Tíminn - 28.06.1972, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
Miövikudagur 28. júni 1972
Miðvikudagur 28. júni 1972
TÍMINN
11
Og vissulega munu margir hafa
kunnað Guðmundi þakkir fyrir
framtak hans. En hins munu lika
hafa verið dæmi, að hann hafi
orðið fyrir óþægindum og áreitni,
einmitt vegna þess arna, sérstak-
lega þegar þeir voru drukknir, er
þóttust eiga honum grátt að
gjalda fyrir vikið. Það hefur sagt
mér maður, sem minnist þessara
ára þar eystra.
AD SEXTÁN
ÁIIUM LIÐNUM
Hvað um það - vikjum að fram-
haldi þessarar sögu. Austur á
Norðfirði var annar maður, sem
vissulega er vert að nefna, Björn
Björnsson ljósmyndari. Hann er
landskunnur maður fyrir af-
bragðsgóðar fuglamyndir, frábær
fuglavinur eins og að likum lætur
og glöggskyggn náttúruskoðari i
mörgum greinum. Þvi ma skjóta
hér inn, að náttúruverndarráð
sem nú er góðu heilli komið á
laggirnar og gera má sér góðar
vonir um, að starfi af auknum
þrótti á næstu árum, ætti að sýna
manni eins og Birni Björnssyni
einhvern sóma, þótt slikt hafi ef
til vill ekki verið meðal þess, sem
beinlinis hefur verið gert ráð
fyrir, að það sinni. Það getur þá
gara bætt þvi á viðfangsefnaskrá
sina.
Nú, einn daginn á þessu
dæmafáa vori 1972 hittust þeir,
Axel Túlinius, fyrrverandi bæjar-
fógeti i Neskaupstað, og Björn
Björnsson. Það hafði lengi staðið
til og mátti ekki lengur undan
dragast, að minnast þess dags, er
Guðmundur Björgúlfsson gerði
herför sina gegn skyttunum á
Norðfjarðarhöfn, og það varð
sammæli þeirra Axels og Björns,
að Björn gerði fallegt mynda-
spjald til þess að gefa Guðmundi
til minja. Þetta spjald árituðu
þeir báðir, Axel og Björn, núna 6.
júni og færðu Guðmundi. Þetta
spjald og þessi saga var það, sem
maðurinn, er hringdi til min, var
að hvetja mig til að útvega, og hér
hafa þessi orð verið skrifuð, áður
en tvær klukkustundir voru liðnar
frá þvi ábendingin barst, þótt
nokkrir dagar kunni að liða, áður
en þetta kemst á siður Timans.
Til viðbótar má drepa á, að það
hefur ekki aðeins verið þyrmt lifi
fugla fyrir atbeina Guðmundar
Björgúlfssonar á meðan hann
gegndi lögregluþjónsstarfi. Hér á
landi er þó nokkuð af fólki, sem á
það lögregluþjónum að þakka, að
það hefur ekki drukknað. Ég hef
spurnir af þvi, að Guðmundur
bjargaði fimm mönnum úr sjón-
um á meðan hann starfaði eystra.
Þetta voru tveir bræður ósyndir,
sem lent höfðu i sjónum, drengur
á kajakk, sem hvolfdi, og flæktist
i seglgarnsdræsu og tveir menn,
sem féllu niður á milli skips og
bryggju. Hafi einhverjir borið
kala til Guðmundar á einhverju
skeiði vegna þess, að hann gat
ekki, þvert gegn skyldu sinni,
horft upp á það, að fuglar væru
myrtir fyrir augunum á sér i
trássi við lög og reglur, ættu allir
að hafa kunnað honum þakkir
fyrir að bjarga mannslifum.
NATTÚRUGRIPASAFN
SIDBÓTARSTOFNUN
En hverfum ekki alveg strax
með hugann burt úr Neskaupstað.
