Tíminn - 10.06.1972, Blaðsíða 9

Laugardagur 10. júni 1972.
TÍMINN
9
ttgefandi: Fratnsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: i>ór-;l;!;:j:>j:
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson.j:
Andrés Kristjánsson (ritstjórn Sunnudagsblaðs Timans
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislasont. Ritstjórnarskrif-::;:;:;:;:
stofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300-18306.:;:;:;:;:;:
Skrifstofur i Bankastræti 7 — afgreiðslusími 12323 — auglýs- : g;
ingasimi 19523. Aðrar skrifstofurrsimi 18300. Askriftargjald;
225 krónur á mánuði innan lands, i lausasölu 15 krónur ein
takið. Blaðaprent h.f.
Óviljandi játning
I nærri stjórnlausri gleði yfir þvi, að verð-
lagsþróunin muni skapa rikisstjórninni erfið-
leika, verður leiðarahöfundi Mbl. i gær það
óafvitandi á, að viðurkenna og samþykkja það,
sem Mbl. hefur undanfarna mánuði rembs eins
og rjúpa við staur að bera til baka. óafvitandi
verður höfundi Mbl.-leiðarans á að lýsa raun-
verulegri orsök og aðdraganda þeirra verð-
hækkana, sem hér hafa orðið að undanförnu og
hafa orðið verulegar vegna þess, að vandanum
hafði verið safnað saman á verðstöðvunar-
timabilinu.
Orðrétt segir leiðarahöfundur Mbl.:
„Tilburðir i þá átt að skera niður nauðsyn-
legar hækkanir til fyrirtækjanna, meðan sjóðir
þeirra endast, bera auðvitað þann eina árang-
ur, að hækkanirnar þurfa að verða ennþá meiri
siðar. Það er aðeins verið að safna eldiviði
undir katlana. Hvaða bjálfi, sem er getur auð-
vitað um stundarsakir strikað yfir þær
hækkanir, sem stjórnarstefnan hefur i för með
sér, en annað hvort verða hækkanirnar þá bara
meiri i næsta umgangi, eða fyrirtækin draga
saman seglin og gefast upp.”
Hér er einmitt ágæt lýsing á þvi, sem gerðist
á verðstöðvunartimabilinu og þeim vanda,
sem þá var safnað saman og rikisstjórnin tók i
arf frá fyrrverandi rikisstjórn. Gunnar J. Frið-
riksson, formaður Félags islenzkra iðnrek-
enda, hefur einnig gefið skilmerkilega lýsingu
á þvi hvernig vanda fyrirtækjanna var þá sleg-
ið á frest fram yfir kosningarnar. En fyrir
þessa viðbótar lýsingu Mbl. ber sannarlega að
þakka. Að visu er leiðarahöfundur Mbl. að
krefjast meiri verðhækkana, en rikisstjórnin
hefur þó leyft,en i ákafanum kemur játningin
óvart.
Rikisstjórninni var það ljóst, að vanda fyrir-
tækjanna varð að leysa. Það var óhugsandi
annað en leyfa nokkrar verðhækkanir til að
tryggja áframhaldandi rekstur fyrirtækjanna.
En rikisstjórnin hefur fylgt þeirri ákveðnu
stefnu, að leyfa ekki meiri verðhækkanir, en
ýtrasta nauðsyn hefur krafizt. Þess vegna hef-
ur ekki verið orðið við öllum hækkunarbeiðn-
um og aðrar skornar verulega niður, sbr.
hækkunarkröfur borgarstjórans i Reykjavik
um hækkun á rafmagni, hitaveitu og strætis-
vagnafargjöldum. Þetta er arfurinn frá verð-
stöðvuninni og það tekur sinn tima að komast
yfir vandann. En þrátt fyrir það, að rikis-
stjórnin hafi reynt að halda verðhækkunum svo
i skefjum sem unnt hefur verið, hafa orðið
verulegar hækkanir á verðlagi. Leiðin út úr
þessum vanda hlýtur að vera að halda verð-
hækkunum svo niðri sem frekast er kostur, ef
komast á hjá meiriháttar áföllum. Viðhorf
Mbl. er hins vegar nú, að þvi er virðist, að bezt
sé að leyfa sem mestar verðhækkanir.
