Tíminn - 14.05.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 14. mai 1972
Menn og málefni
Þjóðin aldrei búið
við betri lífskjör
t útvarpsumræðunum i fyrra-
kvöld töluðu þeir Olafur
Jóhannesson forsætisráðherra og
Einar Agústsson utanrikisráð-
herra af hálfu Framsóknar-
manna. 1 upphafi ræðu sinnar
gerði ólafur Jóhannesson grein
fyrir helztu atriðum i störfum
rikisstjórnarinnar frá þvi hún
kom til valda, og var gerð gréin
fyrirþeim i forystugrein blaðsins
i gær. Jafnframt var skýrt frá
efni nokkurra annarra kafla ræðu
hans. Hér á eftir fara nokkrir
kaflar til viðbótar, og sá kafli
ræðu Einars Ágústssonar utan
rikisráðherra, er um einahags-
mál fjallaði.
Lastaranum
líkar ei neitt
Um nöldurseggina i islenzku
þjóðlifi nú sagði forsætisráðherra
m.a.:
Þeir eru til, sem hafa allt á
hornum sér, halda þvi fram, að
horfurnar séu allt annað en glæsi-
legar — framundan séu, að
manni skilst, ragnarök — og auð-
vitað sé það stjórnin, sem áé að
fara með allt til fjandans. Þessi
svartnættis efasýki, ef á sann-
færingu er byggð, er nær
óskiljanleg.
Þjóðin aldrei búið
við betri kjör
Sannleikurinn er sá, aö islenzka
þjóðin hefur aldrei búið við betri
lifskjör en einmitt nú. Menn búa
við almenna velmegun, atvinna
er næg, vinnufriöur rikir, fram-
leiðsluaukning á flestum sviðum,
verðlag á útflutningsafuröum
yfirleitt ágætt, árferði gott og ytri
aðstæður yfirleitt hagstæðar.
Framfarir blasa hvarvetna við,
og framkvæmdir eru meiri en
nokkru sinni fyrr.
Sannleikurinn er lika sá, að
sjaldan hefur rikt meiri bjartsýni
i islenzku þjóðlifi en einmitt nú.
Framfara- og framkvæmda-
viljinnhefur aldrei verið sterkari
en einmitt nú. Það er eins og allir
— jafnt einstaklingar sem hið
opinbera — vilji ráðast i fram-
kvæmdir. Eftirspurn eftir at-
vinnutækjum, stórum og smáum,
er óvenjulega mikil, og eru
togarakaupin þar um gleggsta
dæmið. Hvarvetna blasir við
gróska en ekki stöðnun. Þetta sjá
allir, nema þá helzt málgögn
stjórnarandstöðunnar. En þess
verður ekki vart i reyndinni, að
úrtölur þeirra og hrakspár dragi
úr mönnum kjark eða kæfi hinn
almenna sóknarhug. Það er svo
sannarlega enginn undanlátstónn
i lslendingum um þessar mundir.
Það er enginn uppgjafarsvipur á
lslendingum i dag. Auðvitað eru
til menn, sem alltaf . eru ó-
ánægðir, vanþakka allt og alltaf
kvarta. En það eru ekki þeir
menn, sem setja svip sinn á
islenzkt þjóðfélag um þessar
mundir. Það er gott að vera
tslendingur i dag. Það er gaman
að vera tslendingur i dag. Vita-
skuld dettur mér ekki i hug að
halda þvi fram, að velmegunin sé
eingöngu að þakka nýrri
stjórnarstefnu. Arferði og aðrar
ytriaðstæður ráða þar um mestu.
En hinu held ég fram, að hin nýja
stjórnarstefna hafi vakið bjart-
sýni, aukið mönnum áræði, örvað
framtak og leyst ný öfl úr læðingi.
Engin ástæða
til bölsýni
Auðvitað getur enginn með
neinni vissu spáð um framtiðina.
