Tíminn - 22.07.1972, Side 6
6
TÍMINN
Laugardagur 22. júli 1972
OFVEIÐI ER ÖLL-
UAA TIL TJÓNS
— sagði Sigurgeir Kristjánsson, forseti bæjar-
stjórnar Vestmannaeyja, í ávarpi í hádegisverði
fyrir erlenda blaðamenn í Eyjum 17. júlí s.l.
Heiðruðu tilheyrendur,
IVJér er það heiður og
ánægja, að bjóða ykkur vel-
komna hingað til Vestmanna-
eyja.
Mér skilst, að þið séuð
komnir um langan veg hingað
til íslands, i fyrsta lagi, til
þess að fylgjast með þeim
sögulega atburði, sem nú er
farið að kalla skákeinvigi
aldarinnar, atburði sem i upp-
hafi hefur tekið á sig sérstak-
an blæ, og minnir á kalt strið
milli heimsvelda. Jafnframt
hygg ég, að þið séuð hér til
þess að kynna ykkur landhelg-
ismálið, og viljið kynnast lifi,
starfi og lifsskilyrðum okkar
litlu þjóðar, sem hlaut þau ör-
lög að hafa búsetu hér norður
við heimskautsbauginn. Ferð
ykkar hingað til Vestmanna-
eyja mun vera einn þáttur
þeirrar kynningar.
Vestmannaeyjar komu við
sögu i heimsfréttum fyrir um
það bil áratug, þegar yngsta
eyjan okkar, Surtsey, skaut
upp kollinum og byggðist upp i
miklu eldgosi. Hinar Eyjarn-
ar eru byggðar upp með svip-
uðum hætti, þó lengra sé um-
liðið. En þótt verulegur gróður
hafi i aldanna rás, sest hér að,
eru landsgæði til lifsbjargar
mjög takmörkuð.
Það er staðreynd, að búseta
hér i Vestmannaeyjum bygg-
ist nær eingöngu á fiskveiðum
og fiskvinnslu. Fiskimiðin hér
i nánd við Eyjar var sú undir-
staða, sem hefur dregið fólk
hingað, svo þvi hefur fjölgað
frá siðustu aldamótum úr 300 i
rúmlega 5000 manns.
Vestmannaeyjar eru staður
mikilla storma og mikilla
sæva. Þvi er sjósókn, sérstak-
lega á vetrum, oft erfið og
harðsótt, enda hefur byggðin
hér oft orðið fyrir miklu
manntjóni i glimunni við Ægi,
jafnvel svo að minnt hefur á
það, sem gerist á vigvöllum.
Nokkuð hefur þó breytzt til
batnaðar i þvi efni siðari árin,
vegna betri búnaðar.
Hitt er nú meira áhyggju-
efni okkar Vestmannaeyinga,
að fiskigengd á miðin fer
minnkandi. Aflamagn, sem
hér berst á land, fer nú minnk-
andi ár frá ári, þegar frá er
talin loðnuveiði á s.l. vetri.
Ljóst er, að sild við Island er
uppurin. Þar af leiðandi eru
sildveiðar hér við land að
kalla úr sögunni. 1 þvi efni má
benda á, að af hálfu Islendinga
hafa verið gerðar róttækar
ráðstafanir til að bjarga þvi,
sem bjargað verður.
Þróunin gengur i sömu átt
varðandi okkar beztu nytja-
fiska, þótt umskiptin verði
ekki eins snögg og um sildar-
Sigurgeir Kristjánsson.
stofninn. Haldi svo sem horfir
i þvi efni er örlagadómur okk-
ar Vestmannaeyinga skráður
á vegginn. A hverju eigum við
að lifa hér i Vestmannaeyjum,
eftir að siðasti þorskurinn hef-
ur verið dreginrt úr djúpinu?
Til hvers er þá að eiga áttatiu
fiskibáta og mikil mannvirki i
fiskiðjuverum? Og hvert eig-
um við þá að flýja? Islenzka
hagkerfið allt mun finna fyrir
þvi, ef Vestmannaeyjar, með
sin 12% af útflutningsfram-
leiðslu þjóðarinnar, eru úr
sögunni sem útgerðarbær.
Ofveiði er sama og rán-
yrkja, öllum til tjóns, og hér
eigum við ekki annara kosta
völ, en að snúast til varnar
okkar lifhagsmunum, eftir þvi
sem kostur er. Útfærsla fisk-
veiðilögsögunnar i fimmtiu
milur er stórt spor i þá átt að
ná valdi á málinu. Að þvi
marki náðu getum við gert
ráðstafanir til að græða sárin,
verndað fiskistofna á land-
grunni tslands gegn ofveiði,
svo eðlilegt jafnvægi komist á.