Jonathan Steele:
Enn er tekizt á í Júgó-
slavíu - Króatar kvíðnir
Átökin fara að mestu fyrir ofan garð og neðan hjá verkamönnum
öll málefni í Júgóslaviu
umhverfast ef á þau er litið frá
Króatiu. Sólin skin á aðal-
torgið i Zagreb, þar sem mið-
stéttarfólk og menntamenn
borða rjómais frá Vin með
tyrkneska kaffinu sinu og allt
virðist i eðlilegu horfi á yfir-
borðinu. Einkaviðtöl leiða þó
fljótt i ljós, að bæði gætir
óvissu og beizkju undir niðri.
Enn er skammt umliðið sið-
an i desember^að Tito forseti
tók til sinna ráða. Hann vék
rikjandi forustu i Króatiu frá
völdum, hóf almenna hreinsun
i embættiskerfinu og meðal
blaðamanna, og enn sitja
nokkrir tugir menntamanna
og stúdenta i fangelsi án þess
að mál þeirra hafi komið fyrir
dóm. Frá bessu var Milka
Planinc, hinn nýi forseti
Bandalags Kommúnista i
Króatiu, að segja þegar hann
sagði á miðstjórnarfundi um
daginn: ,,Við búum ekki
lengur við það ófremdar-
ástand, að Króatíu sé van-
treyst og hún einangruð.”
Þetta er satt að visu, enda er
forusta Króatiu komin á rétta
linu að nýju. Margir mennta-
menn lita hins vegar svo á, að
forustan i Belgrad hafi einmitt
sýnt, að hún vantreysti Króöt-
um og vilji halda þeim frá sér.
HREINSANIRNAR . halda
enn áfram, fimm mánuðum
eftir að forsetinn lét til skarar
skriða. Siðustu helgina i mai
var átta gamalreyndum
starfsmönnum útvarpsins og
sjónvarpsins i Zagreb vikið úr
Bandalagi kommúnista, en
tólf öðrum var vikið frá
störfum við opinbera stjórn og
meinaður réttur til slikra
starfa. Svona fréttir eru
algengar.
Réttarhöld hefjast sennilega
i júni yfir leiðtogum
stúdentaverkfallsins i nóvem-
ber i vetur, en þá er liðinn sex
mánaða fresturinn, sem
veittur er til málsrannsókna
að lögum. Menntamennirnir
frá Matica Hrvatska,
menningarsamtökum Króata,
koma sennilega fyrir rétt i
júli, en þeir voru handteknir i
janúar.
Dómar gengu i vor i málum
nokkurra lágt settra einstakl-
inga og þeir spá ekki góðu um
framhaldið. Fyrrverandi for-
seti stúdentasamtaka Split
fékk þriggja ára fangelsi fyrir
að hvetja stúdenta til verk-
falls, dreifa þrjú hundruð flug-
ritum og „móðga æðstu stjórn
landsins.” Lagastúdent hlaut
fangavist i hálft fjórða ár en
hann hafði lýst yfir, að hin
„rauða borgarastétt” væri
„helzti þröskuldurjnn á
velmegunarbraut Jugoslava”.
Forustumaður nokkurra
starfsmanna við tölvumið-
stöðina i Zagreb hlaut 18
mánaða fangelsi fyrir að
prenta flugrit um stúdenta-
verkfallið. Stúdent einn við
búnaðarháskólann i Zagreb
hlaut hálft þriðja ár og svona
mætti telja áfram.
ÁSTANDIÐ er greinilega
mjög alvarlegt enn, og svart-
sýnismenri óttast, að fjarri
fari, að öll kurl séu komin til
grafar. Þeim virðist hlutverk
Titos nokkuð mótsagnakennt.