Nú er risið þar upp náttúrugripa-
safn, sem áhugasamur maður,
Hjörleifur Guttormsson, veitir
forstöðu - menningarstofnun, sem
við skulum vona, að veki marga,
unga og aldna, til nýs eða aukins
skilnings á náttúrunni umhverfis,
til samúðar með öllu, sem lifir og
hrærist, og þess skilnings, sem
getur varðað lif eða dauða mann-
sins, homo sapiens, að hann er
aðeins hluti af náttúrunni, peð á
mikluskákborði allifsins, og getur
ekki skákað öðrum lifsþáttum i
hróksvaldi, án þess að gjalda þess
sjálfur grimmilega.
Slikt ætti fólkið i sjávar-
byggðum auðveldlega að skilja -
það, sem lifir af nytjum hafsins,
og má öllum betur vita, hvað það
kostar að búa ekki réttilega við
Frh. á bls. 15
Úr nátlúrugripasafninu i Neskaupstað.
Myndspjaldið, sem Guðmundi Björgúifssyni var gefið á dögunum. Aftan á þaö hefur Axel Túlinfus rit-
að: ,,Til minja um rösklega verndun fugla á Norðfjarðarhöfn”. Ljósmynd: Björn Björnsson.
glumdu, og fuglarnir böðuðust
blóði sinu, sumir dauðir, aðrir
særðir, og það var ekki ævinlega
um það spurt, hvort byssunum
var lyft á stöðum, þar sem skot
voru leyfð, eða þeim beint að
fuglum, er vinna mátti grand.
Jæja - Guðmundur Björg-
úlfsson var lögregluþjónn i
Neskaupstað árið 1956, og þar i
bæ voru skyttur, sem áttu það til
að haga sér bæði ógætilega og
óvægilega. Guðmundur Björg-
úlfsson var maður, sem unni
fuglalifinu og náttúru landsins, og
hann var lika maður, sem vildi af
trúnaði rækja það starf, sem hann
hafði tekið að sér. Hann beindi
geiri sinum að skyttunum skot-
glöðu, og á einum degi, 25.
nóvember 1956, stóð hann ellefu
skyttur að ólöglegum fugla-
veiðum á Norðfjarðarhöfn.
Þessar skyttur voru allar
sektaðar.
Nú ætti það svo að vera - eða
svo finnst þeim, sem þetta skrifar
-, að hver, sem rækir starf sitt af
samvizkusemi og elju, hlyti
heiður og þökk.
FUGLAIINIR
Sem ég kem þessum orðum á
pappirinn, hringir til min maður
og segir: „Talaðu við hann
Guðmund Björgúlfsson hjá Sam-
vinnutryggingum. Hann er ný-
búinn að fá dálitið i hendur, sem
að visu kemur seint til skila - þér
á ekki að vera ofvaxið að grafa
upp, hvað ég á við”.
Guðmundur Björgúlfsson er
maður nálægt miðjum aldri, og i
eina tið var hann lögregluþjónn
austur i Neskaupstað. Það var
löngu áður en menn fóru að tala
um náttúruvernd, og satt að segja
var náttúruverndin ekki alls
staðar á marga fiskana þá
(frekar en enn er). 1 bibliunni er
mönnum sagt að lita til fugla
himinsins og gefa gaum að liljum
vallarins. I fjöldamörgum kaup-
túnum - ekki aðeins i Neskaup-
stað eða þorpunum á Aust-
fjörðum, heldur mjög viða um
land - litu menn til þeirra með
byssu i hönd. Skothvellirnir
og halda sina leið yfir Sambands-
húsið og iþróttahús Jóns Þor-
steinssonar, unz þær hverfa mér
við grá hamravirki þjóðleik-
hússins. Og þá hvarflar þaö mér i
hug, hversu margt gerist i landi
okkar undir þessum bláa himini
og öllum skýjunum, sem hann
tjaldar á ýmsa vegu, svo að okkur
skorti nú ekki tilbreytnina. Mér
verður hugsað um allan marg-
breytileik þess lifs, sem lifað er
frá Langanesfonti til Reykjanes-
táar, allt amstur mannfólksins,
ýmist einfalt i öllum sniðum,rótt
og kyrrlátt. undarlega flókið,
ýmist þrotlaus sókn ,að settu
marki, oft býsna erfið, eða
eirðarlaust flökt án stefnumiðs,
fálm i myrkri og rek fyrir vindi og
veðrum. Og hér sit ég sjálfur á
gömlum stól, sem ég get snúið i
kring, eftir þvi, hvort égeraö tala
i simann eða taltækið eða tek til
að lemja á ritvélina, óskandi
þess, að himinninn blási mér ein-
hverju i brjóst, sem geti fundið
Ég horfi út um gluggann minn
og stari upp i þennan undurbláa
himin, sem hvelfist yfir okkur, og
virði fyrir mér skýjadreifarnar,
sem koma siglandi úr austri yfir
dimmblátt þakið á útvarpshúsinu
Guðmundur Björgúlfsson.
