld, sem
vill vekja i brjósti þjóðar sinnar
nýja trú á lifið og framtiðina. I
ljóðum hans felst einarðleg skir-
skotun til samtiðarinnar, Þau eru
tjáning brennandi áhugamála og
sannfæringar. Heitar tilfinningar,
djörf hreinskilni, ádeilukraftur,
bjartar hugsýnir, næm náttúru-
skynjun, þróttmikið og hljómþýtt
mál gefur kvæðum hans skýrust
einkenni og djúpa mannlega feg-
urð.
íslendingaljóð
á lýðveldis-
hátíð 1944
Land mins föður, landið mitt,
laugað bláum straumi,
eilíft vakir auglit þitt
ofar timans glaumi.
Þetta auglit elskum vér,
ævi vor á jörðu hér
brot af þinu bergi er,
blik af þinum draumi.
Hvislað var um hulduland
hinzt í vestanblænum:
hvitan jökul, svartan sand,
söng i hliðum grænum.
Ýttu þá á unnarslóð
Austmenn vermdir frelsisglóð,
fundu ey og urðu þjóð
úti i gullnum sænum.
Siðan hafa hetjur átt
heima í þessu landi,
ýmist borið arfinn hátt
eða varizt grandi.
Hér að þreyja hjartað kaus,
hvort sem jörðin brann eða fraus,
— flaug þá stundum fjaðralaus
feðra vorra andi.
Þegar svalt við Sökkvabekk
sveitin dauðahljóða,
kvað í myrkri um kross og hlekk
kraftaskáldið móða.
Bak við sára bænarskrá
bylti sér hin forna þrá,
þar til eldinn sóttu um sjá
synir vorsins góða.
Nú skal söngur hjartahlýr
hljóma af þúsund munnum,
þegar frelsisþeyrinn dýr
þýtur í fjalli og runnum.
Nú skal fögur friðartið
fánann hefja ár og sið,
varpa nýjum ljóma á lýð
landsins sem vér unnum.
Hvort sem krýnist þessi þjóð
þyrnum eða rósum,
hennar sögur, hennar ljóð,
hennar lif vér kjósum.
Ein á hörpu iss og báls
aldaslag sins guðamáls
æ hún leiki ung og frjáls
undir norðurljósum.