Tíminn - 22.07.1972, Síða 7
Laugardagur 22. júli 1972
TÍMINN
7
N
Útgefandi: Frálnsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þór-
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson,
Andrés Kristjánsson (ritstjóri SunnudagsblaOs Tfmans).
SS:;: Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason,. Ritstjórnarskrif-
stofur i Edduhúsinu viö Lindargötu, simar 18300-18306.
Skrifstofur i Bankastræti 7 — afgreiöslusimi 12323 — auglýs-
ingasimi 19523. Aörar skrifstofurrsimi 18300. Askriftargjaldl
225 krónur á mánuöi innan lands, i lausasölu 15 krónur ein-:
takið. Blaðaprent h.f. :
„Lögbannsúrskurður"
Bretar hafa nú krafizt þess af alþjóðadóm-
stólnum i Haag, að hann felli úrskurð um að út-
færsla fiskveiðiiögsögu íslands i 50 sjómilur 1.
sept. n.k. sé óheimil og að 12 milna fiskveiði-
lögsaga íslands skuli haldast óbreytt unz dóm-
urinn hafi felltendanleganúrskurð um lögmæti
50 mílna fiskveiðilögsögunnar skv. málskoti
Breta.
Kröfu sina byggja Bretar að sjálfsögðu á þvi,
að landhelgissamningurinn frá 1961 sé enn i
fullu gildi, en skv. honum eiga þeir rétt á að
leggja það undir úrskurð alþjóðadómsins, ef
íslendingar færa fiskveiðilögsöguna út fyrir 12
milur.
Skv. lögum alþjóðadómsins getur hann fyrir-
skipað i þeim málum, sem hann á lögsögu i,að
nýjar reglur taki ekki gildi meðan rétturinn er
að fjalla um lögmæti þeirra. Slikan lögbanns-
úrskurð getur rétturinn fellt, án þess að nokkur
teljandi málflutningur fari fram i málinu. Það
er sliks úrskurðar, sem Bretar nú krefjast og
hefur verið tilkynnt að málið verði dómtekið 1.
ágúst.
Bretar viðurkenna ekki uppsögn Islendinga á
samningunum frá 1961. Landhelgissamningur-
inn var illu heilli þannig úr garði gerður, að
ekki er að finna i honum nein uppsagnar-
ákvæði. Á þeim smiðisgalla virðast Bretar ætla
að byggja það, að samningurinn sé óuppsegj-
anlegur um aldur og ævi. íslendingar telja slikt
fjarstæðu. Fjölmörg dæmi eru þess, að slikum
samningum hafi verið sagt upp eða þvi lýst
yfir, að þeir hefðu ekki lengur gildi og væru
ekki lengur bindandi fyrir viðkomandi aðila.
Þar sem Island hefur sagt landhelgissamn-
ingunum frá 1961 upp, hefur alþjóðadómstóll-
inn i Haag ekki lengur lögsögu varðandi út-
færslu á fiskveiðilögsögu íslands. Þetta hefur
islenzka rikisstjórnin þegar tilkynnt réttinum
mjög greinilega og ákveðið og að hún sé jafn-
framt andvig þvi, að rétturinn fjalli um þetta
mál. Það verður þvi að teljast meira en ótrú-
legt, að dómurinn fallist á þá kröfu Breta að
kveða upp lögbannsúrskurð eða fjalla um það á
annan hátt.
En þó svo færi, að rétturinn kvæði upp slikan
úrskurð, sem telja verður mjög hæpið, eins og
hér hefur verið rakið, er þar alls ekki um að
ræða málalok. Það er öryggisráð Sameinuðu
þjóðanna, sem sjá á um framkvæmd á úr-
skurðum alþjóðadómsins og ákveður endan-
lega skv. lögum S.Þ. hvort þeir koma til fram-
kvæmda, ef viðkomendur vilja ekki hlita þeim.
öryggisráðið hefur yfirleitt ekki látið þá úr-
skurði, sem vefengdir hafa verið, koma til
framkvæmda. 1 þessu tilfelli myndi úrskurður,
sem gengi gegn íslendingum, að sjálfsögðu
vera vefengdur og íslendingar myndu ekki
telja sér skylt að fara eftir honum, þar sem al-
þjóðadómurinn hefði ekki lögsögu i málinu.
Það kæmi þvi til kasta öryggisráðsins að
ákveða, hvort úrskurðurinn ætti að koma til
framkvæmda. Það má telja nær öruggt, að
öryggisráðið samþykkir aldrei ályktun, sem
gengi gegn íslendingum i þessu máli.
