Tíminn - 13.06.1972, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
Þriðjudagur 13. júni 1972.
Þriðjudagur 13. júni 1972.
tíminn
MENN
OG
HÚS
..Lestin hvæsir og hverfur inni
koisvört jarðargöng.
Hlátur og grátur og helvitiskvein
i hjólanna söng.
Söknuður breytist I sorg.
og sál min er þreytt. t
Vagnstjórinn ræður. Vagnstjórinn ræður:
Ég vil — en get ekki neitt.
Sólskin. Svartamyrkur.
Sólskin og reginfjöll
Fannþaktir tindar. Fossar i gljúfrum.
Freyðandi jökulár.
Yfir háfjallaheimi
hvelfist himinninn blár.”
Þannig lýsir hinn síungi prins
skáldgyðjunnar á Islandi, Davfð
Stefánsson, leiðinni með lest yfir
Alpafjöllin áleiðis til Italiu.
Betur og snjallar verður það
ekki gert i stuttu máli.
Þannig var þetta á leiðinni til
Rómar yfir Alpafjöllin. Og að
morgni tók við sléttan með
fljótunum og loks birtust fram
Þetta er kort af ttalíu, sem sýnir
hvar Feneyjar eru.
undan hvitar hallir og turnar á
svig við lestina, likt og hillingar
eða ævintýraeyjarnar Waak al
Waak, sem getið er um í aust-
rænum goðsögum, Venezia,
borgin sem Islenzkum börnum er
kennt að kalla Feneyjar. Nafnið
á þó ekkert skylt við neitt, sem
nefnt er fen á islenzku, heldur
sögnina veno, sem þýðir ég kem,
og mun því upphaflega hafa átt
við að hún væri borg hinna
komandi — gestaborgin — borg
útlendinganna. Frumbyggjar
Feneyja eru taldir koma frá
Illyriu á Balkanskaga, austur-
strönd Adriahafs. En á 1. öld
fyrir Krist lögðu Rómverjar
þennan landshluta undir veldi
sitt og nefndu ibúana Venetians,
sem málfræðingar eru ekki sam-
mála um. Sumir álita það merkja
hina nýkomnu, eins og hér er
vikið að i upphafi, en aðrir að það
þýöi „heldri menn”.
Feneyjar, borgin á ós-
hólmunum við Pófljótið, hefur
orðið til á mörgum öldum og á
eina merkustu sögu allra borga
veraldar. Eyjar þær og hólmar,
sem borgin stendur á, eru taldir
118, og brýrnar á milli þeirra um
400 að tölu. Jarðvegur eyjanna er
þéttaður með trjádumbum og
þannig gjörður að hæfum grunni
halla og helgidóma, sem
Feneyjar eru flestum borgum
auðugriað. Og þar koma við sögu
flestar stiltegundir bygginga-
listar, sem eignazt hafa nafn viö
veg kynslóðanna.
Annars má telja það eitt af
mestu undrum i framkvæmda-
sögu mannkynsins, hvernig unnt
hefur verið með frumstæðri verk-
tækni genginna alda að reisa þau
stórhýsi, sem enzt hafa öldum
saman á svo óþéttum grunni. Það
eru engar skáldlegar ýkjur, þótt
sagt sé, að Feneyjar komi gesti
fyrir sjónir eins og draumsýn,
borg sem hefur stigið upp af
bylgjum hafsins, ljómandi og
skinandi með öllum þeim
dásemdum, sem eina borg geta
prýtt.
Þar eru sögulegir staðir,
náttúrufegurð, fágæt listaverk,
framandi kyrrð, þar sem áratök
og dauf vélahljóð litilla báta,
koma i stað ógnardyns óteljandi
bifreiða og járnbrautalesta
annarra stórborga.
Þessi kyrrð og friðsæld um-
ferðarinnar um mjóstræti, brýr
og borgarsiki fellur eins og blæja
að gestrisni og hlýleika ibúanna,
svo að allt verður ein heild,
heimur út af fyrir sig.