Þar geta óviðráðanlegar ástæður
ráðiö svo miklu. Óhagstæðar
hagsveiflur geta skyndilega átt
sér stað. En ég held,að það sé
engin , sérstök ástæða til
svartsyni. Ég held þvert á móti,
að sterkar likur séu fyrir áfram-
haldandi framfarasókn og
batnandi lifsskilyrðum. Utfærsla
íandhelginnar, hin nýju og stóru
skip og vaxandi úrvinnsluiðnaður
munu bæta aðstöðu okkar og
Ólafur Jóhannesson forsætisráöherra f ræöustól á Alþingi.
skapa nýja möguleika á efna-
hagssviðinu. Aukin orkuvinnsla
og ný stóriðja i þvi sambandi
munu styrkja grundvöll atvinnu
lifsins. En það er min skoðun, að
traustir atvinnuvegir og blómlegt
atvinnulif sé þaö, sem framar öllu
öðru ber að leggja áherzlu á. Það
er sú undirstaða, sem allt annað
verður að byggjast á. Að sjálf-
sögðu ber að fylgjast vel með i
þeim efnum, en eins og nú horfir,
finnst mér siður en svo ástæða til
bölsyni. En það er engu likara en
sumir menn hafi að kjörorði hið
gamla ihaldsspakmæli:. „Við illu
má búast, þvi að gott skaðar
ekki”.
Eðli verðstöðvunar
Einar Agústsson utanríkisráö-
herra ræddi, auk landhelgis-
málsins, sem rætt er um i leiðara
blaðsins i dag, einnig efnhags-
málin og þann vanda, sem við
væri að etja i þeim. Hann sagði
m.a.:
..Það er auðvitað bæði rétt og
skylt að viðurkenna, að vandi
verðbólgunnar er mikill og rikis-
stjórnin hefur enn ekki náð á
honum nægilegum tökum. En
jafnframt er þó skylt að gera sér
grein fyrir þvi, af hverju vanda-
málið stafar, hvað það er, sem við
er að fást. Fyrrverandi rikis-
stjórn, viðreisnarstjórnin jvo-
nefnda, brá á áerstakt ráð ser til
lifsbjargar fyrir tvennar siðustu
kosningar. Ráð þetta var verð-
stöðvun. Eins og mönnum er p.ú
fyllilega ljóst, leysir verðstöðvun
engan vanda i efnahagsmálum,
heldur skýtur honum á frest fram
yfir þann tima, sem verð-
stöðvunin varir. Notagildi verð-
stöðvunar er þvi aðeins fólgið i
þvi ráðrumi, sem þannig gefst til
undirbúnings raunhæfra
aögerða. Sé timinn ekki til þess
notaður, kemur vandinn aftur til
sögunnar og mun verri viður-
eignar, en hefði strax verið ráðizt
gegn honum. Dæmin sanna, að þá
skellur yfir alda verðbólgu og
verðhækkana, rétt eins og þegar
sprengd er flóðgátt i stiflu. Ég
skal rifja upp. hvernig fór um
verðstöðvunina 1967, af þvi að svo
virðist sem furðumargir séu
búnir að gleyma þvi, hvernig þá
tókst til. Fyrri verðstöðvun
viðreisnarstjórnarinnar, sem i
gildivarfrá 15. nóvember 1966 til
31.október 1967, leysti aðeins einn
vanda þeirrar rikisstjórnar, sem
sé þann að halda velli i kosning-
unum 1967. Það bragð að blekkja
landsmenn með verðstöðvun t-
ékst i það skiptið, og rikisstjórnin
hélt velli. Afleiðingarnar að öðru
leyti urðu hins vegar þær, að á
næstu tveim mánuðum eftir að
verðstöðvun lauk — eða frá októ-
berlokum 1967 og fram i janúar
1968hækkaði framfærsluvisitalan
um 21 stig. Til samanburðar má
geta þess, aö allt árið 1966
hækkaði framfærsluvisitalan þó
ekki nema um 13 stig og þótti auð-
vitað yfrið nóg, og allt árið 1965
hækkaði þessi sama visitala um
15stig.Þetta einfalda dæmi sýnir
vel það eðli verðstöðvunar að slá
vandanum á frest en leysa hann
ekki. Og þetta dæmi sýnir lika, að
landsmenn þurftu á skömmum
tima en meðærnum tilkostnaði að
greiða kosningavixil viðreisnar-
stjórnarinnar, enda varð ekkert
lát á verðhækkunum allt árið 1968
en á þvi ári hækkaði visitala
framfærslukostnaðar um 19 stig,
þrátt fyrir risastökkið i árslok
1967.
