Tíminn - 11.05.1972, Side 8

6
TÍMINN
Fimmtudagur 11. maí 1972
Hvenær hverfa þröskul
eru i vegi fatlaðra í þjó
Um aldamótin 1700 átti heima i
Brandsbúð hjá Arnarstapa á
Snæfellsnesi Guðmundur Berg-
þórsson, „húsmaður, visinn,
skáld”, eins og komizt er að orði i
manntalinu 1703. Guðmundur var
eitt af helztu skáldum sins tima.
Ilann var ættaður úr Húnavatns-
sýslu, en fluttist ungur vestur
undir Jökul, þar sem hann
dvaldist til dauðadags 1700. Hann
var svo fatlaður frá barnæsku, að
sagt er, að hann hafi skriðið milli
bæja eða látið bera sig. Hins
vegar mun hann hafa verið
gæddur miklu andlegu atgervi og
aflaði sér ágætrar sjálfs-
menntunar og fókkst við barna-
kennslu. Kveðskapur hans var
mikill að vöxtum, mest rimur, og
var með þvi bezta sinnar
tegundar á þeim timum. Um
(Juðmund sköpuðust ýmsar þjóð-
sögur, og átli hann að vera
kraftaskáld. Uá eru sagnir af við-
skiptum lians við Jón biskup
Vidalin, er mat hann mikils
vegna galna hans og þekkingar.
l>að stafar sannarlega miklum
Ijóma af þessu stórbæklaða skáldi
undir Jökli, sem lókst svo glæsi-
lega að sigrast á fordómum sam-
liðar sinnar, að hann jafnvel
hlaut óblandna virðingu eins
mesta andans manns landsins.
Enn mikilvægustu baráttu-
málin
Fleiri sagnir eru til um fatlaða
menn, er haldið gátu til jafns við
aðra, og um þá er getið af fullri
virðingu. En algengara mun þó
hala verið, að lif fatlaðra fyrr á
limum væri ekki neitt sæl dar-
brauð og þeim litill sómi sýndur.
A dögum Guðmundar skálds var
Neshreppur á Snæfellsnesi fjöl-
mennasta sveit landsins. Þar
voru þá yfir 130 sveitarómagar
auk annarra, er tilheyrðu öðrum
sveitarfélögum. Eftir áðurnefndu
manntali frá 1703 að dæma, var
þetta flest ungt fólk, en af um-
sögnum, er þvi fylgja, má ráða,
að verulegur hluti þess hafi verið
fatlaður með einhverjum hætti.
Sem dæmi má nefna aö 24 ára
piltur er með visinn fót: 19 ára
stúlka „klárt ómagi, heyrir litt”:
23 ára stúlka „hefur afkalda
l'ætur um ristarliðu”; 16 ára
piltur „sjónlaus ómagi”; 19 ára
stúlka „afmenni lil litilla vika
fær”. 33 ára maður
„sjónlaus ómagi”; 19 ára piltur
„haltur og vanfær.” Það leynir
sér ekki litilsvirðingin, þegar sagt
er frá þessu bjargarlitla fólki.
Þessar staðreyndir nefndi
Haukur Kristjánsson læknir
æfingastöðvar Styrktarfélags
lamaðra og fatlaðra i
útvarpserindi, sem hann hélt á
alþjóðadegi fatlaðra fyrir fáum
árum.
Me n n t u n ,
a t v i n n a ,
endurhæfing
Þótt við búum að ýmsu leyti við
mannúðlegra þjóðfélag en hér
var á þessum tima, meðferð
fatlaðra sé sjálfsagt öll önnur en
þá, tryggingar, sjúkrahús og
læknishjálp séu komin til
sögunnar, sem þá voru óþekkt,
geymir ofangreind frásögn
mikinn sannleik, sem á við enn i
dag. Mikilvægustu baráttumál
latlaðra eru menntun, atvinna og
endurhæfing, þótt trygginga-
bætur, sjúkrahúsvist og hvers-
kyns opinber aðstoð séu vissulega
einnig nauösynlegar og góðra
gjalda verðar. Ekkert er fötluð-
um eins mikilvægt og að geta
verið virkur þáttakandi i þjóð-
félagiriu.
