Tíminn - 22.07.1972, Qupperneq 9
8
TÍMINN
Laugardagur 22. júli 1972
TÍMINN
9
Laugardagur
22. júli 19/2
Pílagrímsfór í þjóðgarð Guðs almáttugs
Nokkrar svipmyndir frá helgardvöl í Flatey á Breiðafirði
Guftbcrgur Bergsson og Jón Gunnar Árnason sækja nauösynjar i
flóabátinn Baldur. ólikireru þeir um toppstykkið. (Ljósm. ó.vald.)
■ ■»- iiw np^i
rikir. bar var fólk að heimsækja
æskustöðvar sinar og þar voru
annars konar pilagrimar, sem
Jökull talar um á öðrum stað i
bók sinni, listamenn, sem leita
næðis til að þroska sig i list sinni
og anda.
f svokölluðu Hölluhúsi situr
Guðbergur Bergsson, krúnu-
rakaður, og vinnur að nýju skáld-
verki. Nina Björk Árnadóttir
situr i húsi sinu ásamt móður
sinni og tveimur börnum og yrkir
i takt við skvaldur fuglanna og
Uiidiröldunnar og Jón Gunnar
Arnason, járnlistarmaður, er i
gamla vertshúsinu og lagfærir
það þegar honum býður svo við
að horfa og gerir sitthvað annað
þegar ástæða er til þess. Að
vonum eru það aðeins Jón og
Nina Björk.sem halda sambandi
við Guðberg, enda er hann ekki
partimaður að eðlisfari. f
simstöðinni er Jón Yngvi Yngva-
son ásamt konu sinni og barni og
fæst við ýmislegt: skriftir, mynd-
list og fleira.
Grátur guðanna
Það var úrhellisrigning, þegar
við komum i Flatey á laugar-
dagseftirmiðdegi, eftir rúmlega
þriggja klukkustunda siglingu
með Baldri, flóabátnum. Nokkuð
margir fóru i land þar en aðrir
héldu áfram upp á Brjánslæk. Við
vorum með tjald og þar sem við
áttum engan stað visan himdum
við undir frystihússveggnum á
meðan aðrir gestir tindust af stað
upp eyjuna i fylgd þeirra, sem
fyrir voru. Brotnar gluggarúður
störðu á okkur og guðirnir grétu
alveg óskaplega. Þegar við
komum i Flatey i fyrrasumar
voru flestar rúður i frystihúsinu
heilar en i fyrrahaust kom hópur
skólakrakka af Vesturlandi i
heimsókn ásamt skólastjóra
sinum og presti og á meðan beðið
var eftir Baldri, styttu börnin sér
stundir við að brjóta rúðurnar á
efri hæð hússins, sem fyrir löngu
iðaði af fjöri — og fiski. En engan
var hægt að gera ábyrgan og þvi
fær flóavindurinn að leika sér i
þessu stóra húsi, sem nú gegnir
þvi hlutverki einu að hýsa ljósa-
vél eyjarskeggja.
Tuggu-tuggu-tugg... Vélar-
skellir heyrðust austan við eyjuna
og innan tiðar kom i ljós opinn
bátur, i mesta lagi tonn, og voru i
honum fjórar manneskjur: Kona,
barn og tveir karlmenn. Lágs-
jávap var og þegar þau komu að
landi klöngruðust þau upp
klettana i fjörunni og hand-
lönguðu pinkla og pakka upp á
bryggjuna. Annar maðurinn,
með ótrúlega skarpa andlits-
drætti, horfði rannsakandi á
okkur og spurði siðan,hvort við
værum að biða eftir einhverju
sérstöku. Við sögðum honum eins
og var, að við ætluðum að dvelja
um skeið og ætluðum að freista
þess að upp stytti, svo hægt væri
að tjalda. Hann strauk
rigninguna af veðurbörðu and-
litinu með úlpuerminni og sagði:
— Það er ekkert vit. Ekki er gott
að tjalda i svona veöri.