Leikurinn endurtekinn
Nú eru kosningar venjulega á
fjögurra ára fresti, og þegar að
þvi dró á árinu 1971,að landsmenn
skyldu enn einu sinni ganga að
kjörborðinu, tók fyrrverandi
rikisstjórn að lita i kringum sig i
leit að ráðstöfunum. sem likleg-
astar gætu virzt til bjargar i kom-
andi kosningum, þvi að á afreka-
skrá kjörtimabilsins var fátt um
fina drætti og ekkert öruggt flot-
holt,sem notast mætti við. Þá var
brugðið á sama ráð og 1967 og
verðstöðvun boðuð. Sú verðstöðv-
un tók gildi 1. nóvember 1970 og
skyldi standa til 31. ágúst 1971.
Þannig átti á nýjan leik að slá
þann kosningarvixil, er duga
mundi til áframhaldandi lifdaga.
Allir vita, hvernig þessum leik
lauk. Landsmenn létu ekki
blekkjast eins og 1967, viðreisnar-
stjórnin féll, og á hana verður
ekki framar kallað til raunhæfrar
ábyrgðar. En fylgja hennar er
enn á meðal vor. Núverandi rikis-
stjórn og landsmenn allir verða
að glima við þann vanda, sem
fráfarandi rikisstjórn skildi eftir
óleystan, sem sé þann, að nú eftir
lok verðstöðvunartimabilsins ris
sú háa alda verðbólgu og verð-
hækkana, sem sumpart var til
meðan á verðstöðvuninni stóð en
sumpart var fyrir hendi áður'en
verðstöðvun tók gildi. Um þetta
segir t.d. Gunnar J. Friðriksson,
formaður Félags islenzkra iðn-
rekenda, i ræðu á ársþingi þess
félagsskapar nú fyrir skemmstu
með leyfi hæstvirts forseta:
„Þegar verðstöðvunin var sett á
1. nóvember 1970, hafði fjöldi
iðnfyrirtækja ekki enn reiknað
inn i verðlag vöru sinnar þær
hækkanir, sem orðið höfðu
undangengna mánuði. Auk þess
varð veruleg hækkun á þjónustu-
og flutningsgjöldum skömmu eft-
ir að verðstöðvunarlögin tóku
gildi. Þessi fyrirtæki voru þvi
þegar i upphafi verðstöðvunar
mjög illa sett. Auk þessa urðu allt
verðstöðvunartimabilið stöðugar
hækkanir á aðfengnum rekstrar-
vörum iðnaðarins, sérstaklega
þegar kom fram yfir mitt ár, en
þá varð veruleg hækkun á hráefn-
um frá þeim þjóðum, sem sjá
iðnaöinum fyrir megninu af þeim
erlendu hráefnum,sem hann not-
ar, vegna breytinga á gengi
gjaldmiðils þeirra. Allar þessar
hækkanir varð iðnaðurinn að taka
á sig, án þess að geta borið þær
uppi i hærra verði á framleiðslu-
vörum sinum. Ég lýsti á siðasta
ársþingi ótta iðnrekenda viö áhrif
þessarar verðstöðvunar. Það er
viðurkennt af öllum, að verð-
stöðvun leysi engan vanda heldur
veiti aðeins frest til þess að takast
á við hann”. Hér lýkur þessari til-
vitnun i ræðu Gunnars J. Frið-
rikssonar, en Gunnar Friðriksson
hefur sagt meira en þetta. Hann
hefur áréttað þessi ummæli sin
enn betur eftir að þau höfðu verið
gagnrýnd og dregin i efa af for-
manni Sjálfstæðisflokksins, þvi
að i grein i Morgunblaðinu —
þann 4. mai 1972 segir Gunnar enn
með leyfi hæstvirts forseta:
„Ræðan var lögð fyrir stjórnar-
fund áður en hún var flutt, og
samþykkt þar einróma og siðan
rædd og samþykkt á ársþinginu
eftir að hún var flutt þar. Túlkar
hún þvi ekki aðeins minar per-
sónulegu skoðanir, heldur einnig
skoðanir þorra einstaklinga”.
1 greininni eru nefnd dæmi þvi
til staðfestingar, sem i umræddri
ræðu greinir, að verðhækkanirn-
ar voru óframkomnar. Þannie
hækkuðu flutningsgjöld um 10% i
október 1970, póstur og simi um
15-20% i nóvember sama ár, og
olia um 12% einnig á árinu 1970,
það var i september. Launaskatt-
ur hækkaði um 150%, og ýms hrá-
efni hækkuðu verulega, auk
þeirrar gengisbreytingar, sem
áður er um getið.
