Tíminn - 28.05.1972, Blaðsíða 10
10
TÍMINN
Sunnudagur 28. mai. 1972.
Uhmi é% Mfc 4% 1 Framsókn hefur leyst
/nenn o§ maicrni íhald af hólmi
Sumarmynd úr Heykjavik.
Viðskilnaður
„viðreisnar”-
stjórnarinnar
bað er ekki óeðlilegt, að i tilefni
af þinglokum um fyrri helgi, sé
það rifjað upp, hvernig ástatt var
i stjórnmálum og efnahags-
málum, þegar núverandi rikis-
stjórn kom til valda. Nokkur
höfuðeinkenni þess ástands voru
þessi:
Miklum verðhækkunum hafði
verið frestað um stundarsakir
með bráðabirgðaverðstöðvun.
Nær allir kaupsamningar voru
lausir, og framundan voru miklar
kaupdeilur, sem heföu leitt til
stórverkfalla að óbreyttri
stjórnarstefnu, eins og glöggt má
ráða af reynslu áranna
1968—1970. Elli og örorkulaun
voru orðin skammarlega litil, þvi
að hin nýja forusta Alþýðuflokks-
ins hafði misst allan áhuga á
eflingu almannatrygginga. Ein
helzta!atvinnugrein landsmanna,
togaraútgerðin, hafði grotnað
niður og þurfti að endurnýjast að
fullu. Frystihúsin þurftu einnig
stórfelldar endurbætur, ef fram-
leiðsla þeirra átti að vera söluhæf
á bandariskum markaði i fram-
tiðinni. Iðnaðurinn bjó við mikla
rekstrarfjárkreppu. Bændur voru
launalægsta stétt landsins. Fram
lög til framkvæmda i strjálbýlinu
voru mjög takmörkuð, enda
fólksflótti til þéttbýlisstaðanna si-
vaxandi. F'ullkomlega skorti
stjórn á fjárfestingarmálum, sem
tryggði forgangsrétt þeirra fram-
kvæmda, sem voru mest aðkall-
andi. Ekkert hafði verið aðhafzt i
landhelgismálinu um 10 ára skeið
eða siðan nauðungarsamn-
ingarnir voru gerðir við Breta og
Vestur—bjóðverja 1961. 1 innsta
hring beggja stjórnarflokkanna
rikti trúleysi á islenzkt framtak
og alvinnuvegi, og það helzt taliö
til bjargar, að útlendingar fengju
hér ódýra raforku til að koma upp
stóriðju. Þessi áróður studdi
mjög að trúleysi á land og sést á
þvi, að fleiri Islendingar fluttust
héðan búferlum á árunum 1968—
1970 en nokkru sinni áður á
þessari öld. Kjörtimabilið 1967-
—1971 einkenndist af meiri dýr-
tiðarvexti, stærri verkföllum og
stórfelldaraatvinnuleysi en dæmi
eru um hérlendis eða i nálægum
löndum eftir siöari heims-
styrjöldina. ömurlegri vitnisburð
var ekki hægt að fá um það, að
bandalag Sjálfstæðisflokksins og
Alþýðuflokksins var orðið gjör-
samlega ófært um að stjórna
landinu.
Stórfelld
stefnubreyting
Þótt ekki séu liðnir nema réttir
10 mánuðir siðan núv. rikisstjórn
kom til valda, verður ekki annað
sagt en orðið hafi stórfelld stefnu-
breyting. Þjóðareining hefur
náðst um þá stefnu núv. stjórnar-
flokka að færa fiskiveiðilögsög-
una út i 50 milur ekki siðar en 1.