HUGLEIÐINGAR
0G
STAÐREYNDIR
náð fyrir augum lesendanna,
helzt nokkrum tugum þúsunda.
Það er kapphlaupið, sem ég
sjálfur þreyti.
LÖGREGLUÞJÓNNINN,
SKYLDAN O G
Þorsteinn AAatthíasson:
n
BUSKAPUR VEITIR AAEIRI LIFSFYLL-
INGU EN NOKKUÐ ANNAÐ STARF

Við, fólkið sem hörfað höfum
frá þvi, er við köllum harðbýli
heimasveitar og leitað á vit
fjöldahreyfingarinnar við Faxa-
flóa, höfum gjarnan þann sið, að
koma saman nokkrum sinnum á
ári til þess að eiga orðskipti og
rifja upp minningar frá fyrri dög-
um.
Það var einmitt á einum slikum
mánnfundi, sem ég hitti fyrst
Viggó Valdimarsson. Hann var
þá húsvörður i Hlégarði i Mos-
fellssveit, en þar höfðum við
fengið inni fyrir þessa gleði okk-
ar. Siðan þetta var hefur margt
breytzt, meðal annars það, að
Viggó er ekki lengur velsæmis-
vörður fyrir Mosamenn heldur
bóndi austur i ölfusi.
Ég er fæddur á Bildudal i Arn-
arfirði. Foreldrar minir voru
Valdimar Guðbjartsson trésmið-
ur, Arnfirðingur að ætt, og Bjarn-
friður Tómasdóttir, einnig Arn-
firðingur.
Móður mina missti ég ungur
og fór i fóstur til Guðmundar
Jónssonar og Guðriðar Guð-
mundsdóttur, þau bjuggu á
Sveinseyri i Tálknafirði. Hjá
þeim ólst ég upp til átján ára ald-
urs, þá fór ég á bændaskólann á
Hvanneyri. Eftir dvölina þar var
ég heima eitt sumar.
Arið 1946 fluttist ég til Reykja-
vikur og var þar nokkur ár stræt-
isvagnabilstjóri. Eitt sumar vann
ég hjá vegagerðinni og annað hjá
Búnaðarsambandi Borgarfjarð-
ar.
Ég mun hafa verið þrjú ár hjá
strætisvögnunum og finnst mér
sem það sé eitt leiðasta starf, sem
ég hef nokkru sinni stundað. En

þetta var róleg vinna, vinnutim-
inn ekki langur, og gaf þvi mögu-
leika á ýmiss konar aukavinnu.
Þegar ég hætti hjá strætisvögn-
unum fór ég út i Viðey og var þar
bóndi eitt ár ásamt öðrum. Þar
var skemmtilegt að vera. Þetta
er öndvegisjörð, sem gefur mögu-
leika til stórbúskapar. Við höfð-
um eingöngu kýr. Þá var verið að
leggja niður búið i Þorlákshöfn.
Skúli Þorleifsson, maóurinn sem
átti það, var að hætta. Af honum
keyptum við 19 gripi.
Þessi búskapur stóð aðeins eitt
ár, og hefði þvi mátt búast við
stórfelldu tapi, þar sem það hafði
mikinn kostnað I för með sér að
flytja út i eyjuna. Að betur fór or-
sakaðist af þvi, að eigandi jarðar-
innar keypti allt búið af okkur um
vorið.
Við vorum þarna kauplausir
þetta ár, öðru töpuðum við ekki,
en lærum heilmikið á þessu.