Feneyjar eru engri annarri
borg likar. Og lifæð þessarar
borgar er hinn frægi Canal
Grande eða Canalazzo, eins og
borgarbúar nefna þetta S- lagaöa
sund,sem liggur um alla borgina
og er i raun og veru aðalstræti
hennar, en hefur sjálfsagt upp-
hafiega verið aðalfarvegur
Pófljótsins gegnum óshólma sina.
Allt umhverfis þetta forna fagra
sund risa tignarlegar byggingar
frá ýmsum öldum, ólikar að
lögun og skrauti. En þeim er þó
eitt sameiginlegt, þær eru allar á
einhvern hátt ódauðleg listaverk
sinna alda. Sjálfur er Canalazzo
nær fjögurra kilómetra langur og
allt frá 30 - 70 metrar á breidd, en
viðast hvar er það aðeins fimm
metra dýpi.
Hann skiptir borginni i tvo
meginhluta og myndar meö
brúm Sínum og öðrum sundum til
allra átta aðveldar samgöngur
og sambönd við alla hluta og
hverfi, eyjar og hólma þessarar
undursamlegu borgar.
Smásundin, sem liggja út frá
Canalazzo og eru nefnd calli-
caliar, er aðeins hægt að nota
fyrir hina svonefndu gondóla.
En um aðalsundið — Canalazzo —
eru stærri bátar, sem samt eru
svipaðir að gerð og hafa vélar i
stað ára, notaðir til samgangna
og eru alltaf i gangi allan sólar-
hringinn.
Feneyjar eru raunverulega um
fjóra kilómetra frá meginlandi
en tengjast þvi tveim brúm sem
liggja þó saman að nokkru. Járn-
brautarbrúin er 4070 metra löng
°g byggð 1931-32. Hún er 20 metra
breið.
Auk hinnar sérkennilegu legu
borgarinnar og Stórkanalsins,
eru sérkenni hennar sögð þrjú:
Hinir heilögu feður, sem flest
og mest er helgað i borginni:
Heilagur Theodór af grfskum
uppruna, og heilagur Markús,
guðspjallamaður. En bein hans
voru flutt að sögn til Feneyja frá
Alexandriu i Egyptalandi árið
828 til að forða þeim frá eyðingu
og saurgun af Múhameðstrúar-
mönnum.
Hinir helgu dómar þessara dýr-
linga eru með mikilli lotningu
taldir verndarkraftar
borgarinnar, og Markús guð-
spjallamaður er táknaður á
myndum sem vængjað ljón.
Annað helgast tákn Feneyja er
Serenissima-Réttlætið- en mynd
þess er sverð og metaskálar, og
ráðið, sem hafði æðstu völd fjár-
mála og hermála i borginni
nefndist Serenissima.
Annað höfuðáérkenni þessarar
hillingaborgar Adriahafsins eru
dúfurnar, einkar.lega hinar
héiiögu dúfur á Markúsartorg-
inu. Samkvæmt aldagamalllsögn
eiga þær upphaflega að hdfa
verið gjöf til hertogafrúarinnar.
I Feneyjum og fluttar frá Kýþur.
Þær eru taldar eitt helzta skraut
borgarinnar, og er séð fyrir þéiqi
með ákveðnu framlagi árlega úr
borgarsjóði. Sérstakir veröiiésjá
um að færa.þeim korn til fæðu
klukkan niu að morgni og
klukkan eitt eftir hádegi. En auk
þess fá þær ómælt úr höndum
gesta, sem taka af þeim tug-
þúsundir ljósmynda, meðan þær
eta úr höndum og sitja á örmum
og öxlum þeirra.