sept. 1972 og að segja upp samn-
ingunum frá 1961. 1 fyrsta sinn
um langt skeið hefur tekizt að
gera viðtæka kjarasamninga, án
stórfelldra verkfalla, og það til
lengri tima en áður, en vinnu-
friður er frumskilyrði þess, að
hægt sé að takast á við verðbólg-
una. Samkvæmt þessum samn-
ingum mun grunnkaup hækka i á-
föngum, en laun hinna lægst laun
uðu hækka mest, og er það veru-
legt spor i þá átt að gera lifskjörin
jafnari og réttlátari. L aun bænda
i verðlagsgrundvelli búvara hafa
hækkað i samræmi yið hina nýju
kjarasamninga. Ellilaun og
örorkulaun hafa verið stór-
hækkuð, enkum þó þeirra, sem
ekki hafa aðrar tekjur. Sett hafa
verið lög um aukið orlof og
styttan vinnutima. Þá hefur A1
þingi sett lög um stórbætta að-
stöðu þess skólafólks, sem hefur
erfiða námsaðstöðu. Gerðar hafa
verið ráðstafanir til að endurnýja
togaraflotann og dreifa hinum
nýju togurum þannig milli
útgerðarstaða, að tilkoma þeirra
mun stórefla jafnvægi i byggð
landsins. Lán til landbúnaðar og
sjávarútvegs hafa verið stór-
aukin og samþykkt lög, sem
munu tryggja iðnaðinum stór-
aukin rekstrarlán. Framlög rikis
ins til verklegra framkvæmda
hafa verið stórlega aukin einkum
þó til framkvæmda i strjálbýlinu.
Stefnt er að þvi að ljúka hringvegi
um landið lyrir 1974 og að raf-
væða öll sveitabýli fyrir þanntima
Hafizt hefur verið handa um að
gera skipulega áætlun um
gróðurvernd landsins, og i nýjum
jarðræktarlögum er i fyrsta sinn
tekinn upp styrkur til haga-
ræktunar. ÍJnnið er að þvi að ger-
breyta skattakerfinu, og hafa
allir helztu nefskattar verið af-
numdir, en þessu starfi er ekki
lokið enn og verður hið nýja
skattakerfi þvi ekki dæmt til fulls
af skattlagningunni iár.Siðast, en
ekki sizt, skal svo nefna lögin um
framkvæmdastofnun rikisins, en
henni er ætlað að tryggja for-
gangsrétt þeirra framkvæmda,
sem mest eru aðkallandi, og að
tryggja skipulega og markvissa
hagnýtingu fjármagns og vinnu-
afls, án þess að gripa til hafta,
eins og gert var af fjárhagsráði
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins á árunum 1947 til '49.
Afleiðingar verð-
stöðvunarinnar
Hér er hvergi nærri það allt
talið, sem núverandi rikisstjórn
hefur þegar gert eða hafizt handa
um. En vissulega ber þetta merki
um stórhuga stefnu og mikla at-
hafnasemi. Hitt skal svo játað, að
stjórninni hefur enn ekki tekizt að
ná þeim tökum á verðbólgunni,
sem stefnt er að, þ.e. að draga úr
vexti hennar svo að hún vaxi ekki
hraðar hér en i nágrannalöndun
um. Þvi var ekki heldur lofað af
núv. stjórnarflokkum, að þetta
myndi takast á fyrsta ári eftir
kosningar, heldur var þvert á
móti þráhamrað á þvi fyrir kosn-
ingar af öllum núv. stjórnar-
flokkum, að hér hlytu að verða
miklar verðhækkanir, þegar
verðstöðvuninni lyki. Þetta staf-
aði einfaldlega af þvi, að haustið
1970 var orðið ljóst, að þá þegar
þyrfti að gera erfiðar efnahags-
ráðstafanir, og þvi vildu margir
leiötogar Sjálfstæðisflokksins
efna til þingkosninga þá strax,
þvi að óvinsælar ráðstafanir yrðu
ekki gerðar fyrir kosningar.
Þessu hafnaði Alþýðuflokkurinn,
og að ráði hans var gripið til
hinnar svonefndu verðstöðvunar,
þ.e. að fresta þvi að fást við
vandann fram yfir kosningarnar
og láta eins og allt væri i bezta
lagi. Það var þó ljóst, að þetta
myndi frekar auka vandann en
auðvelda hann, enda likti færasti
hagfræðingur þáverandi
stjórnarflokka þvi ástandi, sem
tæki við eftir verðstöðvunina,
sem hreinni hrollvekju. Það er
þessi hrollvekja eða verðhækk-
anirnar, sem verðstöðvunin frest-
aði, sem gengur yfir nú-
Hefðu Jóhann og Gylfi
hafnað kröfum Geirs?