Frá Viðey fór ég upp að Ála-
fossi og var þar við búskap hjá
þeim feðgum Sigurjóni og sonum
hans Ásbirni og Pétri, i ein þrjú
ár og svo bilstjóri á flutningabil
þeirra önnur þrjú. Eftir það fór ég
i Hlégarð og var þar fjögur ár.
Þar féll mér mjög sæmilega.
Það var gaman að kynnast ýmsu
fólki, sem þangað sótti og maður
hafði samskipti við.
Ljósustu punktarnir voru sam-
komur ýmissa átthagafélaga.
Sérstaklega var það eitt átthaga-
félag, sem mér þótt alltaf gaman
að taka á móti. Það var Atthaga-
félag Sléttuhrepps. 011 dagskrá
þeirra var heimatilbúin og mjög
vönduð. Ekki yfirgripsmikil, en
anzi sniðug og vel gerð. Það
leyndi sér ekki, að félagarnir
voru prýðilega samhentir.
Þegar ég fór frá Hlégarði réðist
ég ráðsmaður við barnaheimilið i
Skálatúni. Það likaði mér ágæt-
lega. Þá gerist það, að litið ný-
býli, Hulduhólar, er auglýst til
sölu og það kaupi ég. A Hulduhól-
um bjó ég i átta ár, frá 1961 til
1969, þá ílyt ég hingað ao Bræöra-
býli. Keypti hús og girðingar, en
rikið á landiö. Hér hef ég um tutt-
ugu mjólkandi kýr.
— Hvað þarft þú að eiga mik-
inn vélakost á þinu búi?—
— Ég þarf nauðsynlega að eiga
tvær, væri gott að hafa þrjár. — I
þessu er gifurleg fjárfesting og
nýting vélanna ekki eins mikil og
vera ætti, þegar tillit er tekið til
stofnverðsins. Eina vélina nota ég
allt árið, en tvær ekki nema fimm
til sex mánuði. —
— Er hægt að gera ráð fyrir, að
neytendur, t.d. mjólkur séu, færir
um að greiða hana þvi verði, að
framleiðsla á ekki stærra búi beri
þennan vélakost og allan annan
kostnað rekstrinum viðkomandi?
— Til þess að geta rekið svona
bú, unnið eins og maður og lifað
lifi eins og fólk vill hafa nú á tim-
um. verður þetta að ske.
— Þyrftir þú að hafa meiri vél-
ar, þótt kýrnar á búinu væru
fjörutiu? —
— Já, en ég þarf tiltölulega litlu
að bæta við. Og það er alveg rétt,
að sum búin eru óhagstæð vegna
þess, hvað þau eru litil miðað við
þann vélakost, sem verður að
hafa. Hins vegar er það hugsan-
legt, að bændur i þéttbýlum hér-
uðum geti átt sumar vélar sam-
an, þó þvi aðeins að þeir séu sam-
starfsfúsir og kunni að laga sig
hver eftir öðrum eða sýna tillits-
semi. Nú, þegar komnar eru jafn
— afkastamiklar vélar og t.d.
þyrilsláttuvélar, þá ætti að vera
mjög auðvelt fyrir fleiri bændur á
meðalbúi — miðað við svona tutt-
ugu kýr — að eiga slika vél sam-
an, án þess að neinir árekstrar
þurfi að verða.
— Finnst þér, að þrengt sé að
sjálfræði bændastéttarinnar,
meðan svo horfir sem nú er, að
rikið stendur að nokkru leyti und-
ir rekstrinum, þótt það jafnframt
hefði hönd I bagga með skipulagi
búrekstursins, t.d. þannig, að
staðsetningu fjárbúa og kúabúa
væri hagað eftir landsháttum og
með tilliti til þess, hvar auðveld-
ast er að na til markaða með
mjólkurframleiðslu? —
— Nei, mér finnst það bara al-
veg sjálfsagt, þetta er einmitt
það, sem þarf að gera. Skipu-
leggja kúabúin sem næst fjölbýl-
inu, þar sem dagleg neyzluþörf er
mest. En aftur sauðfjárbúin þar
sem sumarlönd eru viðáttumest
og vel gróin fjalllendi. Það er
engin ástæða til að segja mér fyr-
ir um það hvort ég skuli gefa mig
að sauðfjár- eða nautgriparækt.
