Tíminn - 17.05.1972, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 17. mai. 1972.
TÍMINN
n
AAagnús óskarsson:
Ferðamenn og
stjálbýli í Sviss,
Svíþjóð og
á íslandi
auki gættu bændurnir aö sumar-
húsum og öörum mannvirkjum
borgarbúa. bess vegnavaröstofn-
aöur sjóöur, sem heitir Stiftelsen
Stockholms Skargard, sem hefur
meöal annars þaö hlutverk aö
halda eyjunum i byggð. Sjóöurinn
kaupir land af bændum sem eru
aö flosna upp, en reynir gjarnan
aö fá þá eða aöra til aö búa þar
áfram. A árunum 1962-1970 hafði
sjóöurinn keypt land fyrir upphæð,
sem svaraöi 120 milljónum is-
lenzkra króna. Stjórn sjóðsins
hafði leitað samstarfs við
búnaðarráöunauta til aðfinna ráð
Magnús Óskarsson
til þess að skapa eyjabændunum
lifvænleg kjör við búskap og
ferðamannaþjónustu.
Mér virðist að þarna i skerja-
garðinum við Stokkhólm sé fylgt
alveg gagnstæðri stefnu við það,
sem gert er i Róndalnum. I Svi-
þjóð eru það borgarbúar, sem
kaupa upp og skipuleggja landið
sem útivistarsvæði. beir gera
bændurna að leiguliðum, til að
þeir haldi þvi við og geri það að-
laðandi dvalarstað fyrir ferða-
fólk. 1 Róndalnum virtust bænd-
urnir yfirleitt ráða yfir landinu og
láta starfsmenn sina skipuleggja
afnot ferðamanna af þvi. betta
held ég, að gæti verið umhugs-
unarefni fyrir islenzka bændur.
Bjarni Arason, ráðunautur
hefur bent á, aö hér á íslandi sé að
verða breyting á verðmætamati
lands, sem nauðsynlegt sé fyrir
bændastéttina að fylgjast vel
með. Hann sagði meðal annars i
erindi, sem hann flutti nýlega:
„Til skamms tima hafði land
utan þéttbýlissvæða aðeins verð-
gildi sem grundvöllur land-
búnaðarframleiðslu, annað
tveggja sem ræktunarland eða
beitiland. Nú á siðustu árum er
farið að gæta hér á landi þess
sjónarmiðs, að landið haföi verð-
gildi i sjálfu sér, sem útivistar-
svæði og dvalarstaður i fritimum
til að njóta hvíldar og endurnær-
ingar i upprunalegu umhverfi.
Hér á landi er þetta viðhorf til-
tölulega nýtt. Fyrst gætti þess i
sambandi við laxveiðijarðir og
þar var þá meira og minna bland-
að hinu upprunalega mati, það er
verðmæti uppskerunnar, laxinum
sem matvöru. Nú hefur þetta
nýja verðmætismat færzt út til
þeirra staða, sem hafa til að bera
Útsýni frá Ernen. (Ljósm. M.ó.)
sérstaka náttúrufegurð og aöra
kosti,er gerir landið vel falliö til
sumardvalar og sumarbústaöa-
bygginga.
bessi þróun á mati lands er
eðlilega mun eldri i þéttbýlli ná-
grannalöndum okkar en hér á
landi, þar sem segja má,að hún sé
i byrjun. bar hefur hún leitt til
breytingar á hugtökum um
eignarrétt á landi, og það svo að
a.m.k. sums staðar i Vestur-
Evrópu er litiö Svo á, að eignar-
réttur bænda á landinu sé tak-
markaður viö að nýta landið til
landbúnaðar, en þýði ekki ráð-
stöfunarrétt á þvi að ööru leyti.”