Framannefnd hrollvekja
hefur þó orðið miklu minni en ella
vegna tilkomu núv. rikisstjórnar,
þvi að hún hefur beitt miklu
strangara verðlagseftirliti en
fyrrv. stjórn hefði gert. Þannig
hefur hún ekki fallizt á nema brot
af þeim verðhækkunum, sem
Reykjavikurborg hefur farið
fram á. Hver trúir þvi, að Jóhann
og Gylfi hefðu ekki fallizt til fulls
á verðhækkunarkröfur Geirs?
Sama hefði gilt um fjölmörg
önnur tilfelli. En þótt núv. rikis-
stjórn hafi þannig tekizt að draga
úr hrollvekjunni, hefur hún samt
orðið mikil. En nú eru horfur á, að
henni taki að linna og mesta verð-
hækkunaraldan sé liðin hjá. Nú
verður þvi að kappkosta að halda
dýrtiðinni i skefjum, þótt útilokað
sé að ætla að stöðva allar verð-
hækkanir. En hér reynir ekki að-
eins á rikisstjórnina, heldur alla
þjóðina. Sifellt eru einstakir
hópar að reyna að knýja fram
hækkanir umfram aðra og skapa
þannig hættuleg fordæmi. Það
næst ekki fullnægjandi árangur i
þessum efnum, nema þjóðin
standi með stjórninni i glimunni
við sérhagsmunahópana.
Stefnuleysi og hringl
stjórnarandstöðunnar
Tvennt hefur einkennt mest það
þing, sem nýlega hefur lokið
störfum. Annað er hin mikla um-
bótastefna rikisstjórnarinnar,
hitt er hin stefnulausa og mót-
sagnakennda framkoma
stjórnarandstöðunnar. Nokkurt
dæmi um þetta er afstaða hennar
til framkvæmdaáætlunarinnar.
Sjálfstæðismenn sögðu, að hún
gerði ráð fyrir alltof miklum
opinberum framkvæmdum, og er
það i fullu samræmi við stefnu
Sjálfstæðisflokksins sem ihalds-
flokks. En þegar til kastanna
kom, báru Sjálfstæðismenn þó
ekki fram neina tillögu um að
draga úr framkvæmdum, heldur
fluttu ásamt öðrum flokkum til-
lögu um að hækka framkvæmda-
áætlunina um 300 millj. kr. vegna
aukinna framkvæmda. Alþýðu
flokkurinn fylgdi Sjálfstæðis-
flokknum i þessu eins og öðru,
siðan Gylfi Þ. Gislason kom heim
frá Kaupmannahöfn. Annað
dæmi um þetta eru fjárlögin.
Stjórnarandstaðan deildi á þau og
sagði þau alltof há, en flutti þó
ekki neina tillögu til lækkunar,
heldur bar fram tillögur, sem
hefðuhækkað útgjöldin um hálfan
milljarð króna, og þar af flutti
Gylfi Þ. Gislason einn tillögur um
200 millj. króna hækkun. Þriðja
dæmið eru skattalögin. Stjórnar-
andstaðan hefur haldið þvi fram á
Alþingi, að skattarnir yrðu alltof
háir samkvæmt hinum nýju
skattalögum, en i borgarstjórn
Ileykjavikur beitir Geir Hall-
grimsson, varaformaður Sjálf-
stæðisflokksins, sér samt fyrir
þvi að hækka fasteignagjöldin um
50 prósent og og útsvörin um 10
prósent.
„Aðförin að Reykjavík
og Reykvíkingum”
Fjórða og siðasta dæmið af
mörgum um þessi vinnubrögð
stjórnarandstöðunnar eru verð-
hækkanirnar. Annað veífíð deilir
stjórnarandstaðan harðlega á
þær, en hitt veifið deila stjórnar-
andstöðublöðin á rikisstjórnina
fyrir að hafa ekki leyft meiri
hækkanir. Það hefur meira að
segja verið kölluð aðför að
Reykjavik og Reykvikingum, að
rikisstjórnin leyfði ekki meiri
hækkun á heitu vatni, rafmagni
og strætisvagnagjöldum. Þannig
fylgir stjórnarandstaðan engri
ákveðinni stefnu, heldur er bæði
með og móti hækkunum. Þetta
stefnuhringl og stefnuleysi for-
ingja stjórnarandstöðunnar
veldur nú vax'andi óánægju meðal
stuðningsmanna hennar, og er
stofnun hins svonefnda þriðja afls
i þingflokki Sjálfstæðismanna
nokkurt dæmi um það. Þar er um
að ræða veika tilraun til að reyna
að bæta vinnubrögð flokksins, en
litil von er til þess að þetta beri
árangur, frekar en hliðstæð til-
raun, sem gerð var i Alþýðu-
flokknum meðan Gylfi Þ. Gisla-
son var i Kaupmannahöfn.