Sennilega eru Bretar að gera sér grein fyrir
þessu nú og trúa varla eins mikið og áður á lög-
bannsúrskurði alþjóðadómsins. Uppsögn á
vandræðasamningunum frá 1961 veitir íslandi
réttarstöðu til að neita að fara eftir lögbanns-
úrskurði. — TK
Maynard Parker:
Stjórn Kína hefir breytt
um stefnu innanlands
Slakað hefur verið á hugsjónakröfum og stefnt er
að rýmkun lífskjara
.Skylmint'aæfint'
Vera má, að hin nýja
bófsemd og gát valdhafanna i
Peking i utanrikismálum hafi
hvergi komið jafn berlega i
Ijós og i þvi, hve furðu litið
veður þeir hafa gert út af
aukuuin árásum Bandarikja-
manna á Norður-Vietnam.
Þessi breyting kinverskra
valdhafa i utanrikismálum
hefir vakið meiri athvgli um-
heimsins en flest annað i fari
þeirra. Ilinu virðast fáir hafa
tekið efíir, að önnur og engu
minni breyting hefur orðið á
stefnu og viðhorfum Kinverja
heima fyrir. Maynard Parker
yfirmaður skrifstofu
Newsweek i Ilong Kong fór i
könnunarferð til mcginlands-
ins og segir frá þvi i grcininni
hér á eftir.
AÐUR en ég lagði af stað til
meginlandsins þóttist ég hafa
orðið þess var, bæði i viðtölum
við flóttamenn og ferða menn
frá Kina og i opinberum til-
kynningum yfirvaldanna i
Peking , að nokkuð hefði dreg-
ið úr spennu i daglegu lifi Kin-
verja. Ég gerði mér þó hvergi
nærri ljóst, hve þessi breyting
var mikil, fyrri en ég heim-
sótti verksmiðjur, búgarða og
skóla i Kina sunnanverðu og
talaði við tugi starfsmanna og
nemenda.
Verstu öfgar menningar-
byltingarinnar virðast hafa
hjaðnað ótrúlega skjótt. Siðan
voru gerðar ýmsar róttækar
og hyggilegar ráðstafanir,
sem ætlað var að bæta hlut-
skipti almennings, enda virð-
ist hinn óbreytti Kinverji
sannfærður um, að þjóðinni
hafi aldrei vegnað jafn vel og
nú.
ÉG dvaldi i viku i Kina og
för min var furðulega hindr-
unarlaus. Hvarvetna þótti
mestum tiðindum sæta ný-
samþykkt launahækkun um
sem næst tiu af hundraði. Og
vist voru þetta fróðleg tiðindi i
augum þeirra, sem með mál-
efnum Kina fylgjast. Þetta gaf
til kynna þá ákvörðun vald-
hafanna i Peking að bæta hlut
alþýðumannsins með þvi að
gefa honum kost á auknum
neyzluvörum og fé til að kaupa
þær. Ég sá fólk hópast inn i al-
þýðuverzlanirnar i Canton og
öðrum smærri borgum til þess
að telja fram umframféð sitt
fyrir stöðutákn eins og lit-
skrúðug klæði og armbandsúr.
Vissulega sá ég ekki nema
horn af Kina á leið minni til
Canton og um Kvantung-hér-
aðið umhverfis hana. En þetta
ér eigi að siður drjúgur skiki
af Kina og mikilvægur. Yfir-
völd flokksins i héraðinu hafa
höfuðstöðvar sinar i Canton,
sem er stærsta borgin i sunn-
anverðu Kina, og þaðan
stjórna þau 40 milljón manna
byggð, eða mannfleiri byggð
en New York og Kaliforniu til
samans. Ekki má heldur
gleyma þvi, að þessi byggð
hefir verið gróðrarstia upp-
reisna allt siðan i Opium-
styrjöldinni og fram i menn-
ingarbyltingu. Þegar breyt-
ingin nær til Canton má þvi
gera ráð fyrir, að hin skyn-
samlega stefna hafi orðiö
ofaná um gervallt alþýðulýð-
veldið.
HVERT sem ég leit á göngu
minni um trjáskyggðar götur
Canton sá ég þess greinileg
merki, að andrúmsloftið var
annað og mildara en áður. A
leið minni um Frelsisstræti sá
ég tvo skeggjaða menn sitja á
svölum og leika á canton-fiðl-
urnar sinar, en þær ganga
undir nafninu chin chin.
Skammt frá voru nokkrir
menn að æfa skylmingar með
trésverðum og hópur fólks
horfði á, en skýlmingar hafa
lengi verið iðkaðar i Kina.
Þetta var hvort tveggja litið
merkilegt á yfirborðinu, en
hins er að gæta, að fiðluleikur
ogskylmingarhefði verið taliö
óviðeigandi fyrir örfáum
mánuðum.
Ekki fer á milli mála, að
þeir Mao formaður og Chou
En-lai forsætisráðherra eru
horfnir frá hugsjónaákefð
menningarbyltingarinnar og
þeirri áherzlu, sem þá var
lögð á að koma ,,gömlu fernd-
inni” fyrir kattarnef, eða
gömlum venjum, gömlum sið-
um, gömlum hefðum og gam-
alli menningu. Almenningur
virðist una þessari breytingu
mjög vel. Safnið i Canton er
orðið þrjú þúsund ára gamalt.