Arfurinn
Það,sem hér segir um iðnað,á
auðvitað við i flestum ef ekki öll-
um atvinnugreinum öðrum, og er
það þvi deginum ljósara, að vandi
sá, sem við er að glíma, er að
stórum hluta arfur frá fyrri
stjórn, fallinn kosningarvixill
viðreisnarstjórnarinnar, sem
landsmenn eru að greiöa, þvi að
vitanlega nota þessi iðnfyrirtæki
og önnur atvinnufyrirtæki i land-
inu, sem búið hafa við þá skerð-
ingu verðstöðvunar, sem Gunnar
Friðriksson lýsti i þeim ummæl-
uraer ég rakti, fyrsta tækifæri til
þess að fá leiðréttingu mála
sinna, það er að hækka fram-
leiðsluvöru sina sem þessum
útgjaldaauka nemur. Auðvitað
ber að viðurkenna, að nú upp á
siðkastið hafa orðið verðhækkan-
ir, sem rekja verður til annarra
orsaka en þeirra, sem hér hafa
verið gerðar að umtalsefni, og
viðskiptaráðherra hefur nýlega
gefið opinberlega og á Alþingi
sundurliöun á þeim hækkunum,
sem orðið hafa, og skal ég þvi
sleppa að telja þær hér.
Þótt nauðsynlegt sé að átta sig
á þvi, sem reynt hefur verið að
draga fram, það er af hverju
verðbólgan stafar, er þó hitt
meira virði að gera sér grein fyrir
þvi, hvað sé til ráða.
Spornað gegn
verðbólgu
Nú er ákveðið, að allar þær
hækkanir, sem um er beðið skuli
háðar endanlegu samþykki rikis-
stjórnarinnar, sem þannig tekur
á sig þá ábyrgð að greina á milli
óhjákvæmilegra verðhækkana og
hinna, sem komast má hjá, og
freista þess á þann hátt að halda
verðbólgunni i skefjum. Það var
þvi rikisstjórnin, sem ákvað, að
hitaveitugjöldin i Reykjavik
hækkuðu um 5% i staðinn fyrir
13,2%, eins og Sjálfstæðismenn i
borgarstjórn Reykjavikur fóru
fram á, og rafmagnið um 10% en
ekki 16,6% eins og sömu menn
vildu þó að yrði. Afnotagjöld út-
varpsins hækkuðu af sömu
ástæðu um 10% en ekki um 30%,
eins og forráðamenn þeirrar
stofnunar fóru fram á Gosdrykkir
hækkuðu um 12% i stað þeirrar
28,7% hækkunar, sem framleið-
endur töldu sig þurfa, svo að ég
nefni dæmi sitt úr hverri átt-
inni. Þannig hefur þessi rikis-
stjórn reynt að sporna við vexti
verðbólgunnar, þótt enn skuli
viðurkennt, að ekki sé nóg aðgert
og betur þurfi á að taka. En er
það of mikil bjartsýni að vona, að
verðhækkunarskriðan, sem inni-
birgð var, hafi nú um það bil
fengið útrás og að við geti tekiö
stöðugra timabil? Ég held ekki,að
sú bjartsýni þurfi að verða sér til
skammar. Að visu er það svo, aö
nokkrar kauphækkanir eru ennþá
óframkomnar, bæði af þeim,sem
samið var um i tið fyrrverandi
rikisstjórnar og eins frá þvi i
desembersamningunum 1971, og
vafalaust verður atvinnurekstr-
inum i sumum tilfellum örðugt að
mæta þeim. A móti þessu kemur
þó alveg ótvirætt hagræði af þvi,
að samningar tókust nú til lengri
tima en áður, og siðast en ekki
sizt það, að þeir samningar feng-
ust án verkfalla, en verkföll hafa
löngum reynzt fyrirtækjunum
fjárhagslega erfið, enda er mér
kunnugt um það, að sanngjarnir
atvinnurekendur meta þessa
staðreynd til verulegra fjármuna
og vilja heldur borga starfsf ólk-
inu sinu þá i formi hærri launa en
að verja þeim til herkostnaðar
gegn samstarfsmönnum sinum”.
— TK