Hann hóf byltinguna þegar
hann kvaddi leiðtoga Króatiu
á sinn fund i desember og
skipaði þeim að biðjast
lausnar. Jafnframt er á hann
litið sem málamioiara, sem
reyni að halda aftur af hinum
ákafari ný-stalinistum, en þeir
eru sagðir áfjáðir i að gjör-
bylta forustunni.
Þessi hópur ný-stalinista
krefst þess, að fyrrverandi
leiðtogi kommúnista i Króatiu
sé dreginn fyrir stjórnmála-
dómstól. Samtök fyrrverandi
hermanna i Zagreb eru af
gamla skólanum og leggja
eindregið til, að júgóslavnesku
hetjurnar úr borgarastyrjöld-
inni á Spáni verði sviftar
heiðursmerkium sinum, Þær
áttu aðild að svonefndri þjóð-
ernishreyfingu i fyrra.
Titó og samherjar hans i
hinni nýju forustusveit
Króatiu virðast ekki ætla að
láta undan þessum kröfum að
svo stöddu. Hinn ný i 'foringi
Kommúnista i Zagreb,
Marinco Gruic, hefir minnt á,
að Alexander Rankovic, for-
ingi serbnesku lögreglunnar,
sem vikið var frá fyrir sex ár-
um, hafi ekki verið leiddur
fyrir rétt.
RÓTTÆK öfl og hefnigjörn
halda áfram að róa undir og
meðan þvi fer fram mun gæta
nokkurs kviða hjá þeim
Króötum, sem urðu undir i
átökunum i desember i vetur.
Ef til vill gætir nokkurrar
mikilmennskutruflunar og
sjálfsmeðaumkunar bæði hjá
þeim, sem vikið var frá og
hinum, sem ofaná urðu, enda
hafa báðir aðilar á orði „skap-
gerð Balkanmanna” i þessu
sambandi.
Þvi var haldið fram i fyrra,
að önnur fylki Júgóslavlu — og
þó sérstaklega Serbia — arð-
rændu Króatiu. Þetta var stutt
mjög einföldum, þjóðernisleg-
um rökum. Nýju valdhafarnir
tala hins vegar um „and-
byltingarstarisemi.'’ Séu þeir
beðnir að rökstyðja þá um-
sögn benda þeir á verkfall
stúdenta við háskólann i
Zagreb i nóvember i vetur, en
það var ekki annað en heldur
tilþrifalitil fjarvera frá fyrir-
lestrum og fæstir umsjónar-
menn við háskóla á vestur-
löndum hefðu látið slika smá-
muni standa sér fyrir svefni.
NÚ ganga sögur um, að
nokkrir menn hafi látið lifið af
höfuðkúpubroti i átökum
stúdenta og lögreglu á aðal-
torginu i Zagreb i desember.
Hlutlausir áhorfendur hafa
hins vegar haldið fram, að
átökin hafi verið smávægileg,
og hvorki verið beitt vatns-
slöngum né táragasi. Gruic,
hinn nýi leiðtogi kommúnista i
Zagreb, sagði mér hins vegar,
að meðan stúdentaverkfallið
stóð hafi nokkrir hópar frá
stúdentagörðunum gripið til
„árásaraðgerða” og „beitt
siðferðilegum ógnunum og
jafnvel likamlegu ofbeldi
stundum” til þess að reyna að
knýja aðra til þátttöku i verk-
fallinu.
Allt eru þetta stór orð og
nýju valdhafarnir saka fyrir-
rennara sina um aðild að
„þjóðernislegri fjöldahreyf-
ingu”, sem hafi átt að koma i
staðinn fyrir Kommúnista-
flokkinn. En kátlegast er, að
hópana greinir ekki á i neinum
teljandi atriðum i efnahags-
málum. Hinir fráförnu leið-
togar voru sagðir haldnir
þjóðrembingi og Króatar
undir forustu þeirra sagðir
reyna af eigingirni að stöðva
aðstoð við vanþróaðri
byggðarlög landsins eins og
Makedoniu.