Ferðamenn og islenzkar sveitir
1 mörgum löndum hefur byggð
færzt saman þrátt fyrir vaxandi
fólksfjölda. Margar ástæður eru
fyrir þessum fólksflutningum,
en aðalástæðan er liklega sú, að
tækniþróun hefur valdið offram-
leiðslu á landbúnaðarafuröum,
sem aftur leiðir til lélegra lifs-
kjara hjá bændum, er búa á
kostarýrum jörðum eða viö erf-
iðar samgöngur og markaðsaö-
stæður. Jafnvel i góðum land-
búnaðarhéruðum hefur ibúum
fækkað það mikið vegna tækni-
þróunarinnar, að erfitt er að
skapa ibúunum viðunandi félags-
lega aðstöðu.
1 flestum þeim löndum,þar sem
byggðir hafa farið i eyði, vegna
fólksflutninga til þéttbýlis, hefur
verið reynt að sporna við þróun-
inni með ýmsum ráðum, Flestar
þessar þjóðir greiða bændum úr
sameinginlegum sjóðum fyrir að
halda uppi búsetu. Einnig er
stuölað að þvi.að smáiðnaður,
opinberar stofnanir og skóiar
flytjist út i dreifbýlið, og siðast en
ekki sizt, þar sem unnt er að fá
ferðamenn til að heimsækja
byggðirnar, er reynt að láta
ibúana njóta ávaxtanna af ferða-
útveginum.
bað mun vera almenn skoðun
hér á landi, að ekki sé æskilegt að
byggð á tslandi dragist neitt að
ráði saman frá þvi sem nú er.
Fyrir þessu eru ýmiss rök, sem
ég hirði ekki að rekja. Stjórnvöld
hafa gert ýmislegt til að viðhalda
byggðinni, þó að mörgum finnist
að þau mættu gera enn betur.
beir Jón'as Jónsson og Gísli
Jónsson lögðu i vetur fram tillögu
til þingsályktunar, þar sem þvi er
beint til rikisstjórnar, að láta fara
fram athugun á skipan og fram-
kvæmd ferðamála, með það fyrir
augum að ferðaþjónusta verði til
stuðnings við æskilega þróun
landsbyggðarinnar. bað er vafa-
laust gagnlegt að látá slika at-
hugun fara fram. í þvi sambandi
væri rétt að kynna sér^ivað Norð-
menn, Svlar, og þó sérstaklega
Svisslendingar hafa gert til aö
láta ferðaþjónustu styðja æski-
lega byggðaþróun, þó að viö
getum sjálfsagt ekki farið eftir
erlendum uppskriftum óbreytt-
um. Nú þegar er ferðaþjónusta,
ekki sizt leiga veiðileyfa, orðin
verulegur atvinnuvegur i
sveitum, en hún er illa skipulögð.
baö er trú min,að skipulagið verði
varla bætt nema samtök bænda
taki málið að sér og láti ráöu-
nauta sina starfa að skipulagn-
ingunni, eins og gert er I Sviss.
Hér á landi eru margir, sem
eiga erfitt með að sætta sig við,að
Framhald á bls. 19
TILRAUNASTÖÐ
í KIRKJUGARÐI
Siðustu árin hefur veriö
þrengt mjög aö gamla garöin-
um við Aðalstræti, trjám
fækkað og horn þar jafnvel
notaö sem bilastæöi. barna
stóö fyrrum kirkja Reykvik-
inga.og liklega hefur verið
jarðað i garöinum frá dögum
fyrstu kristni á Islandi. Garö-
urinn hefur i fyrstu verið grasi
gróinn og með upphækkuðum
sumum leiðunum, likt og aðrir
kirkjugaröar á Islandi. En
árið 1884 varð á mikil breyt-
ing. Schierbeck landlæknir,
sem þá var nýlega kominn
hingað, reisti sér mikiö og
veglegt hús og afgirti garð við
húsið, þ.e. i gamla kirkjugarð-
inum. Schierbeck gerði við-
tækar tilraunir með trjáplönt-
ur, blómjurtir og matjurtir
þarna i garðinum, sem var
milli 3000 og 4000 ferálnir að
stæð, luktur þriggja álna há-
um skiðgaröi úr plönkum.