Menntunarleysi hefur háð
mörgun fötluðum, en engum er
nauðsynlegra en einmitt þeim að
vera færir um að sinna öðrum
störfum en þeim, sem krefjast
likamsburða.
Fatlaðir hafa gert sér þetta
ljóst, og forystumenn þeirra og
bandamenn hafa barizt fyrir
úrbótum á þessu sviði, sem svo
mörgum öðrum.
Margir fatlaðir, börn og
fullorðnir, geta verið i almennum
skólum, með misjafnlega mikilli
aðstoð. Eitt aðalvandamálið
hefur verið, og er enn, að komast
á milli heimilis og skóla og inn i
skólabyggingarnar, en þær eru,
eins og svo margar aðrar
byggingar, yfirleitt ekki
skipulagðar með tilliti til
l'atlaðra. Til skamms tima skorti
raunar einnig skilning á
menntunarþörf fatlaðra, jafnvel
þótt þeir ætluðu sjálfir að leysa
vandamál eins og ferðalög til og
frá skóla. Það er ekki lengra
siðan en rúm 15 ár, að stúlku var
á tveim stöðum neitað um inn-
göngu i gagnfræðaskóla hér á
landi vegna fötlunar. Til all rar
hamingju er þetta nú breytt, og i
athugun eru hjá yfirvöldum leiðir
til úrbóta i skólamálum íatlaðra
Breytt
afstaða
I Reykjadal i Mosfellssveit er
skóli fyrir fötluð börn, sem eiga
erfitt með að sækja almenna
skóla eða geta það ekki. Fá þau
þar einnig nauðsynlega æfinga-
þjálfun. Um 24 nemendur eru i
skólanum, en á sumrin er rekið
þar barnaheimili fyrir um 45
börn. Styrktarfélag lamaðra og
fatlaðra rekur skólann, en rfkið
greiðir laun starfsfólks.
Þá er i raðþað rikið reisi sér-
kennslumiðstöð, þar sem fatlaðir
fá inni ásamt öðrum öryrkjum.
Auk skóla fyrir hina ýmsu fötluðu
verða i sérkennslumiðstöðinni
m.a. þjálfunarstöð og félagsleg
þjónusta. Ekki væri unnt hér á
landi að koma upp fullkominni
þjónustu fyrir hina einstöku hópa
fatlaðra hvern um sig, en með
sérkennslumiðstöð fyrir þá alla
mætti fullnýta húsnæði, sérhæft
starfslið og dýran tækjabúnað.
Þá er einnig mikil þörf á að
komið verði upp endurhæfingar-
starfsemi fyrir fatlaða og aðra
öryrkja hér á landi. 1 april 1970
voru samþykkt lög um endur-
hæfingu hér á landi. Nú eru
einmitt liðin tvö ár, sem áætlað
var, að yrðu undirbúningstimi
áður en aögerðir hæfust, svo að
nú má búast við, að eitthvað fari
að gerast i þessum málum.
Samkvæmt lögunum á að koma
upp endurhæfingarstöðvum. Sjö
manna endurhæfingarráð á að
annast áætlanagerð og eftirlit i
þessum málum, og það á einnig
aðstunda upplýsingastarfsemi og
hvetja þá, sem ekki geta séð sér
farborða vegna skertrar starfs-
hæfni, til þess að leita þjálfunar
og þeirrar meðferðar, sem við á,
svo að þeir geti fengið starf við
sitt hæfi.
