Tíminn - 01.07.1972, Blaðsíða 8
8
TÍMINN
Laugardagur 1. júli 1972
HVERNIG BER ÞflÐ AÐ,
ÞEGflR MENN FÁ
KRANSÆÐASTÍFLU?
FRÁSÖGN TVEGGJA MANNA, SEM ÞETTA HAFA REYNT
Kransa'ftastifla cr liftur sjúk-
dumur i nútimaþjúúfclagi. Kjuldi
fúlks fær hana árlcga — margir á
miújum aldri, sliiku sinnum jafn-
vd tvitugir mcnn. Sumum vcrður
hún af) bana, cn scm bctur fer
cru margir, scm ná scr, og ciga
langa lifdaga fyrir honduin, þútt
slikur sjúkdúmur liafi gcrt strik i
lilsrcikninginn i bili. I>css vcgna
skyldi cnginn láta hugfallast, þú
aft þcir vcrfli i liili sjúklingar.
l>af) er ckki á okkar færi hér aö
tala um orsakir þessa sjúkdóms,
þvi aö þær eru sjálfsagl flóknar
og vefjast fyrir þeim, sem betur
eru aö sér. Kn mjög er talaö um
streitu i sambandi viö hann, kyrr-
sclur og óæskilegt holdafar. ()g
fullvist mun vera, að þar koma
sigaretlureykingar við sögu. Aft-
ur á móti getur þaö verið fróöleg
lesning, og kannski gagnleg ein-
hverjum, sem siðar kann aö
veröa fyrir hinu sama, aö sjá og
heyra, hvernig þaö ber aö, þegar
mcnn fá kransæðastiflu. Hvaö er
þaö, sem ber þá fyrir menn, og
hvernig bregöast þeir viö? Viö-
briigö manna eru kannski ekki
alltal' sem æskilegust, sizt ef þeir
átta sig alls ekki á þvi, hvað á
seyði er. Slundum getur þaö
varöað lif og dauða, aö rétt sé viö
brugðist stundum slampast allt
af, þótt ógætilega sé fariö.
Af þessum sökum hefur blaðiö
snúiö sér til manna, sem fyrir
þessu hal'a orðið, og l'engiö þá til
þess aö lýsa þvi, er yfir þá gekk.
Ilér taka bæöi til máls maöur,
sem nýlega hefuroröiö fyrir þess-
ari reynslu, og annar, sem komizt
hefurá fremstu nöf l'yrir alllöngu,
en þó náösér mjög vel. Dæmi hins
siöarnefnda ;etli aö sýna, hvernig
þeir geta komizl til heilsu, sem
tæpast er lif hugaö..
llér kemur þá fyrst vélvirki, 39
ára gamall, uppalinn i litilli
byggö við sjó, kvæntur og nokk-
urra barna faðir og hefur alla ævi
unniö erfiðisvinnu og ekki dregið
af sér. Frásögn hans er á þessa
leið:
l>að var miðvikudaginn 24. mai,
aö ég fór að venju að heiman til
vinnu minnar lausl fyrir klukkan
átta, alheill aö minu áliti. Ég vinn
sjálfstætt sem kallað er aö bila-
viðgeröum og fleira þess konar,
hcf verkstæði i Hliöunum og er
þar einn mins liðs. Stundum er ég
viö vinnu úti i bæ, og svo var
þennan morgun.
Ég kom úr þessari morgun-
vinnu eftir á aö gizka klukkutima
og skrapp þá út i búð til þess að
kaupa mér sigarettur Ég kenndi
mér einskis meins og sneri með
sigarettupakkann i hendinni að
bilnum. Hegar ég átti óstigin tvö
skref aö bilnum, fékk ég svo
snöggan og sáran sting i hjarta-
grópina, aö engu var likara en
skot heföi hæft mig. l>essi snöggi
stingur varö svo að stöðugum
verk.
Ég komst þó inn i bilinn og sett-
ist í bilstjórasætið. Ég hélt, að
þetta væri ekki annaö en stundar-
fyrirbæri, og i trausti þess ræsti
ég bilinn og ók af stað. En þá tók
ég aö svilna ofsalega, vinstri
höndin varö máttvana, og mér
fannst ég tútna út og öll föt, sem
ég var i,vera orðin of þröng. Ég
reif af mér úrið, þvi að mér
l'annst armbandið þrengja svo að
úlnliðnum, og ég hef hent þvi
aftur i bilinn, því að þar fannst
þaö seinna.