Þriðja sérkenni borgarinnar
eru svo farartækin, hinir heims-
frægu gondólar, sem liða hljóð-
lega um blau sundin, glæsilegir
og rómantiskir farkostir, engu
öðru likir og minna á ljóð og
söngva liðinna alda, löngu
horfinna drauma I straumröst
timanna. Sagt er, að nafn
gondólanna þýði upphaflega
aðeins „litill bátur”. Og
vissulega eru gondólarnir litlir
róðrarbátar, flatbotna og fjórir til
fimm metrar á lengd og hálfur
annar metri á breidd, skreyttir
litlu húsi i miðju, nokkurs konar
káetu, sem i gondól af venjulegri
stærð rúmar aðeins tvær mann-
eskjur,
Akjósanlegri vistarvera fyrir
elskendur mun vandfundin i ver-
öldinni, ekki sizt i rökkri sið-
kvölda við söng róðrarmannsins
og undirleik og gjálfur gáranna,
sem klappa borðstokknum, og
gondóllinn liður eftir sundinu
fyrir klappi einnar árar I
skyggðan flöt fljótsins.
Saga Feneyja verður hér ekki
sögð, svo merkileg sem hún þó
Þjóðleikhúsið:
HVERSDAGSDRAUMUR
eftir Birgi Engilberts
OG ÓSIGUR
Leikstjórn: Benedikt Árnason og Þórhallur Sigurðsson
Leiktjöld: Birgir Engilberts
Menn eiga ekki húsin, heldur
eiga húsin menn. Þau eiga i þeim
hvert bein, hverja taug, hverja
hugsun og hvern dropa, sem þeir
láta falla i sveita sins andlitis.
Fyrir þak yfir höfuðið fórna menn
stundum svefn og sálarfrið,
heilsu og hamingju. Samvizkan
býður þeim að standa i skilum og
það gera flestir yfirleitt, og loks
þegar sú langþráða stund rennur
upp, að siðasta afborgunin er innt
af hendi, uppgötva menn ósjaldan
sér til mikillar skelfingar, að þeir
eru ekki færir um að njóta nokk-
urs hlutar til hlitar. Einkum á
þetta við þá, sem reisa sér hurð-
arás um öxl meö þvi að festa fé
sitt og annarra i ibúð eða húsi, er
þeir eru naumast borgunarmenn
fyrir.
1 Hversdagsdraumi Birgis
Engilberts vex ibúðin hjónunum
yfir höfuð i bókstaflegustu merk-
ingu orðsins og i þessu virðist
boðskapur höfundar og ádeila
vera aðallega fólgin. Hann skop-
ast óspart að þrálátri eftirsókn
manna eftir veraldlegum verð-
mætum, sem eru of dýru verði
keypt svo og viðleitni þeirra til að
halda til jafns við náungann.
Enda þótt Hversdagsdraumur
valdi ef til vill ekki straumhvörf-
um i islenzkum leikbókmenntum,
eru samt sem áður allálitlegir

bjórar i þvi. Verkið gefur ótviræð
fyrirheit og fögur. Vaxi Birgi
Engilberts reynsla og þroski,
mun hann eflaust vinna meiri
stórvirki og glæsilegri á ókomn-
um timum. Hér er ádeila höfund-
ar að visu ekki nægilega markvis
og þar af leiðandi geigar einstaka
skeyti i þeirri hörðu hrið, sem
hann gerir að lágkúrulegum lifs-
viðhorfum og tilbúnum, sligandi
þörfum sjúks neyzluþjóðfélags.
Að öðru leyti tekst hann á við við-
fangsefnið af djörfung, skynsemi
og nokkurri skopvisi.
Höfundi hefur ekki ennþá lærzt
sú list að draga efni saman, strika
út og stytta eða með öðrum orð-

um hafna þvi, sem kann að heilla
i bili, en sem siðar reynist vera til
einbers trafala fyrir góðan leik-
skáldskap.
Mestur frumleiki Birgis Engil-
berts virðist mér vera fólginn i á-
hugaverðri leiktjaldagerð og ný-
stárlegri notkun leikmuna. Það
hlýtur að vera mikill ávinningur
fyrir leikskáld að eiga þá fágætu
gáfu að geta skapað hugverki
sinu umgjörð eða ramma, sem
þvi þykir bezt hæfa hverju sinni
og Birgi Engilberts hugkvæmist
ekki svo litið á þessu sérsviði
sinu.