Það verður gert og i þvi sam-
bandi má benda á, að Vest-
mannaeyingar hafa lagt fram
tillögur um friðun hrygningar-
svæða.
Góðir gestir:
Það, sem ég hefi hér sagt
um þverrandi fiskigengd við
Vestmannaeyjar er hægt að
rökstyðja með tölum sem
liggja opinberlega fyrir. Auk
þess i samræmi við niðurstöð-
ur visindamanna, sem fást við
rannsóknir á fiskistofnum i
Norður-Atlantshafi. Slikar
upplýsingar eru ykkur hand-
bærar, svo þiö vitið, að það
eru lifshagsmunir og tilvera
okkar hér á þessari Eyju, sem
er að veði. Þess vegna styðj-
um við, eins og aðrir Islend-
ingar, einhuga ákvörðun Al-
þingis um útfærslu fiskveiði-
lögsögunnar i 50 milur. Við
getum ekki annað.
Leyfið mér að lokum að láta
i ljós þá ósk og von, að heim-
sókn ykkar til Vestmannaeyja
verði ykkur bæði til fróðleiks
og ánægju og að þið megið
taka með ykkur ánægjulegar
endurminningar héðan og
skrifa af skilningi fyrir les-
endur ykkar um það sem þið
sjáið og heyrið hér.
|
I
I
I
1
I
I
!
I
I
I
i
Ingólfur Davíðsson:
Litið á blóm og
litunargrös
1 Reykjavik standa disa-
rúnnarnir eða sirenurnar
(Syringa) með stórum blá-
leitum eða ljósrauðum blóm-
klösum fyrri hluta júli og
raunar sumsstaðar enn.
Disarunnar blómgast nú ár-
lega siðan farið var að rækta
hentugar tegundir (Sjá
Garðagróður 2. útg.) Gull-
regnshrislur standa viða i
blóma 20. júli, sú fyrsta bar
gula skúfana á þjóðhátiðinni
— og skartar enn og siðan
hafa margar bætzt i hópinn.
Næturfjólan lýsir og ilmar
dásamlega, einkum er
kvölda tekur. Við vegi og á
auðum svæðum skarta
baldursbrá, sóley og fiflar.
Njólinn þekur stór höfuð-
borgarsvæði likt og runnar
væru á að lita. Margir fyrir-
lita njólann og bölva honum
en ung njólablöð eru gott
salat og fyrrum var hann
notaður til litunar: þótti
njólalitur skirast, ef keyta
var einnig notuð. Fólk
streymir út úr borginni um
helgar, út i guðs græna nátt-
úruna. Sunnudaginn 16. júli
naut fjöldi fólks veðursældar
og grózku i friðlandi Reyk-
vikinga Heiðmörk. Þar er
reginmunur á orðinn, siðan
landið var girt og farið að
gróðursetja þar hrislur. Við
gengum þar um nokkrir
saman þegar landið var
valið, en það var æði
hrjóstrugt og lá við alvar-
legum uppblæstri sums
staðar. Litið bar á blómum,
birkið skreið að mestu við
jörðeftir langvarandi ofbeit.
Hæstu runnarnir náðu okkur
i hné. Nú skarta blágresi,
brönugrös o.fl. fagrar blóm-
jurtir: birkirunnarnir hækka
óðum og breiða úr sér. Barr-
trén dafna misjafnt að
vonum, enda er jarðvegur
viða gamalþrautpindur og
magur, sums staðar er
heldur þurrt, þvi að regnvatn
hripar fljótt niður i hraunið.
En á betri stöðum i
Heiðmörk gefur að lita
margar vöxtulegar greni-,
furu- og birkihrislur og sums
staðar heila lundi, t.d. i
Vifilsstaðahliðum og viðar.
Það er sannarlega ánægju-
legt. Flestir sjá þetta og
meta, og ganga vel um
Heiðmörk. Ferðafólk gengur
yfirleitt betur um landið en
áður, bæði um skóglendi og
uppi á hálendi, en þar eru
leiðir viða að opnast ferða-
mönnum, ruddir bilfærir
vegir. Munið að birkikjarrið
þo smávaxið sé viða, bindur
jarðveginn og heftir upp-
blástur. Og viða er undur-
fagurt i blómriku birkikjarri
og birkiskógum. Holt, melar
og öræfi eru mjög viðkvæmt
land, einkum til fjalla, þar
sem lifskjör jurtanna eru
hörð. Þar verður að sýna
fyllstu varúð, svo gróður
skemmist ekki og land blási
ekki upp. Sums staðar má
sjá bilaslóðir út um allt til
skemmda. Þar hafa ein-
hverjir hirðuleysingjar
verið að þjösnast áfram.
