Tíminn - 16.07.1972, Blaðsíða 7

Sunnudagur 16. júli 1972
TÍMINN
7
Jón Gíslason:
Frjálsa Hansaborgin Brimar
Holandsstyttan á aftaltorgi Brima — kappinn, srm átti Dýrmndal og féll á Kúnsival.
Brimar er meðal elztu borga
Norður-Þýzkalands, eldri en
Hamborg. Gegnum hana rennur
áin Weser og er mjög góð sigl-
ingaleið fyrir úthafsskip. Ég hef
séð Brima fyrstgetiðárið 780 eftir
Krist, en þá lét Karl keisari mikli
enskan trúboðsprest, að nafni
Willebad,hafa umdæmi i Noröur-
Þýzkalandi, og höfuðstaður þess
voru Brimar. En eins og kunnugt
er^sameinaði Karl mikli mestan
hluta Þýzkalands og Frakklands
og gerði úr þvi voldugt og stórt
riki. Höfuðborg hans var Achen.
Einn af frægustu köppum
Karlamagnúsar keisara er ein-
mitt verndari Brima, Roland.er
féll i Rúnsivalbardaga. Sumar
heimildir telja hann systurson
Karlamagnúsar. Roland er fræg-
ur i islenzkum sögum. Hann var
manna hraustastur og mikill
kappi. Hann átti sverð biturt og
gott, er heitir i islenzkum sögum
Dýrumdalur. Sennilega hefur það
verið úr vopnasmiðjum Rinar-
landa, en þær eru frægar i fornum
sögum. Á aðaltorgi Brima er
stytta Rolands. Hún er mikil og
skemmtileg. í mörgum borgum
Mið-Evrópu eru Rolandsstyttur,
en sú er mest, sem hér er i Brim-
um, enda er hún talin fyrirmynd
allra hinna.
Upphaflega var Rolandsstyttan
i Brimum úr tré, en hún brann i
miklum eldi, þegar hluti borgar-
innar brann. Þóttu það mikil ótið-
indi, er styttan brann, þvi fólkið i
borginni bar mikla virðingu fyrir
Roland og leit á hann sem vernd-
ara sinn. Siðan var stytta hans
gerð af steini. í heimsstyrjöldinni
siðar skemmdist hún i loftárás.
Gömul kona, er ég hitti við stytt-
una i sólskini einn góðviðrisdag,
sagði mér, að þegar stytta Ro-
lands var fallin i heimsstyrjöld-
inni, hefðu Brimarbúar yfirleitt
verið vonlausir um sigur Þjóð-
verja. Svo var trúin á hinn mikla
kappa og verndara borgarinnar
sterk.
Nú er stytta Rolands gerð úr
steini og er hann mjög vigalegur,
búinn skildi og með sverð við hlið.
Mér finnst mikið til styttunnar
koma, og mér finnst, að ég hafi
hitt gamlan vin, þegar ég sá Ro-
land þarna inni i stórborginni, þvi
mikið dáðist ég að honum, þegar
ég las sögur um hann unglingur.
En i alvöru að tala, finnst mér
öllu mennilegra að hafa fornan,
þekktan kappa, er féll heiðarlega
i frægum bardaga , sem verndara
borgar, en einhvern guðsorða-
snakk.
Ekki er nú raunverulega hægt
að kveða svo að orði, að Roland sé
tengdur islenzkri sögu. En þó er
hann þaö á vissan hátt eins og
þegar er ljóst. En hitt er vist, að
hann verður hér i sumar tákn is-
lenzkra riddarasagna i minum
hugarheimi, en þær hafa alltaf
verið mér þekkur skáldskapur.
Brimar koma fyrst við islenzka
sögu i sambandi við kristindóm-
inn. Eins og kunnugt er urðu
kristin áhrif fyrst i raun i Norður-
Þýzkalandi frá trlandi og Skot-
landi. Sökum þess urðu önnur ein-
kenni trúarinnar þar i landi, en
varð vestar og sunnar i riki
Karlamagnúsar. Brimar urðu
höfuðaðsetur kristindómsins á
þessum slóðum, og frá trúboðum
þaðan úr borg barst kristin trú til
Danmerkur, Sviþjóðar og að ein-
hverju leyti til Noregs.
Karlamagnús keisari var
frjálslyndur i trúarlegum efnum
eins og sönnum stjórnmálamanni
bar að vera. Hann lofaði þegnum
sinum að laga ýmislegt til i trúnni
og jafnvel nota sumt af þvi, sem
þeim var kærast úr fornum trúar-
brögöum. Þetta hafði þau áhrif,
að kristin trú varð talsvert frá-
brugðin i Þýskalandi þvi,sem var
i öðrum löndum. Þessi sérstaða
varð einnig á íslandi og á rikar og
fastar erfðir i menningu og
hugsunarhætti beggja þjóðanna.