Garðurinn hefur veriö kirkju-
garður, skrifar Schierback, en
hefur i nálega 40 ár verið hirt-
ur sem tún, þangaö til ég tók'
hann fyrir sáögarð. Megnið af
frætegundum til tilraunanna
fékk Schierbeck frá grasa-
fræðiprófessor Schúberer i
Kristjaniu (Oslo), eða alls 702
tegundir. Mikið af trjám og
runnum var lika frá Kaup-
mannahöfn. Flutti sameinaða
gufuskipafélagið plönturn ar
ókeypis. Schierbeck reyndi
nær 100 tegundir trjáa og
runna, og segir frá árangrin-
um um ræktunartilraunir sin-
ar i Timariti hins islenzka
bókmenntafélags árin 1886 og
1890. Schierbeck gerði tilraun-
ir með 40 matjurtategundir,
t.d. lauk, káltegundir, rófur,
kartöflur, salat, spinat, gul-
rætur, piparrót, rabarbara,
jaröarber, ertur, baunir,
mustarð o.fl. Ennfremur
gúrkur og grasker i vermireit-
um. Höröu árin 1884 og 1885
uxu i garði hans 128 tegundir
sumarblóma og 108 tegundir
fjölærra skrautjurta.
Sáö var beint i garöinn til
sumarblómanna, án vermi-
reita, og báru 78 tegundir
blóm. Schierbeck nefnir sán-
ingardag og blómgunartima
og tilfærir einnig noröurtak-
mörk tegundanna i Noregi.
Bygg til tilrauna fékk hann
frá Altenprestsetri á 70.
breiddargráðu i Noregi, og
einnig bæði frá Bodö og Dan-
mörku. Hafra, rúg og sumar-
hveiti reyndi hann einnig.
Einnig bókhveiti, hör, hamp,
rauðsmára, fóðurflækjur ofl.
Af laukblómum ræktaöi hann
t.d. dvergliljur, sverðliljur,
páskaliljur, hýasintur, vetrar-
gosa, keisarakrónu ofl.
A árunum 1885 - 1890 segist
hann hafa sent um þúsund
rabarbaraplöntur út um land-
ið. I görðum i Reykjavik voru
á dögum Schierbecks nokkrir
ribsrunnar og einstöku reyni-
tré. Helztu skrautjurtir i görð-
um voru: Venusvagn, regn-
fang, burnirót, silfurhnappur
og sverölilja. t sólreiti var sáð
á fáeinum stöðum til all-
margra sumarblóma. ,,A Is-
landi mætti,” segir Schier-
beck, „koma upp ágætum
gróöurskálum, ef fé væri til
þess, meö þvi að veita heitu
vatni frá hverunum eftir ræs-
um niðri i jörðinni og reisa hús
yfir. Þá væri bæöi hitinn feng-
inn og raki”. Schierbeck hefur
hér séö hvað koma mundi, og
gróöurhúsum var hann kunn-
ugur i Danmörku. bað var
sannfæring hans, að góöur
garðyrkjuskóli mundi veröa
mjög til eflingar garðyrkjunni
og-til að sýna vilja sinn i verki,
fékk hann sér 30 dagsláttna
land að Rauðará viö Reykja-
vik og hóf þar miklar jarða-
bætur, túnrækt og matjurta-
rækt. „Eftir það fór að koma
skriður á jarðrækt Reykvik-
inga”, segir Einar Helgason
garðyrkjustjóri, en hann var
um skeið nemandi Schier-
becks. Garðurinn við Aðal-
stræti var lengi ein helzta pr-
ýði Reykjavikurbæjar. Hann
er „tilkomumesti garðurinn,
sem til er hér á landi”, sagði
Einar Helgason i „Björkum”
1914. I garðinum óx lengi eitt
stærsta birkið i Reykjavik og
tvö sérlega mikil silfurreyni-
tré frá dögum Schierbecks.
Annaö þeirra stendur þar enn
og gljáviöirinn stóri, sem
margar gljáviöihrislur I borg-
inni eru komnar út af. Sýna
ætti sóma þvi, sem enn er eftir
af garðinum. Þarna, i gamla
kirkjugarðinum, fóru um
skeið fram umfangsmestu
garðyrkjutilraunir á Islandi.
Silfurreynir frá dögum Schierbecks í gamla kirkju garöinum viö Aöalstræti.