Anægja hinna, sem ekki
bara æða áfram, heldur fara
með gát, ganga vel um,
stanza og skoða landið er
áreiðanlega miklu meiri. Og
hvarvetna er eitthvað fagurt
að sjá á ferðalagi, blóm,
fagurt landslag, fuglar, sér-
kennilegir steinar o.s. frv.
Þegar menn fara að þekkja
þetta eða eitthvað af þvi, er
eins og maður ferðist milli
vina -r- og leiðist aldrei.
Gömlu leitarmannakofarnir
láta ekki mikið yfir sér, en
hafa gert og gera enn sitt
gagn. Þar hefur mörgum
hröktum gangna- og ferða-
manni þótt gott að leita
skjóls. Ég man, þegar við
allmargir náttúruskoðunar-
menn notuðum kofa i Eyja-
bökkum og undir Snæfelli i
mikilli rigningartið sumarið
1935. Viðhöföumað visu tvö
tjöld, „Himnariki og
Helviti”, en aðeins hið siðar-
nefnda var pottþétt.
II. Nú eru
jurtalitunarkonur á stjái að
tina litgrös sin — og önnum
kafnar hima við litunar-
pottinn á eftir. Þær tina
elftingu, gulmöðru, litunar-
mosa, kerfil, lyng, smára
o.fl. o.fl. og lita band til
vefnaðar, prjóns og
heklunar. Jurtalitir eru
furðu fjölbreyttir og
endingargóðir. Þeir eru sér-
lega hlýlegir litir. Litbrigðin
eru óendanleg, einkum gul,
grænleit og brún litbrigði, en
sterka liti, bláa og rauða er
einnig hægt af fá fram, með
þvi að blanda öðrum litar-
efnum saman við jurtalitinn.
Nýlega sá ég t.d. litað úr
elftingu, sem hvarvetna er
algeng og auðvelt að ná i.
Það fengust úr henni ýmsir
gulir og grænleitir litir, eftir
þvi hve lengi bandið var
soðið með jurtunum og eftir
þvi.hve sterkur lögurinn var.
Gljáandi gulir litir komu úr
gulmöðrunni. Hægt var með
iblöndun að fá brúna liti úr
báðum. Sortulyng var mjög
mikið notað til litunar á tið
afa okkar og ömmu. Þá gekk
fólkiði móbrúnum eða dökk-
leitum sortulyngslituðum
fötum. Beitilyng er einnig
gott til lilunar, og birki-
börkur.sem gefur brúna og
1 Vifilsstaðahlíð 7. júli 1968.
rauðbrúna liti. Jurtalitunar-
konur hér á landi eru farnar
að lita á ný úr öllum fyrr-
nefndumtegundumo.fi. Það
er sótzt eftir jurtalitaða
bandinu i vefnað og prjón-
les. Áður kunnu menn að lita
blátt úr blágresi, en sú list
virðist nú týnd, talin hafa
haldiztlengst á Vestfjörðum,
en einhver konan hefur tekið
leyndardóminn með sér i
gröfina. Kannski ræður ein-
hver gátuna og tekst að finna
aðferð til að lita fagurblátt
úr blágresi á ný. Jurtalitun
er i rauninni mjög heillandi
tilraunastarfsemi, mögu-
leikarnir eru ótæmandi, en
það er erfitt að fá fram sömu
litbrigðin — nákvæmlega
eins aftur og aftur. Blekvar
gert úr jurtum hér áður,
aðallega úr sortulyngi og
viðilaufi — og islenzku
spariskórnir formæðra
okkar vour sortulyngslitaðir.
I Finnbogasögu ramma er
getið um söfnun brúngrasa
til litunar. I Svarfdælu er
sagt frá illdeilum út af lit-
unarjafnabelg. Jurtalitun er
að komast til vegs og
virðingar á ný. Það er mörg
„Matthildur i Garði” á
Islandi núna.
Magnús, Finnur og Gröntved við
Ilálsakofa undir Snæfelli 27. júli
1935.
|
|
|
|
|
|
I
I