Endurhæfing
fatlaðra
borgar sig
Það hefur sýnt sig og sannað,
að endurhæfing öryrkja til
hreyfingar, sjálfsbjargar og
vinnu er hagkvæm. Hún er að
visu kostnaðarsöm og krefst
mikils starfsfólks. 1 Sjálfsbjörgu,
riti landssambands fatlaðra frá
1970, segir Haukur Þórðarson
yfirlæknir i grein um atvinnumál
öryrkja: „Endurhæfingarstarf-
semi telst nú til sjálfsagðrar
þjónustu gagnvart fólki i landinu
og borgar sig tvimælalaust frá
pening-'legu sjónarmiði. Benda
má á staðreyndir þessu til
sönnunar. Skýrsla þeirrar deildar
i heilbrigðismálaraðuneyti
Bandarikjanna, sem hefur með
endurhæfingarmál sjúkra og
slasaðra að gera, upplýsir, að á
árinu 1966 voru 200.000 manns
endurhæfðir til starfa i þvi landi á
vegum opinberra aðila.
Þannig hefur þar i landi um það
bil einn maður af hverjum þúsund
hlotið fyrirgreiðslu i formi endur-
hæfingar til starfa. Sagt er frá þvi
i skýrslunni, að heildartekjur
1 Sjálfsbjörgu, landssambandi
fatlaðra, eru hátt á tólfta hundruð
manns. Þetta fólk er aðilar að tólf
félögum fatlaðra, sem öll bera
sama nafn og landssambandið —
Sjálfsbjörg. Fatlaðir ( i þessari
grein er orðið fatlaður fyrst og
fremst notað um fólk með skerta
hreyfigetu ) eru þó sennilega
allmiklu fleiri á landinu. (
Samkvæmt upplýsingum fra
skrifstofu landssambandsins eru
ekki nærri allir i samtökunum,
sem ættu að vera þar, serstaklega
hér i Reykjavik. Úti á landi er
þátttaka hins vegar almenn, og
þar er viða einnig t.d. berkla-
veikt, blint, hjartveikt fólk i
Sjálfsbjargarfélögunum, ef það
hefur ekki sérstök félög með sér á
viðkomandi stað. Fyrsta félag
fatlaðra var stofnað 1959 á Siglu-
firði.
Einnig starfar hér á landi
Styrktarfélag lamaðra og
fatlaðra, sem stofnað var 1952, en
mikill hluti meðlima þess eru
foreldrar og aðstandendur
fatlaðra. Félagið var upphaflega
stofnað til að berjast gegn
afleiðingum lömunarveikinnar,
en siðar hefur sú barátta orðið
viðtækari og beinist að þvi að
styðja og styrkja þá, sem eiga við
fötlun af ýmsum orsökum að str-
íða.
Styrktarfélagið rekur æfinga-
stöð að Háaleitisbraut 13. 1
æfingastöðina koma um 120
sjúklingar á dag, og alltaf er bið-
þessara 200.000 manna hafi verið
meira en 350 milljónir dala á ári.
Ekki er tekið fram, hversu mikið
þessi starfsendurhæfing kostaði
rikið, en frá þvi er skýrt, að
þessar 200 þúsundir manna greiði
i útsvar og skatta sexfalt meira
en starfsendurhæfingin kostaði.
Þetta þýðir, að starfsendurhæfing
borgar sig i þvi landi, sem
tölurnar eru nefndar frá. Þá er
að sjálfsögðu ekki reiknað með
þeim kostnaði, sem fer i að
byggja og hefja rekstur endur-
hæfingarstofnana. — Hvað við
kemur okkar landi þarf vitaskuld
að kljúfa þann kostnað áður en
farið er að tala um ágóða fyrir
rikið af starfsendurhæfingu, En
ég vil gera stuttan tölulegan
samanburð á Islandi og Banda-
rikjunum i þessum málum. Ef
Ætlunin er að koma merki þessu
fyrir i byggingum, sem aögengi-
legar eru fyrir fólk i hjólastólum
og fatlaða almennt.