Ég komst i verkstæðið og lagð-
isl þar út af. Hangað átti ég hálf-
vegis von á manni. Verkurinn
rénaöi smám saman eða breyttist
— varð ekki jafnsár og fyrst,
breiddist út um stærra svæði og
haföi eins og bitið sig fastan. Og
svo varö ég máttlausari og mátt-
lausari.
Svona lá ég á aö gizka klukku-
tima. Þá brölti ég á fætur, staul-
aðist út i bilinn og lagði af stað
heim, sem auövitað var, eftir á að
hýggja, mesta vitleysa — hrein og
bein vitfirring.
Heim komst ég þó, og þar reif
ég mig úr hverri spjör, þvi aö mér
fannst ég verða að losna við flik-
urnar — þær þrengdu svo að mér.
Að þvi búnu lagðist ég upp i rúm
Konan min var ekki heima, og
börnin okkar eru of ung til þess að
þau gerðu sér grein fyrir þvi,
hvernig komið var fyrir mér —
þau héldu bara, að pabbi væri las-
inn. Sjálfur hafði ég ekki sinnu á
að gera neitt.
Klukkan fimm um daginn kom
bróðir minn. Hann hafði af til-
viljun orðið þess áskynja, að ég
var ekki i verkstæðinu um dag-
inn, og þess vegna hringdi hann
til barnanna til þess að spyrjast
fyrir um mig. Ég hafði enn stöð-
ugan verk, var fjarskalega mátt-
laus, gat varla hrært vinstri
höndina, en hafði þó nokkurn veg-
inn vald á henni, ef ég einbeitti
,mér að þvi.
Bróður minum leizt ekki á blik-
una, og hann hringdi á nætur-
lækni,sem kom fljótlega. Ég lýsti
þessu áfalli fyrir honum, og hann
spurði, hvort ég væri hjartaveill.
Ég kvað nei við þvi. Ég hafði farið
i hjartaskoðun eins og margir
aðrir fyrir sem næst réttu ári, og
þá fannst ekkert athugavert við
hjartað i mér. Það var talið eins
og bezt yrði á kosið, en læknirinn
hafði orð á þvi við mig að skyn-
samlegt væri fyrir mig að reykja
minna.
Næturlæknirinn hlustaði mig,
og taldi hjartsláttinn eðlilegan.
Þótti honum liklegt, að ég hefði
fengið magakrampa, sem þrýsti
að brjóstholinu og lét mig fá
ávisun á töflur til þess að deyfa
verkinn. Ég lá auðvitað kyrr i
rúminu og notaði þessar töflur.
Verkurinn minnkaði smám sam-
an, en hvarf ekki alveg. Þó
hvarflaði ekki annað að mér, en
ályktun læknisins um kvilla minn
væri hárrétt.
Þessi næturlæknir hafði sagt
mér, að ég skyldi hafa samband
við heimilislækni okkar, og það
geröum við á föstudaginn, tveim
dögum eftir að ég fékk áfallið. Við
fengum ekki að tala við lækninn i
sima, en það, sem við sögðum,
var borið á milli. Ef til vill hef ég
ekki lýst sjúkleika minum nógu
vel, enda var ég þá sjálfur i þeirri
trú, að annað amaði að mér en
raun var á. Að minnsta kosti
taldi heimilislæknirinn sennilegt
að ályktun næturlæknisins hefði
verið rétt, en sagði mér þó að
koma til sin á lækningastofuna
eftir helgina.
Það gerði ég næsta mánudag.
Þá var ég þó svo máttlaus, að ég
gat varla borið mig um. Þegar ég
kom inn til læknisins og fór að
lýsa þvi, sem fyrir mig hafði bor-
ið, virtist hann undir eins sjá að
annað var i efni heldur en haldið
hafði verið. Hann virtist ekki i
neinum vafa um sjúkdóm minn,
er hann fékk lýsingu á honum
beint af vörum minum. Hann
sendi mig undir eins i hjartarann-
sókn hjá lækni i Domus Medica.
Ég komst samdægurs að i
Domus Medica, þar sem ég fékk
fljóta fyrirgreiðslu. Hjartariti var
settur i gang, og þegar læknirinn
hafði mælt mig, kvað hann tafar-
laust upp þann úrskurð, að ég
hefði fengið snert af kransæða-
stiflu. Hann sagði þetta vægt til-
felli, en fyrirbauð þó, að ég færi
frá sér öðruvisi en i sjúkrabil.