Ekibiskupssetur i Brimum. Ár-
ið 1056 var fyrsti islenzki biskup
inn vigður þar i borg. Var það ls-
leifur Gissuarson, sonur Gissurar
hvita, er vann mest og ákveðnast
að þvi, að kristni var lögtekin á
íslandi. Þegar ég gekk hér um
elzta hluta borgarinnar, þar sem
hinar fornu kirkjur standa, fór ég
að velta þvi fyrir mér, i hverri
kirkjunni isleifur biskup hefur
verið vigður. Ég fór i bókasafn og
fór að athuga þar gamlar krónik-
ur. Og niðurstaða min varð sú, að
sennilega er hægt að vita, i hvaða
kirkju hann var vigöur vegna sér-
stakra atburða, er urðu um þetta
leyti i Brimum. En það mál ætla
ég ekki að ræða frekar nú. En
biskupinn, sem vigði tsleif bisk-
up, verður siðar i máli minu.
Gissur biskup ísleifsson var
einnig vigður i Brimum, árið 1082.
Sennilegt er, að hann hafi komið
með fersk áhrif Brimarkristni til
Islands, þvi hann var mikill skör-
ungur á biskupsstóli og kunni vel
á stjórntaumum að halda. Hann
var farmaður eða kaupmaður áð-
ur en hann varð biskup. Er þvi
mjög liklegt, að hann hafi kynnzt
kaupmönnum frá Brimum i
Noregi, þvi að getið er komu
þeirra þangað talsvert áður. t
gömlum annálum frá Brimum er
þess getið, að árið 1016 kom kaup-
maður úr Brimum þangað með
við mjög sérkennilegan og dýran,
er vikingar höfðu haft með sér frá
Ameriku. Þetta dæmi sýnir
tvennt: i fyrra lagi, að Brimar-
kaupmenn voru þá farnir að sigla
til Noregs, og i öðru lagi, að lik-
legt er, að island hafi þá verið
þekkt i Brimum, þvi þaö var is-
lendingur eins og kunnugt er, sem
fann Ameriku.
Einn elzti, ef ekki langelzti
sagnaritari i Norður-Evrópu,var i
Brimum, Adam frá Brimum.
llann ritaði annála, sem eru mjög
merkir. Þar er islendinga getið
meðal annars fyrir það undra-
verða stjórnarfar, að hjá þeim er
konungslaust.
Eftir að Hansaborgirnar komu
til sögunnar, urðu Brimar ein af
þeim þekktustu. Ekki er getið um
kaupmenn þaðan á islandi. En
liklegt er, að þeir hal'i farið að
sigla þangað, eftir að kapphlaup-
ið hól'st á milli Englendinga og
Hansakaupmanna á 15. öld. En á
16. öld er getið um Brima árið
1570, að sú borg komi næst á eftir
Hamborg i siglingum til lslands.
Seinni hluta 15. aldar var hér á
landi þýzkur hirðstjóri i umboði
dönsku stjórnarinnar, er Pining
hét. Hann er alls ekki ómerkur i
islenzkri sögu, þvi eftir hann eru
dómar, réttara sagt kenndur við
hann dómur, sem hefur talsverða
þýðingu. Pining þessi hafði siglt
til Grænlands og var ágætur
siglingamaður og sjómaður. I
klukknaspili hér rétt hjá aðal-
torginu i Brimum, er sýnd mynd
af þekktum siglingamönnum og
flugmönnum, er fóru yfir Atlants-
haf. Þar er mynd af Pining, og
segir i skýringarbæklingi, er
þarna er að fá, að hann hafi siglt
til Ameriku á seinni hluta 15. ald-
ar. Auðvitað er þetta rétt, þó hann
hafi ekki farið nema til Græn-
lands, en hitt má vel vera, að
hann hafi farið alla leið til megin
lands Ameriku. Pining var úr
llildisheim i Þýzkalandi og hefur
örugglega verið siglingamaður
frá Brimum, enda er hann talinn
þar i tölu merkustu manna
borgarinnar. Ég var undrandi, er
ég sá nafn hans þarna, en vissi
strax, hver maðurinn var.
Fáei
nar sanngjarnar
kröfur
h NÖZUM
Eins og nærri má geta er
heimsmeistarakeppnin i skák
mál málanna, fréttir frétt-
anna og umræðuefni umræðu-
efnanna. 1 stað þess að fjasa
um tiðarfarið, efnahagsráð-
stafanir rikisstjórnarinnar
eða hreinlega að rægja náung-
ann, þá getur nú öll þjóðin
sameinazt um þetta eina um-
ræðuefni og talandi um róg,
sameinazt einnig um að áfell-
ast áskorandann, R. Fischer
Esq. Hlýtur það að vera gleði-
efni hið mesta fyrir stjórn-
málamennina, sem annars
hafa það starf, að verða fyrir
ónotum og skömmum — þeir
fá þannig kærkomna hvild
smástund.
Við höfum öll heyrt um hin-
ar ýmsu kröfur R. Fischer
Esq. og vera má, aö sumum
virðist sem nóg sé nú komið —
og jafnvel þótt fyrr væri.