Það sópar svo mikið að Mar-
gréti Guðmundsdóttur i hlutverki
• jgjfe's 5. jjQ*
“ i. ■$*£.
konunnar i Hversdagsdraumi, að
flestir hljóta að njóta hverrar
leikstundar með henni. Hvergi
ýkjur, hvergi hik, hvergi fálm né
tilgerð. Hún ratar þegar i leiks-
byrjun á réttan tón og heldur hon-
um óbrengluöum leikinn á enda.
Þó að Bessi Bjarnason komi
manni kannski ekki jafnmikið á
óvart, veitir hann Margréti verð-
ugan mótleik, sem er hvorki
verklagni, sannfæringar né stil-
öryggis vant.
Jafnvel þótt sú hugmynd, sem
seinni einþáttungurinn, Osigur,
grundvallast á, sé i sjálfu sér
góðra gjalda verð, er úrvinnsla
hennarsvo ófullnægjandi og lang-
dregin, að fiest ef ekki allt fer i
handaskolum. Leikendum virðist
hafa verið stjórnað með svo
hangandi og máttvana hendi, að
hvergi örlar á sömu tilþrifum,
nema vera skyldi stund og stund,
þegar Randver Þorláksson og
Hákon Waage eru i sviðsljósinu.
Loks langar mig til að leggja á
það áherzlu, að ég bind ekki svo
litlar vonir við Birgi Engilberts,
þrátt fyrir þessi mistök hans.
Hollt er að minnast þess, að eng-
inn verður óbarinn biskup.
Halldór Þorsteinsson.
Úr einþáttungi Birgis Engilberts „Hversdagsdraumur”.

.
Arelíus Nielsson:
Draumaborgin hvíta við
sunain blá
Feneyiar
er. Nóg er aö geta
var i
togans, hins svonefnda Doge, en
naut samt verndar páfans á
hverjum tima. Af mikilli stjórn-
vizku og dugnaði tókst stjórn-
endum Feneyja að gera borg sina
að hliði Evrópu til austurs á
krossferðatimunum. Og öldum
saman varð hún auðugri og auð-
ugri, sem mesta hafnarborg og
verzlunarmiðstöð álfunnar, þar
sem gull, gimsteinar og filabein
Austurlanda var flutt i land og
siðan dreift til allra Vesturlanda.
En jafnframt blómgaðist I
Feneyjum gróandi lif lista og
framkvæmda, þar sem h ið bezta
úr austri og vestri, norðri og suðri
mættist likt og i brennidepli og
kveikti þann ljóma, sem lýsti af
um allar jaröir og enn ber birtu
yfir farinn veg evrópskrar há-
menningar. Þessi borg var likt og
gimsteinn, sem sindraði litrikum
ljóma yfir gjörvöll Vesturlönd, og
átti drýgstan þátt i að fæða og
móta hið svonefnda endur-
reisnartfmabil- Renaissance-,
þar sem grisk fornaldarfegurð
fæddist að nýju og flæddi eins og
lifsandi og gróðrarregn yfir
hrjósturlönd hálfvilltra þjóða á
meginlandi Norðurálfu.
Enn i dag ferðast arkitektar,
málarar og myndhöggvarar, já,
hvers konar listamenn og listunn-
endur til Feneyja til að kynna sér
upphaf og Ivaf hins dýrmætasta i
listum aldanna.