Þeir fóru með mig á Landakot,
þar sem ég fékk venjulega
læknismeðferð. Verkurinn hvarf
eftir fáa daga. En máttleysi bag-
aði mig, og ég varð að liggja mun
lengur hreyfingarlaus — mátti
ekki reyna neitt á mig.
Eftir þrjár vikur fékk ég þó að
fara heim, og nú er ég farinn að
ganga um húsið. Ég fer i blóð-
rannsókn á Landakoti á tiu daga
fresti, og i ágústmánuði á ég að
fara þangað i umfangsmeiri
rannsókn til læknisins, sem ann-
aðist mig.
Ég hef að sjálfsögðu ekki reykt
eina einustu sigarettu siðan þetta
gerðist. Ég fann ekki neitt til þess
meðan ég var i sjúkrahúsinu, en
siðan ég kom heim og hef ekki
annað fyrir stafni en rangla hér
um gólfin, kemur stundum fyrir,
að mér finnst eins og mig vanti
eitthvað — ekki þannig, að mig
langi i sigarettu, heldur eins og
það flögri að mér við og við, að ég
hafi einhvers að sakna — að eitt-
hvað mér samgróið hafi orðið við-
skila við mig.
Eins og ég sagði i upphafi, hafði
ég haldið mig alheilbrigðan, þar
til þetta kom fyrir mig. Eftir á að
hyggja finnst mér þó, að ég hafi
orðið var við fleira en eitt, sem ég
hefði átt að gefa gaum Það mun
vera um eitt ár siðan ég fór að
hafa orð á þvi við konuna mina,
að mér fyndist armbandið á úrinu
minu þrengja að úlnliðnum, jafn-
vel eins og ég hefði ekki fullan
styrk i vinstri hendi stundum. 1
HAUKUR DAVIDSSON, LOGFRÆÐINGUR:
KRISTFJÁRJARÐIR OG „FÁTÆKRAEIGN”
Það, sem fær mig undirritaðan
til að skrifa eftirfarandi greinar-
stúf um Krislfjárjarðir og jarðir i
„fátækra eign", er, að ég hefi
marg rekið mig á hve menn eru ó-
fróðir um þessar jarðir. A það
ekki sizt við um lögfræðinga.
Merkilegt má heita, að enginn
lögfræðingur skuli hafa skrifað
um þetta stórmerkilega, séris-
lenzka. réttarsögulega fyrir-
brigði, itarlegar en gert hefir ver-
ið.
1 stuttri blaðagrein er ekki
hægt, þó viljinn sé fyrir hendi. að
fjalla um þetta efni nema á mjög
ófullnægjandi hátt. Verður þvi að
taka viljann fyrir verkið.
Sem Austfirðingur hef ég valið
þann kostinn að minnast aðal-
lega, i þessu greinarkorni, á tvær
Kristfjárjarðir, þ.e. Sómastaði og
Sómastaðagerði i Reykjafjarðar-
hreppi, Suður-Múlasýslu, enda
eru þær næst minum gömlu
heimahögum.
Þess má og geta, að i árslok
1951 virðast hafa veriö 20 raun-
verulegar Kristfjárjarðir á öllu
landinu, og eru 17 af þeim i Norð-
ur- og Suður-Múlasýslum.
Einnig má nefna að i greinar
gerð prófessors Guðbrands Jóns-
sonar frá 1952, sem nánar verður
minnzt á hér á eftir er athyglis-
vert, að i Múla- og Skaftafells-
sýslum einum voru 27 Kristfjár-
jarðir, eða um fjórði partur
þeirra jarða, er skráin tekur yfir.
Arið 1950 var á Alþingi sam-
þykkt svohljóðándi þingsalyktun:
..Alþingi ályklar að fela rikis-
stjórninni að láta fara fram at-
hugun á eignar- og umráðarétti
yfir Kristfjárjörðum og öðrum
eignum, er likt stendur á um, og
gefa Alþingi skýrslu um niður-
stöðu þeirrar athugunar svo fljótt
sem verða má."
Félagsmálaráðuneytinu var
send ofanrituð ályktun og þvi fal-
ið að framkvæma athugunina.
Félagsmálaráðuneytið lét fyrst
athuga, hvort hægt væri aö
byggja skýrsluna á tiltækum
gögnum hjá embættismönnum
rikisins. Sú athugun leiddi i ljós
að þau gögn voru ófullnægjandi. 1
ársbyrjun 1951 ritaði ráöuneytið
öllum oddvitum og bæjarstjórum
og bað um upplýsingar um Krist-
fjárjarðir og aðrar sambærilegar
jarðeignir i umdæmum þeirra.