Engu að siður samþykkti
þessi forusta Króata i október
i haust að verja 1,94% af fjár-
lagatekjunum til aðstoðar
vanþróuðum héruðum, og
nýju valdhafarnir virðast ekki
ætla að breyta þeirri upphæð.
Gömlu forustunni tókst einnig
að fá þvi framgengt, að út-
flutningsfyrirtækjum yrði
leyft að halda stærri skerf en
áður af þeim erlendfgjaldeyri,
sem þau öfluðu, og nýja for-
ustan virðist ekki sýna neina
tilhneigingu til að breyta
þessu.
VERA má, að forustan i
Króatiu i fyrra hafi látið
freistast til að gripa til þjóð-
legra hugtaka i málflutningi
sinum, en nú leggur hin opin-
bera lina áherzlu á aukið vald
verkalýðsins og sýnist enginn
höfuðmunur þar á. Reynt er
að fá fleiri verkamenn en áður
til inngöngu i Bandalag
kommúnista, og hefir félags-
gjald hinnalægstlaunuðu veriö
lækkað ur.i tvo þriðju i þvi
augnamiöi (en þetta er hið
eina, sem lækkað hefir i verði i
Júgóslaviu, þar sem verð-
bólgan eykst óðfluga).
Ef til vill þarf aðrar og
áhrifameiri röksemdir til að
sannfæra verkamenn um, að
Bandalag kommúnista hafi á
reiðum höndum viðunandi
lausn á efnahagsvanda rikis-
ins. Hagvöxturinn i Júgó-
slaviu var með þvi mesta sem
gerðist allt fram á fyrri hluta
sjöunda áratugsins. Nú er
hann hins vegar verulega
undir meðallagi i heiminum.
Ibúatala Júgóslaviu er
þriðjungur af ibúatölu Bret-
lands, og þar eru tvær millj-
ónir manna atvinnulausar ef
með eru taldir þeir, sem þurfa
að leita atvinnu erlendis.
Slikar staðrevndir sem þessar
eru einmitt undirrót þeirra
óánægjuradda, sem láta að
sér kveða i stjórnmálum
Júgóslaviu.
HAFI forusta rikisins haft
tilhneigingu til að kenna fyrir-
tækjunum um erfiðar horfur
verður ekki séð, að hið nýja
fyrirkomulag hafi breytt um
til batnaðar. Hið erfiða ástand
veldur alls konar gagnrýni,
allt frá öfgum til hægri og yfir
i efasemdir um rétta linu
flokksins frá sjónarmiði
vinstrisinnuðustu marxista,
og gagnrýnin nær víðar en til
Króatiu. Gagnrýnin ýtir frem-
ur undir þá, sem aðhyllast
beinan stjórnandi sósialisma,
en hina, sem girnast þróun i
átt til opnari rökræðna en
áður.
Baráttan milli þjóðlegrar
stefnu og aukins skrifstofu-
valds fer einkum fram fyrir
utan og ofan garð verkamann-
anna sjálfra. Sjálfsstjórnar-
sósialismi Júgóslava hefir
veitt samtökum verkamanna
nokkurt vald innan eigin verk-
smiðju. Nokkur samkeppni
rikir milli verksmiðja og
verkamennirnir eru yfirleitt
ekki aðilar að rikisvaldinu, né
æðstu stjórn Kommúnista-
flokksins. Smjör má heita ófá-
anlegt i Zagreb, þrátt fyrir
allan rjómaisinn á aðal-
torginu, enda lúra bæði verzl-
anir og bændur á þvi smjöri,
sem þeir komast yfir, i von um
skjóta verðhækkun. Þetta og
þvilikt er mikilvægast i
augum venjulegs fólks með
venjulegar tekjur.