Það á að vera mér i sjálfsvald
sett. Ég verð aðeins að haga bú-
setu minni eftir þvi. Ég er eigin-
lega undrandi á, að þessi mál
skyldu ekki vera tekin fastari tök-
um þegar verið var að deila um
staðsetningu mjólkurbúanna og
kostnað við mjólkurflutninga,
sem verður oft ótrúlega mikill
þegar um litið magn er að ræða
frá fjarlægum stöðum.
Nú nýlega er komið fram at-
hyglisvert sjónarmið, sem ég er i
raun og veru hissa að enginn skuli
hafa hreyft fyrr, en það er að lög-
gilda búskapinn sem iðnað. Eins
og nú er, getur hver sem er, ef
hann með einhverjum ráðum
kemst yfir jarðnæði, hafið þar bú-
rekstur. Maðurinn þarf ekki að
hafa neina þekkingu til brunns að
bera og getur, ef svo vill verkast,
veriðalgjör landeyöa. Hann getur
komizt yfir öll lögboðin lán og
þannig fengið i hendur fé, enda
þótt hann hafi ekkert vit á að
meðhöndla skepnur svo forsvar-
anlegt sé. Þessi dæmi eru til.
Það virðist ekki óeðlilegt, þó að
þjóðfélagið krefjist einhverrar
fagþekkingar af þeim mönnum,
sem leggja fyrir sig sjálfstæðan
atvinnurekstur á sviði landbún-
aðarins og eru þar stjórnendur.
Það eru orðnir svo miklir fjár-
munir.'sem liggja i einu búi og
oftast mikillhluti þeirra tekinn að
láni af almannafé, að sjálfsagt
sýnist að setja þau skilyrði, að
menn þekki eitthvað til þess, sem
þeir eru að taka sér fyrir hendur.
Það er sjálfsagt ekki hægt að
taka fram fyrir hendurnar á pen-
ingamanni, sem vill kaupa jörð
og hefja búrekstur, enda þótt
hann sjálfur kunni engan verks-
hátt þar að lútandi. En vilji hann
á einhvern hátt njóta fyrir-
greiðslu þjóðfélagsins við þessa
starfsemi, ætti honum að vera
skylt að hafa bústjóra, sem aflað
hefði sér þekkingar á þessu sviði
og kynni þar full skil á. A sama
hátt og útgerðarmaður, sem ekki
hefur þekkingu sjálfur, verður að
fela öðrum stjórn á skipi sinu og
mat á þeim fiski, sem flutt er á
land og boðinn til sölu.
Yrði landbúnaðurinn rekinn
sem iðngrein, þar sem ákveðið
þekkingarstig væri gert að skil-
yrði fyrir þátttöku, er liklegt að
niðurgreiðslur og styrkir féllu út.
En ég veit ekki hvort það væri svo
óheillavænlegt. Einhverjir
mundu vafalaust draga saman
seglin og hætta. En ef löng og
hagkvæm reksturs- og stofnlán
kæmu i stað styrkjanna hygg ég
að flestir, sem i raun og veru vilja
búa vegna þess að þessi störf
kalla á þá öðrum fremur, mundu
sæmilega við una.
Þessir styrkir hafa nú lika sinar
neikvæðu hliðar. T.d. fæst kostn-
aður við jarðræktarframkvæmdir
ekki dreginn frá skattskyldum
tekjum, vegna þess að fram-
kvæmdirnar njóta styrks af opin-
beru fé, enda þótt sá styrkur sé
aðeins litið brot af kostnaðinum.
— Hvernig er að búa? —
— Já, hvernig er að búa. Ég
held það sé nú með þvi lélegra,
sem menn leggja fyrir sig. —
En svo ég segi þér eins og er,
það er ákaflega gott að búa. Það
er ekkert betra til en að búa. En
þú getur gertallt annað, ef þú ætl-
ar að skapa þér og fjölskyldunni
þau þægindi, sem fólk nú á dögum
vill hafa. —
— Heldur þú þá, að það sé hægt
að skapa fjölskyldunni meiri
hamingju við öll önnur störf? —
— Nei, ekki meina ég það. Bú-
skapurinn gefur manni þá lifsfyll-
ingu, sem ekki fæst i neinu öðru
starfi. Á hverju vori, þegar
klakaböndin bresta af jörðinni, er
maður þátttakandi i sköpunar-
starfi guðs. Það er naumast hægt
að lýsa með orðum þeim hughrif-
um, sem maður verður fyrir á
björtum morgni þegar gengið er
út til að sá lifsfræi i mjúka gróð-
urmold, ellegar þegar fyrsti ný-
græðlingurinn skýtur upp koll-
inum og réttir varirnar móti
morgundögginni.