Og á endanum gengum við með
honum upp á eyjuna, þar sem
knúö var dyra hjá Jóhannesi
bónda Guðjónssyni, sem góð-
fúslega veitti okkur leyfi til að
halda til i einu yfirgefnu
húsanna. furöulegum arkitektúr,
sem gengur undir nafninu
„Strýta”. Það er sama húsið og
við fengum til afnota i fyrra-
sumar svo við vorum ekki
allsendis ókunnug.
Einföld miðstöðvar-
lagning!
Og það er engu logið, þegar
sagt er að Strýta sé furðulegur
arkitektúr. Hús þetta er þrjár
Loforð hins almáttuga
blifur
Það er gott að vera pilagrimur i
Flatey. Eins og áður er vikið að,
safnast þangað gjarnan lista-
menn til vinnu i rólegheitunum.
Ýmsir þeirra eiga þar hús og
aðrir fá inni. Jóhannes bóndi
fagnaði þeirri hugmynd að þar
yrði kannski með timanum lista-
mannanýlenda og sagði, að þeir
bændur, svo og aðrir eyja-
skeggjar, hefðu gaman af öllum
heimsóknum, svo fnmarlega sem
það væri sómakært fólk, sem ekki
Framhald á bls. 10
Embættisfólk Pósts & sima fyrirframan embættisbústaðinn. Frá vinstri: Ingibjörg, Jón Yngviog
heldur hann á Sigrúnu. Þau vilja setjast aö i Flatey.
Séð yfir þorpið. Siifurgarðurinn frægi er fremst á myndinni, presthúsið gamla, hvíta húsið til hægri.
okkar og við vorkenndum Palla
hálft i hvoru, þvi hans var
draumurinn, okkar veruleikinn.
Við gamla vertshúsið hittum við
fyrir mann á stuttbrókum einum
fata. Hann sat þar undir veggnum
og fitlaði við veiðistöng. Við
settumst að spjalli og hann bauð
okkur te úr islenzkum leirkatli.
Maður þessi reyndist heita
Kjartan Kjartansson („gamall
íárnsmiður”, sagði hann) og
hann þekkti töluvert til i Flatey.
— Þaðerekki nóg að vera bara
tvoeða þrjá daga hér, sagði hann.
— Maður þarf svona eina eða
tvær vikur til að komast i takt við
rólegheitin hér.
Kjartan Kjartansson vildi engu
breyta i Flatey. Honum var alveg
Eftir Ómar Valdimarsson
sama, þótt húsin rigndu niður og
rotnuðu. — Þetta er bara svona,
sagði hann og hann hryllti við
þeirri hugmynd, að i Flatey yrði
sett upp sjoppa eða hótel.
Þær umræður spunnust út af
þvi, að gamla prestshúsið var
málað i fyrrahaust og til stóð að
setja þar upp greiðasölu fyrir
ferðamenn, sem koma til eyjar-
innar i sivaxandi mæli. Það var
Lárus Guðmundsson, fram-
kvæmdastjóri Flóabátsins
Baldurs h/f, sem var aðal hvata-
maðurinn að þvi fyrirtæki, en
Lárus lézt skyndilega i fyrra-
sumar og nú stendur húsið autt
og er neglt fyrir alla glugga. En
sonur Lárusar, Guðmundur
Lárusson, mun hafa hug á að
halda áfram að vinna að verki
föður sins og stefnir hann nú að
þvi að prestshúsið verði komið i
gagnið næsta*vor.
Og vist er rétt hjá Kjartani
Kjartanssyni, að fátt væri ömur-
legra en að sjá i Flatey pylsu-
sjoppu. En það er lika ömurlegt
að vera ferðamaður i Flatey,
sérstaklega ef maður staldrar
aðeins við á meðan Baldur fer
yfir að Brjánslæk, og geta hvergi
leitað skjóls fyrir veðri og
vindum nema i frystihúsinu eða
glugga- og hurðalausu samkomu-
húsinu. Takist Guðmundi
Lárussyni að setja upp skemmti-
lega f'erðamannaaðstöðu i gamla
prestshúsinu verður það
áreiðanlega vel þegið af mörgum,
ekki siztbændunum,sem þar með
myndu losna við ferðamenn, sem
traðka á túnum þeirra og brjóta
upp hús, hversu rammlega sem
þau hafa verið negld aftur. Hefur
meira að segja kveðið svo rammt
að þessu, að ferðamenn hafa
gengið inn i hús þar sem heima-
fólk hefur setið að snæðingi og
öðru privat, i þeirri trú, að enginn
væri þar frekar en annars staðar.