Ekki var þó saga Feneyja sam-
felld sigurganga. Tyrkir, sem á
miðöldum réðu mestu á Balkan-
skaga, rændu og herjuðu alla leið
inn i botn Adriahafs og settu
borgarbúum og borgarráði
þeirra- Serenissima- afarkosti
með tollum og hindrunum. Og
siðar tókst Portúgölum að finna
leiðina fyrir Góðrarvonarhöfða,
Síkin koma I staðinn fyrir götur I Feneyjum. Þar sigla menn um, I staö þess aðaka á bflum eða hjólum. Þaðgetur veriö margt um báta á sikjun-
um, ekkert siður en stundum verður þröng á þingi á götum annarra borga, þegar mesti annatíminn er, og fólk almennt úti aö aka i bifreiöum
sinum.
og um leið að opna I Evrópu
annað hlið verzlunar og sam-
skipta við Austurlönd. Eftir það
var auður og veldi Feneyja úr
sögunni, en ekkert getur þó komið
i veg fyrir^að borgin hvita við
bláu sundin i mynni Pófljótsins er
enn draumaborg sögulegra lista
og sérstæðrar fegurðar, með
óteljandi listaverk og undursam-
legar hallir og helgidóma. Þar
birtast augum helztu og fyrstu
byggingar jafnt i býzantlskum,
rómönskum, gotneskum og
renaisance stil. Draumsjónir
draumaborgarinnar verða þvi
meiri en hillingai ,þær verða einn
hinn dýrðlegasti veruleiki á guðs
grænni jörð. Og mest og frægast
þeirra staða er Markúsartorgið.
Um það hafa miklir og frægir
mennsagt: „Það er fegursta torg
veraldar”. — „Það er glæsi-
legasti viðhafnarsalur Evrópu”,
sagði Napóleon mikli. Umhverfis
þetta fræga torg eru hallir og
súlnagöng, fræg kaffihús, hótel og
skemmtistaöir, þar sem skart-
búinn mannfjöldi streymir fram
og aftur. Það er næstum rétt-
hyrningur að lögun, nær 180
metra langt og 60 til 80 metra
breitt.
Þeir sem hafa skoðað bezt það,
sem fyrir augun ber á Markúsar-
torginu, segja, að þar veröi hið
ótrúlega trúlegt og hið ómögu-
lega að veruleika. Draumar og
imyndanir virðast þar iklæðast
hinu harðasta og óbrotgjarnasta
efni jarðar, áþreifanlegt og sýni-
legt, hvert sem litið er. En
dúfurnar gefa öllu einhverja loft-
kennda hreyfingu, svo að vei gæti
hugsazt, að þarna væri himinninn
meö frið sinn að koma niður á
jörðina. Hér skal aðeins bent á
nokkur af arkitektiskum undrum
Markúsartorgsins, sem vissu-
lega er hjartastaður borgarinnar.
Það er þá fyrst klukkuturninn
mikli, þarsem „Márarnir tveir”
annast klukkusláttinn, sem mætti
nefna hjartslátt borgarinnar.
Þessi turn er að mestu i
Renaissance-stil, en lagfærður á
ýmsum öldum, og nú siðast 1945,
en byggður i fyrstu 1755 af
Giuseppe Massari. Raunar er
þetta meistaraverk Markúsar-
torgsins margra afrek og unniö á
mörgum öldum, en á samt undur-
samlegt samræmi i heild.
Þá má minna á súlurnar tvær,
sem eru minnismerki dýrling-
anna miklu, verndarvætta
Feneyja, Theodórs og Markúsar.
En samt mætti segja, aö
Markúsarkirkjan sé hið merkasta
og mesta, sem guöspjallamann-
inum fyrsta er helgað i þessari i
borg, þar sem aidirnar hafa sýnt
minningu hans mestan sóma, og
geymir beinin, sem rænd voru
grafarró sinni austur i Egypta-
landi 828 og flutt samkvæmt
arfsögn af tveim Feneyjakaup-
mönnum til borgar þeirra og
grafin þar sem nú er kirkja sú,
sem nafn hans ber.
Ekki leynir sér sú keppni, sem
verið hefur með miklum metnaði
á milli Rómar og Feneyja, þegar
borið er saman uppruni og aö-
stæður Péturskirkjunnar i Róm
og -Markúsarkirkjunnar i
Feneyjum.
Framhald á bls.
(Tímamynd — Gunnar)