200.000 manns hlutu starfsendur-
hæfingu i Bandarikjunum árið
1966, ættu tölulega um 200 manns
að hafa hlotið slika þjónustu hér á
landi á þvi ári miðað við fólks-
fjölda. Miðað við sambærilegar
tekjur hér og þar, ættu þessir 200
menn hér á landi að hafa haft um
30 milljónir króna tekjur á ári.
Ég er ekki fróður um
útreikninga útsvars og skatta, en
listi. Það, hve hægt er að veita
mörgum sjúklingum viðtöku, er
undir þvi komið, hve margir
sjúkraþjálfarar eru við stöðina
hverju sinni. Nú eru þeir tiu, þar
af sex i fullu starfi. Þrir læknar
starfa sinn daginn hver við
stöðina. Þar eru einnig gjaldkeri,
skrifstofustjóri og bilstjóri, sem
flytur það fólk á milli, sem
erfiðast á með að komast leiðar
sinnar.
Mikill skortur er hér á landi á
sjúkraþjálfurum. Þeir verða að
læra erlendis, og flestir leita til
Norðurlanda. Námiðer þrjú ár og
inntökuskilyrði stúdentspróf.
Erfitt er að komast inn i skólana á
Norðurlöndum, þvi að frænd-
þjóðir okkar hafa ekki siður en
við mikla þörf fyrir sjúkra-
þjálfara, og eiga þvi nóg með að
mennta sitt eigið fólk.
Æfingastöðvar eru einnig i
Kópavogi, rekin af bænum, og á
Akureyri, á vegum Sjálfsbjargar.
Þá eru starfandi sjúkraþjálfarar i
Hafnarfirði, Keflavik og á-
Akranesi og á einhverjum sjúkra-
húsanna i Reykjavik.
Þeir sem eru i æfingaþjálfun i
stöð Styrktarfélagsins, koma
yfirleitt þrisvar i viku. Talsvert
er um, að fólk þurfi að sækja
þangað árum saman, e.t.v. með
hléum. Ogflestir sem hafa lamazt
þurfa að fá þjálfun aftur og aftur.
I stöðinni eru fötluðum einnig
kenndar æfingar til að gera sjálfir
heima.
álit, að riki og bæjarfélög hefðu
fengið einhvern vænan hluta af
þessum milljónum i sinn hlut
aftur til mótvirðis þeim kostnaði,
sem útlegðist fyrir starfsendur-
hæfinguna. Og það ber að athuga,
að hér er aðeins talað um tekjur
eins árs, borið saman við
útgjöld við starfsendurhæfingu i
eitt skipti fyrir öll, eða þvi sem
næst. Þessi staðreynd að starfs-
endurhæfing borgar sig i bein-
hörðum peningum, hefur alllengi
verið þekkt, og i mörgum löndum
hefur á siðustu áratugum verið
kappkostað að koma upp stofn-
unum, þar sem starfsendur-
hæfing fer fram.”
Samvizkusamt
starfsfólk
En það er ekki nóg að endur-
þjálfa eða endurhæfa manneskju
til starfa eftir sjúkdóm eða slys.
Atvinna þarf að vera í boði. Fyrir
fáum árum, þegar minna varð
um atvinnu en áður hér á landi,
bitnaði það fljótlega á fötluðum.
Það mun nokkuð almennt, að at-
vinnurekendur og vinnuveitendur
hræðist að ráða til sin fólk, sem
hefur laskazt af völdum sjúkdóms
eða slyss. Þessi ótti kann að virð-
ast eðlilegur. Enginn vill ráða til
sin aukvis^sem ekki annar verk-
efni, og ekki réttlátt gagnvart
heilbrigðum rekstrarháttum
fyrirtækis að ráða mann til starfa
og greiða honum laun einungis
vegna þess,að viðkomandi er
fatlaður. En hér er yfirleitt um
misskilning að ræða af hálfu
Þannig er inngangurinn i eina af opinberum byggingum i Reykjavlk.
Hann er ekkert einsdæmi.