En ekki er búiö að staðaldri nema
i fimm húsum. Það eru bændurnir
tveir, með fjölskyldur sinar, sim-
stöðin. gömul hjón (með hænur)
og eldri kona með fósturson sinn,
alls 16 manns.
Til dýrðar Frey
En þetta var útúrdúr, ef nokkuð
er útúrdúr i Flatey. Kjartan
ætlaði með dóttur sinni og syni
austastá eyjuna til að renna fyrir
þarabútunga i soðið. Við gengum
með þeim i gegnum kriu-
byggðina, sem er töluverð en
hefur farið illa i rigningunni og
slagveðrinu i sumar. Krian i
Flatey hefur þverbrotið allar
reglur ættar sinnar og verpt i
mýrarflagi þar austarlega. Og
þar sem krian er ekki heimsins
mesta móðir drepast ungar
hennar i kuldanum unnvörpum
og töldum við áreiðanlega ekki
færri en 50 dauða kriuunga.
Sumir höfðu drepizt beint úr
eggjunum og aðrir i þann mund,
sem þeir voru að komast á legg.
En krian verpir aftur ef hlýnar
og þá verður mjög tæplega
nokkuð færra i suðurlöndum en
venjulega.
Þegar við komum á áfangastað
var þar fyrir Jón Gunnar Árna-
son, sem með mikilli sveðju hjó
guðamynd i rekinn trjádrumb.
Jón Gunnar sagði það eiga að
verða Frey og hafði hann þegar
grafið holu i hvammi, sjö skref
frá efsta fjöruborði og þrjú og
hálft frá næsta jarðfasta kletti, til
að stilla guðamyndinni i
fullbúinni. Flisarnar flugu i allar
áttir og við horfðum á. Jón lofaði
þvi, að allir gætu tengiö aðgang
að tákninu og sagðist ætla að
hengja á Frey að minnsta kosti
þrjú mismunandi trúartákn, svo
allirgætu blótað þar. — Eitthvað
lifandi verð ég að fá til að vigja
kauða, sagði Jón Gunnar, — Bezt
væri náttúrlega að fá konu en
tæplega megum við missa þær
hér, þar sem ekki er of mikið af
þeim.
Við buðum honum sosum 50
dauða kriuunga, en við þvi
fussaði Jón Gunnar. Kjartan fékk
ekki bein og við héldum af stað til
að vaða i sjónum.
Kviða aðeins brottför
Jóhannes Guðjónsson, annar
bóndinn i Flatey, er að byggja sér
nýtt hús. Hann og Hafsteinn Guð-
mundsson eru á rikisjörðum og
rikið þarf á húsi Jóhannesar að
halda. Upphaflega fékk hann það
til eins vetrar, en þeir eru orðnir
nokkuð margir. Nú ætlar hann að
flytja inn i haust, rikið heimtar
sitt. Hafsteinn sagðist ekki vera i
byggingarhugleiðingum enda
gerir rikið ekki sömu kröfur til
hans. Þegar við komum i Flatey i
fyrrasumar þólti okkur það
undarlegt uppátæki i Jóhannesi
að vera að byggja, en hann glotti i
gegnum skeggið og sagði: —
Einhver þarf að vera hér.
Og þeir voru sammála um, að
gott væri að vera i Flatey, enda
báðir fæddir og uppaldir þar i
eyjunum. Þeir eru þar með
kindur, um það bil 300 i allt og svo
nytja þeir — eða Hafsteinn —
selinn, þeir taka fugl, dún og
fleira. Fiskur er nægur i soðið en
ekki eins og áður var, þvi búa nú
undir 20 manns i Flatey á móti
þeim 400,sem voru þar áður.