Svör oddvita og bæjarstjóra voru
misjafnlega itarleg, t.d. töldu
nokkrir oddvitar engar þær jarð-
ir, sem um var spurt, vera i um-
dæmum þeirra, en athuganir ráð-
uneytisins leiddu siðar annað i
ljós. Þar sem á milli greindi eða
svör voru ófullnægjandi, var leit-
að til sýslumanna, sem þá upp-
lýstu málið svo sem kostur var.
Voru nú gerðar athuganir i eldri
jarðabókum, skrám og öðrum
gögnum, sem til upplýsinga
máttu verða, svo sem islenzku
fornbréfasafni, Jarðabók Árna
Magnússonar og Páls Vidalins,
Johnsens jarðatali og Fasteigna-
bókum..
Ráðuneytið taldi rétt, er það
fékk ályktun Alþingis til fyrir-
greiðslu. ,,að ekki yrði aðeins
gerðgrein fyrir þvi, hvernig eign-
um þessum væri varið i dag, held-
ur yrði einnig gerð sem itarlegust
grein fyrir uppruna þeirra og
eðli."
Fékk ráðuneytið Guðbrand pró-
fessor Jónsson til að skrifa grein-
argerð um málið. Greinargerð
próf. Guðbrands, sem er fylgi-
skjal með greinargerð ráðuneyt-
isins. virðist itarleg, a.m.k. sögu-
lega séð, og nefnir próf. Guð-
brandur greinargerð sina: ,,Um
Kristfé, Kristfjárjarðir, sælubú
og sælugjafir.”
Þar sem ég tel nauðsynlegt til
glöggvunar að sögulegt yfirlit sé
rakið i stuttu máli, leyfi ég mér að
taka upp orðrétt úr greinargerð
félagsmálaráðuneytisins eftirfar-
andi kafla:
„Kristfé" og „fátækra eign”.
„Kristfé eða „fátækrafé” voru
dánargjafir, jarðir, jarðapartar
eða aðrar arðberandi eignir, sem
gefnar voru til framfærslu fá-
tækra, oftast sálugjafir.
Gjafir þessar voru i upphafi
kallaðar sælugjafir, sælubú, og
virðast þær hafa verið einskonar
framfærslustofnanir fyrir fátækt,
umkomulaust fólk. Siðar hafi
þetta breyzt þannig að fram-
færsla fátækra hafi orðið að kvöð
á jörðinni; var þá venjulega um
einn ómaga að ræða; gjaldið, sem
gekk til ómagans, var kallað
Kristfé og jarðir með slikum
kvöðum Kristfjárjarðir. Jarðir
þessar voru að jafnaði, eða urðu
siðar nokkurs konar sjálfseignar-
stofnanir. Fram að siðaskiptum
eru gjafir þessar yfirleitt ekki
nefndar öðrum nöfnum en fyrr
greinir, en eftir siðaskiptin er far-
ið að kalla jarðir þessar „fátækra
eign” og „fátækra jarðir”, og er
svo komið 1847, að i Johnsens
jarðatali eru Kristfjárjarðir og
aðrar sambærilegar jarðir kall-
aðar „fátækra eign”.
Þrátt fyrir það, að ég telji
framangreinda greinargerð fé-
lagsmálaráðuneytisins um Krist-
fjárjarðir og aðrar sambærilegar
jarðeignir að mörgu leyti merki-
legt heimildarplagg, þá leyfi ég
mér að hafa þá skoðun, að um-
rædd greinargerð sé langt frá þvi
að vera vel unnin. Mun ég reyna
að rökstyðja það litillega i þessu
greinarkorni, og ennþá betur sið-
ar.
Aftur á móti vil ég taka fram,
að ég tel greinargerð Guðbrands
Jónssonar prófessors merkilegt
framlag til réttarsögu tslands,
þótt ég hafi ekki séð hennar getið i
„Skrá um lagabókmenntir” eftir
islenzka höfunda eða i „islenzk-
um þýðingum til ársloka 1955”, en
skrána hefir tekið saman Friðjón
Skarphéðinsson, nú yfirborgarfó-
geti i Reykjavik. (Timarit Lög-
fræðinga, 4. hefti 1955). Sem
heimildarplagg úm sölu Krist-