I fimm hópum
Þótt deilur fari vaxandi innan
beggja stjórnarandstöðu-
flokkanna vegna slælegrar og
s te f nu la us r a r framgöngu
íoringjanna, hafa þær aukizt mun
meira i Sjálfstæðisflokknum.
Segja má, að þær hafi nú magnazt
um allan helming. Á landsfundi
Sjálfstæðisflokksins á siðastl.
vori átti Gunnar Thoroddsen
persónulega mestu fylgi að fagna,
en þeir Jóhann Rafstein og Geir
Hallgrímsson gerðu með sér
bandalag á móti honum, og ákvað
Gunnar þá að keppa ekki við
Jóhann um sjálfa formannsstöð-
una, heldur að keppa við Geir um
varaform.ennskuna. Geir vann
naumlega, þótt Jóhann styddi
hann af alefli. Eftir ósigurinn i
þingkosningunum magnaðist
þessi ágreiningur, þvi að ýmsir
kenna forustu Jóhanns og Geirs
um hvernig för. Þá heíur einnig
verið reynt að sakfella Gunnar og
talið, að hann hafi stuðlað að
sundrungu i flokknum, er hafi
orðið honum til tjóns i kosningun-
um. Sú skoðun á þvi talsverðu
fylgi að fagna i flokknum, að
skynsamlegast sé að vikja þess-
um þremenningum til hliðar og
velja i staðinn einhvern nýjan
forystumann, #t.d.Magnús Jóns-
son eða Ingólf Jónsson. Það
er þvi rétt, sem Hannibal Valdi-
marsson sagði i eldhúsdagsum-
ræðunum, að þingmenn og flokks-
stjórn Sjálfstæðisflokksins
skiptist nú i fimm hópa i foringja-
málunum.
Vanrækt stefnu-
mörkun í mikil-
vægum málum
En foringjadeilan er ekki nema
annar þáttur sundrungarinnar i
Sjálfstæðisflokknum. Hinn þátt-
urinn snýst um málefnalega
baráttu flokksins og stefnu-
mörkun. Um það er mikill og
vaxandi ágreiningur i flokknum.
Sjálft Mbl. birti forustugrein um
það i vetur, að stefnumörkunin
hefði verið mjög i molum hjá
flokknum á meðan hann var i
rikisstjórn, og hefði hann t.d. að,
mestu eða öllu vanrækt að
marka sér stefnu i menningar-
málum og félagsmálum, sem eru
þó mikilvægustu mál nútimans.
Fastar verður ekki að orði kveðið
af flokksblaði um stefnuleysi i
höfuðmálum. En þetta stefnu-
leysi hefur enn magnazt siðan
flokkurinn lenti i stjórnarand-
stöðu. Framganga flokksins á þvi
þingi, sem nýlega er lokið hefur
borið öruggt vitni um, að flokkur-
inn fylgir nú engri ákveðinni
stefnu, heldur hrökklast til og frá
og lætur tilviljanir einar ráða af-
stöðu sinni til einstakra mála.
Þessar deilur og sundrung i
stærsta stjórnmálaflokknum eru
ekki eingöngu einkamál hans.
Þau varða þjóðina alla, þvi að
þessi sundrung innan hans mun
gera hann enn óábyrgari en ella
og áhrif hans þvi óhollari á gang
þjóðmálanna.
Djörf og alhliða
umbótastefna
Það Alþingi, sem nýlega hefur
lokið störfum, hefur markað
djarfa og alhliða umbótastefnu,
sem á margan hátt minnir á árin
Framhald á bis. 14.