Og nú vilja ung hjón með litið
barn flytjast i Flatey og setjast
þar að. Það eru Jón Yngvi
Yngvason og kona hans Ingibjörg
Björnsdóttir ásamt dótturinni
Sigrúnu. Jón Yngvi var einhvern-
tima i Faltey um 5 mánaða skeið
og fékkst þá við skriftir. Þvi vissi
hann að hverju hann gekk, þegar
hann féllst á að leysa af yfir
sumarið á simstöðinni. Að visu er
það Ingibjörg, sem hefur titilinn
„Póstmeistari og simstjóri”, þar
sem Jón Yngvi gat ekki losnað úr
vinnu fyrr en um miðjan júli, en
þær mægður hafa verið i eynni
siðan i byrjun júnimánaðar. Og
nú segjast þau gjarnan vilja
setjast að i F’latey. Þar þarf ekki
að vera stöðugt með áhyggjur af
timanum og þegar ég hitti Ingi-
björgu þar fyrir utan á mánu-
deginum átti hún ekki orð til að
lýsa hamingju sinni yfir verunni.
Hvorugt þeirra sagðist kviða
vetrinum, i Reykjavik væri
einskis að sakna: — Það eina sem
við kviðum, sagði Jón Yngvi, — er
að l'ara héðan, ef af verður.
Fleiri eru að setjast að i Flatey.
Guðmundur Ölafsson, haf-
fræðingur, verður þar næstu þrjú
árin við rannsóknir á grunn-
sævinu i kring en hann var ekki i
eynni um helgina og tekst okkur
vonandi að ná tali af honum við
tækifæri og frétta af rannsóknum
hans.
hæðir og jafnmörg herbergi, eitt á
hverri hæð. Á jarðhæð er eldhús
og gömul geymsla, sem maður
forðast helzt að rannsaka mikið, á
miðhæð er „stofa”, um það bil 2x4
metrar og þar innaf er litil
kompa, meter sinnum einn og
hálfur eða svo. Á efstu hæð er svo
herbergi, töluvert minna en
„stofan”. Og ekki eru nema
fjögur ár siðan þarna bjó kona
með tvö eða þrjú börn — og mann
sinn, þegar hann var ekki á sjó.
Þarna bjó einnig fyrir nokkrum
árum Steinar Sigurjónsson, i
efsta herberginu, og skrifaði hann
töluvert að sögn.
Kómedian mikla i Strýtu er þó
miðstöðin. Það mun hafa verið
Ungverji nokkur, sem lagði hana
i upphafi: oliumaskina er i
eldhúsi og ofnar á „hæðunum”.
En blessaður maðurinn var ekki
meiri pipulagningamaður en svo,
að hann setti aðeins eitt rör úr
eldamaskinuninni og upp og
Jóhannes bóndi sagði okkur,
þegar hann kom i heimáókn, að
undrunarsvipur mikill hefði
komið á pipulagningameistar-
ann, þegar kveikt var upp i fyrsta
skipti. — Tómir hvellir og spreng-
ingar, sagði Jóhannes og brosti
breitt.
En svo var bætt við röri til að fá
hringrásina i fúnksjón og nú er
mikill og góður hiti i Strýtu.
Við röltum um i rigningunni
þetta kvöld og horfðum i brotna
glugga, sem störðu á móti með
angurværð i svipnum. Or
einstaka húsi rauk og i öðrum
mátti sjá ljós i glugga, en ef
undanskilið er fótatak okkar og
upphrópanir yfir nýjum
uppgötvunum, heyrðist ekkert
nema fuglinn og aldan.
Palli var einn i
heiminum
Sunnudagurinn var eins og
blóm i eyðimörk, Allt frá þvi i
byrjun júni hefur verið leiðinda-
veður i Flatey en þennan dag var
sólskin og bliða, hvergi sá ský á
himni og hægur andvari að
vestan. Um morguninn gengum
við niður i þorp og nutum þess að
vera til. Sagan um Palla, sem var
einn i heiminum, kom upp i huga
llafstciiin liondí Giiðiniiiidssoii
gerir að iietuin simim og segir
gott að biia i Klaloy.