Þvi var lokað meðan menn-
ingarbyltingin stóð yfir, en nú
er búið að opna það að nýju og
ég sá marga Kinverja leggja
þangaö leið sina til að skoöa
ómetanlegar minjar liðinna
konunga. Sumar nýjungar
safnsins voru einmitt dýrgrip-
ir, sem búið er að grafa upp
vegna hins nýja áhuga ’vald-
hafanna i Peking á byggingar-
list og gildi hennar sem menn-
ingararfs. ,,Menning okkar er
bæði mikil og forn og viö erum
stoltir af henni”, sagöi einn
embættismaðurinn við mig.
STÆRSTA bókabúðin i
Canton bar einnig vott um
menningar- og sögusvengd al-
mennings. Þar sá ég stúdenta
flykkjast um gamlar, kin-
verskar skáldsögur og gripa
fegins hendi nýjar útgáfur af
verkum Platos og Thucydides.
Þegar ég spurði um nýja bók
um tvö af virtustu skáldum
Kinverja, Li Po og Tu Fu,
benti verzlunarstjórinn mér á
eintak i sýningarkassa og
sagði: ,,Við seldum hana upp
undir eins og hún kom frá
Peking. Þetta er eina eintakið,
sem eftir er”.
Enginn getur enn sagt fyrir
um, hve langt þessi nýja
menningarendurreisn kann að
ganga. Kvikmyndir og leikhús
eru enn i hinum strengda hug-
sjónastakki og fjarri fer, að
öllum róttækum breytingum
menningarbyltingarinnar hafi
verið varpað fyrir róða. Hitt
kemur þó fram, nálega i öllu
dagfari, að valdhafarnir i
Peking eru að þreifa fyrir sér
um leiðir til að milda þessar
breytingar svo, að þær svari
kröfum nútima þjóðar.
ÉG kom til Framleiðslu-
sveitarinnar við Sandlæk i
hinum Irjóu óshólmum Perlu-
ár. Þar hitti ég að máli mörg
menntuð ungmenni, sem
höfðu verið ,,knúin” til að fara
til ,,endurmennlunar” á land-
búnaðarsvæðum fyrir þremur
árum. Flest þeirra viður-
kenndu, að breytingin hefði
verið dálitið erfið i fyrstu.
,,Við áttum i ýmiskonar erfið-
leikum fyrst eftir komuna
hingað", sagði Yang Yuen-
ling frá Canton, 23 ára stúlka.
,,l hreinskilni sagt fannst okk-
ur að við standa ofar öðru fólki
af þvi að við vorum menntuö.
En bændurnir kenndu okkur
að elda mat og sá hrisgrjónum
og smátt og smátt tók að rofa
til i kollinum á okkur”. Senni-
lega eru hugsjónirnar rótfast-
ari i þessum ungmennum en
áður, enda hefir þeim nú verið
leylt að koma sér sjálfum fyr-
ir. Þau eru flest um kyrrt i
landbúnaðarhéruðunum, en
mörg þeirra eru hætt vinnu á
ökrunum og tekin til við tækni-
störf, sem eru i samræmi við
menntun þeirra.
Kinverjar viröast einnig
farnir að hagræða róttæku
breytingunum, sem gerðar
voru i háskólunum um
1965—66. Sun Yat-sen háskól-
anum i Canton var lokað þeg-
ar barátta Rauðu varðliðanna
stóð sem hæst i menningar-
byltingunni og hann var ekki
opnaður aftur fyrr en 1969. Þá
voru stúdentar teknir i skól-
ann eftir stéttum en ekki
menntun og gengu bændur og
hermenn fyrir. 1 haust verður
aftur farið að eins og áður og
allir stúdentar ganga undir
próf i stjórnmálum og náms-
greinum og hafa lokið
menntun, sem svarar til mið-
skóla.
Nemendur geta þó ekki hafið
nám i hinum æðri skolum
nema hafa unnið eitt ár i verk-
smiðju og er það i samræmi
við breytingu menningarbylt-
ingarinnar. Kinverskum
stúdentum hefði fyrirskömmu
þótt minnkun að sliku hátta-
lagi.
STJÓRNENDUR háskól-
anna viröast eiga dálitið erfitt
með að tileinka sér hina nýju
breytingu. Iðnaðarstofnunum
virðist hafa tekizt þetta vel.
Ég kom i nokkrar verksmiðjur
og stjórnendurnir virtust
ánægðir og færir i sinu starfi.
Þeir verða allir að starfa með
byltingarnefnd verkamanna,
en ekki er reynt að láta lita út
fyrir, að verkamennirnir ráði.
Ég veitti þvi einnig athygli, að
stjórnmálamenntunin er nú
miklu skammvinnari og
annars eðlis en áður. Fram-
Frh. á bls. 15