Þessar kröfur og hugmynda-
flugið, sem þær sýna, komu
mér nokkuð á óvart, þar sem
flestir, sem eitthvað hafa ritað
um skáksnillinginn, hafa talið
honum það fyrst og fremst til
sérkenna, að hugsa ekki um
neitt annað en skák — skák og
aftur skák. A þvi sviði skortir
hann ekki hugmyndaflug — en
nú er sem sagt komið i ljós, að
hann hefur hæfileika á fleiri
sviðum.
Nú getur svo farið, að R.
Fischer Esq. verði of önnum
kafinn til þess að upphugsa
nýjar kröfur og þrautir að
leggja fyrir stjórn Skáksam-
bandsins — hann er nú einu
sinni hér til þess að tefla i
þessari heimsmeistarakeppni
— og þessvegna taldi ég eftir
atvikum rétt að benda honum
á ýmislegt, sem bakað getur
gestgjöfum hans smáfyrir
höfn.
Mér finnst t.d. sjálfsagt að
hann krefjist þess áð fá ákveð-
ið rúm sent hingað frá Ame-
riku. Stóllinn er þegar kominn
og var slikur ekki fyrir hendi
hér á landi eins og vænta
mátti. En ekki er rúmið siður
nauðsynlegt fyrir stórmeist-
ara en stóllinn — Verði þessari
kröfu ekki sinnt, getur hann
a.m.k. heimtað rúmdýnur,
sem aðeins fást i Ameriku.
Það var hárrétt hjá R.
Fischer Esq að krefjast þess
að fá annan bil til að leika sér
á — hann getur hreint og beint
ekki verið þekktur fyrir að aka
á „pólskum Fiat” eins og
venjulegur islenzkur launa-
maður. En hversvegna ekki að
heimta einkaflugvél — helzt
einkaþotu til að leika sér á
lika? Og krefjast þess að nýir
flugvellir verði byggðir fyrir
vélina þegar i stað?
Þá finnst mér ekki nema
sanngjarnt að hann krefjist
þess að flytja á annað hótel —
og raunar ekki nema eðlilegt
að hann fái ibúðir á öllum
hótelum borgarinnar. Geti
hótelin ekki boðið upp á fbúðir,
verður bara aö útbúa þær
strax — allar verða þær að
hafa rétt rúm — og svo má
Spasski ekki búa þar líka. Ein-
býlishúsin og einkaibúðirnar
þurfa að sjálfsögðu að vera
einnig fyrir hendi.
Þegar búið er að uppfylla
þessi skilyrði, þykir mér eftir
atvikum sanngjarnt að hann
heimti þyrlu til þess að flytja
sig milli þessara hibýla —- út-
búnir séu þyrluvellir á viðeig-
andi stöðum og einnig á þak-
inu á Laugardalshöllinni.
Það nær hreint engri átt að
setja ekki út á mataræðið.
Þær heimildir, sem ég hefi
lesið um snillinginn, geta þess
að aðalfæða hans séu Ham-
borgarar. Það er ekki nema
sanngjarnt að hingað sé flogið
reglulega með rétta tegund af
hamborgurum — beint frá
USA.
Siðan verður Skáksam-
bandið að sjá um að hann sé
látinn afskiptalaus af blaða-
mönnúm — en engu að siður
verður að sjá um að þeir skrifi
um hann i blöð sin — og þau
skrif verða alveg skilyrðis-
laust að vera lofsamleg —
annars — já — annars á hann
bara að fara i fýlu.
Úr þvi að kröfu hans um
hundraðshluta af aðgangseyri
var ekki sinnt — er náttúrlega
sjálfsagt að krefjast þess að
enginn fái að horfa á — nema
þeir, sem vilja kúrast niður i
kjallara i Laugardalshöllinni
og fylgjast með sjónvarpinu.
Og svo á að banna áhorfend-
um að klappa i leikslok — og
það er grundvallarkrafa, þeg-
Spasski vinnur.
Að lokum þykir mér eðlilegt
að R. Fischer Esq. krefjist
þess alveg skilyrðislaust, að
stjórn Skáksambandsins sjá'i
um að hann verði langtum
vinsælli og njóti meiri hylli
bæði hjá konum og körlum en
Spasski — og öllum, sem sjái
hann — hvort heldur er við
skákborðið eða annarsstaðar
— verði fyrirskipað að hrópa:
We love you — Bobby boy:
Páll Heiðar Jónsson.
P.S. Það er hörmulegt að R.
Fischer Esq. skuli ekki hafa
krafizt þess að islenzk stúlka
sé fyrir hendi i hinum ýmsu
hibýlum — og þjóni honum þar
til borðs og — ??????—. Slikt
hefði áreiðanlega ekki valdið
Skáksambandinu jafnmiklum
heilabrotum og erfiðleikum og
ýmsar aðrar kröfur snillings-
ins.
PHJ