— Heldur þú ekki að þessi
frjóa, lifandi náttúra sé sterkur
samstarfsaðili við uppeldi barns-
ins i sveitinni?
Ég er ekki i nokkrum vafa um
það. Þetta er alveg sérstök sál,
sem hægt er að rækta i börnum
sveitarinnar, sem ekki er mögu-
legt að borgarbarnið geti tileink-
að sér við þau skilyrði, sem þar
eru fyrir hendi.
Sveitabarnið tekur þátt i og lifir
alla þá nýsköpun náttúrunnar,
sem á sér stað á hverju vori. Það
fylgist með blómunum, fuglunum
og dýrunum. Og sé talað við það
og þvi sýnt hvað hér er að ske —
þau undur, sem gerast, þegar
jörðin, sem i vetrarfjötrunum
sýndist stirnuð og dauð, lifnar og
grær undir ylgeislum risandi sól-
ar. Barn, sem hlustar á raddir
vorsins og skynjar þá marg-
breytilegu tóna, sem þar má
heyra, eignast i sinni innri vitund
eitthvað það, sem siðan fylgir þvi
alla ævi og verður aflvaki á erfið-
um augnablikum.
Annað er það, að börnin i sveit-
inni eru beinir þátttakendur i öll-
um störfum heimilisins, fylgjast
með daglegri önn, hryggjast þeg-
ar miður fer og gleðjast þegar vel
gengur. Þessi opni heimur, þar
sem allir, bæði ungir og gamlir,
eiga aðild að, er mikils virði, ekki
hvað sizt fyrir börnin.
Hjá mér var sex ára drengur úr
Reykjavik. Eftir að hann hafði
dvalið hjá mér nokkur tima, var
hann orðinn þátttakandi, sem lét
sér ekkert óviðkomandi, sem
snerti heimilið. Ef misfórst um
kú, var hann alveg eyðilagður. —
Þetta var svo mikið tap. Hann var
næstum eins og fullorðinn maður,
ef eitthvað skeði.
Þvi vil ég segja það, að þegar
við erum komnir það neðarlega á
borgarmenningunni, að við eig-
um ekki lengur bónda á alþingi
eða mann, sem hefur verið i sveit
og þekkir lifshætti og lifsviðhorf
þess fólks, sem þar kýs að hafa
staðfestu, og ekki heldur menn,
sem sjálfir hafa sótt út til miða og
skynja af eigin raun þarfir þeirra,
sem þaðan draga björg i þjóðar-
búið, þá má ætla, aö fari aö halla
undan fæti.
Þegar ráöamenn þjóðarinnar
eru ekki lengur valdir úr röðum
þess fólks, sem starfað hefur að
þessum tveim höfuðatvinnuveg-
um þjóðarinnar, þá fer okkur að
verða hætt, þvi það er ekki annar
meiður, sem ennþá stendur undir
þjóðarskútu okkar en sjávarút-
vegur og landbúnaður.
En að þvi virðist stefnt, að
draga áhrifa- og ákvörðunarvald
þjóðmálanna úr höndum þeirra,
sem standa i fremstu viglinu
ábyrgðar og athafna, og færa það
i hendur hinna skriftlærðu at-
vinnupólitikusa, sem skortir
raunþekkingu á flestum sviöum.
Þetta kann aö tröllrlða þjóðfélag-
inu fyrr en varir, og þvi timabært
að þar verði breyting á.
WWWH———
groður
Viggó Valdimarsson.
TANNVERNDAR-
SÝNING
í Árnagarði
28/6 - 2/7
opin daglega
kl. 14-22