Jóliannes bóndi Guðjónsson
fvrir frainan nýja lnisið.
—Ætlarðu að nola þetta sem
dæini uin þá firru,er við búum i
liér? spurði hann. —Hverjum
skvldi óvitlausiim detta i hug að
lara að byggja liér? En bér vcrð
ég nú saml.
|>au sýndu okkur Klateyjarkirkju, þar sem verk Baltasars eru
lieldur farin að láta á sjá. Krá vinstri eru Hrönn, dóttir llafsleins
bónda, Þórdis, dóltir Jóhannesar og Tryggvi, sonur lians. Þeir smá-
vöxnu fæddust i Klatey og heita Birkir og Stefán.
Jón Gumiar Árnason lieggur Krey i tré og fúlsar við 50dauðum kriu-
ungiiin.
„Það er engu likara en Guð
almáttugur hafi viljað marka sér
i Breiðafjarðareyjum dálitinn
reit handa sjálfum sér i ellinni,
þar sem hann getur unað sem
p'róventukall innan um fólk eins
og það var forðum, i þann tið sem
hann átti i fullu tré við þessa upp-
réttu tegund. Breiðafjarðareyjar
verða um ókominn aldur
einskonar þjóðgarður Drottins og
þangað munu leita pilagrimar úr
skarkala heimsins, undan gný
túrbinunnar, ofbirtu- Ijósaskilt-
anna, æranda auglýsinga-
skrums, urgi girkassans og ysi
þjóðfélagsins. t þessum þjóðgarði
gefsl mönnum kostur á að horfast
i augu við selinn i sjónum i stað
þess að láta sjónvarpið glápa á
sig i stofunni sinni kvöld eftir
kvöld, i þessum garði verður
fuglinn i loftinu vinur mannsins
þegar hann er hættur að trúa á
kosningaloforð heimsins”.
Svo segir Jökull Jakobsson,
rithöfundur, i bók þeirri, sem
hann gerði i samvinnu við
Baltasar, „Siðasta skip suður”.
Jökull var sjálfur einn þessara
pilagrima, sem hann talaði um i
tilvitnuninni hér að framan og
vist er, að Jökull talaði þessar
linur fyrir munn þeirra allra,
bæði þeirra, sem þegar hafa
komið i Flaley á Breiðafirði og
þeirra, sem eiga eftir að koma.
Þeir, sem ekki hafa komið i
Flatey eða aðrar Breiðafjarðar-
eyjar, fá likast til á tilfinninguna,
að verið sé að lýsa einhverri
útópiu eða paradis og það er satt.
Listamannanýlenda
Blaðamaður Timans dvaldi i
Flatey i annað sinn um siðustu
helgi og eftir heimkomuna er allt
i einu bara laglegt að horfa út um
gluggana á Eddu-húsinu, yfir
ljóta og ryðbrunna kumbaldana á
svæðinu frá Laugavegi niður á
Skúlagötu. Gallinn, stóri gallinn,
er hinsvegar sá, að i þeim húsum
flestum býr fólk, sem fer eftir
klukku.
I ryðguðu og niðurniddu
húsunum i Flatey býr ekkert fólk
og þar er timinn fyrirbæri, sem
hvað minnst möguleg athygli er
veitt. Timinn skiptir þar engu
máli, allavega ekki fyrir pila-
grimana og sjófuglana, um
bændur og búalið gegnir kannski
öðru máli, ákveðin störf þurfa að
vinnast á ákveðnum tima.
Það var töluvert um pilagrima
i Flatey um siðustu helgi. Þar var
fólk eins og við, sem áður hefur
fundið smjörþefinn af þvi stór-
kostlega andrúmslofti, sem þar
Strýta citl liið merkasta hús og ber vitni uin sérstæðan arkitektúr i
Klatey — en er þó uiidaiitckniiig, þvi þar eru falleg liiis og vcl byggö.