Tíminn - 23.07.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 23. júli 1972
Menn 09 málelni
Þcssi mynd er tekin vift Skaftá á fimmtudagskvöld, en þá haföi hlaupið ekki náð hámarki. (Tímamynd
Gun nar)
Það var vel til fundið hjá rikis-
stjórninni að nota tækifærið og
hafa kynningardagskrá fyrir
þann mikla fjölda erlendra blaða-
manna, sem hér á, landi hafa
dvalizt að undanförnu, vegna
heimsmeistaraeinvigisins. 40-50
erlendir blaðamenn þekktust boð
rikisstjórnarinnar og fóru i kynn-
isferðir til Vestmannaeyja og til
Þingvalla og um Suðurland og
haldnir voru þrir blaðamanna-
fundir með Lúðvik Jósefssyni,
Einari Ágústssyni og Ólafi Jó-
hannessyni.
Á blaðamannafundi Lúðviks
Jósefssonar sagði ráðherrann
m.a. að hvergi væri að finna staf
um það i alþjóðalögum, að út-
færsla fiskveiðilögsögu i 50 milur
væri ólögleg, eins og Bretar héldu
fram. Hann benti á, að Bretar
hefðu árið 1958 haldið þvi fram að
þriggja milna landhelgi væri al-
þjóðaregla. Þeir hefðu haft rangt
fyrir sér þá og þeir hefðu enn
rangt fyrir sér. Bretar hefðu nú
skotið málinu til alþjóðadómsins i
Haag skv. samkomulaginu, sem
gert var 1961. Þetta samkomulag
hefur ekki lengur neitt gildi, þar
sem þvi hefur verið sagt upp af
tslands hálfu. Kyrst með tilkynn-
ingu með 12 mánaða fyrirvara og
siðar með formlegri uppsögn með
6 mánaða fyrirvara. Þetta sam-
komulag hafði timabundið gildi
og það hefur náð tilgangi sinum.
Engri þjóð er skylt að hlita úr-
skurði alþjóðadómsins, ef um
sjálfan tilverurétt þjóðar er að
ræða. islendingar telja að i land-
helgismálinu sé um sjálfan lifrétt
islenzku þjóðarinnar að ræða.
Gamlar lummur
Bretar halda þvi fram, að viö
séum að leggja i rúst brezka tog-
araútgerð og fiskiðnað með út-
færslu landhelginnar við island.
Þeir héldu þessu einnig fram 1952
og 1958. Þessi staðhæfing hefur
reynzt laránleg og hún er það
enn. Þeir svara ekki þessari
spurningu: Hvar ætla brezkir
togarar að veiða, þegar hinir
stóru verksmiðjutogarar Rússa,
Pólverja og Japana hafa eyðilagt
fiskimiðin við island? Þeir segja
aðeins: islendingar verða að
semja við Rússa.
Sannleikurinn i málinu, sem litt
er haldið að brezkum almenningi
af helztu andstæðingum okkar i
landhelgisdeilunni er sá, að helm-
ingurinn af þeim fiski, sem seldur
er á brezkum markaði kemur af
fiskimiðum við strendur Bret-
landseyja. Það er aðeins fjórð-
ungur heildarfiskaflans, sem
seldur er i Bretlandi, sem komið
hefur af íslandsmiðum og sum
árin að segja enn minni hluti.
Bretar segja, að við eigum að
leita alþjóðlegra samninga um
verndun fiskistofnana i Norður -
Atlantshafi. Við höfum slæma
reynslu af þeim fjölþjóðlegu
svæðastofnunum, sem um þessi
mál fjalla.
Bitur reynsla
Við höfum hvað eftir annað
reynt að ná samkomulagi um
ráðstafanir til verndunar smá-
fisks á fiskimiðunum við tsland
en án árangurs. Þjóðirnar, sem
ferðinni hafa ráðið hafa ekki vilj-
að á það fallast. Og hefur ekki
reynslan kennt okkur, að þessar
fjölþjóðlegu svæðastofnanir hafa
aldrei viljað fallast á verndarað-
gerðir fyrr en fiskimið hafa verið
nær eydd með ofveiði. Hver er
reynslan á St. Georges banka?
Hvað er að gerast i Barentshafi?
Að meðaltali hafa verið við
veiðar hér við Island 80-100 er-
lendir togarar. Stundum hefur
tala þeirra farið upp i 130-160
skip. Þetta eru stór skip og i þeim
flokki eru einnig frystitogarar,
sem geta verið stanzlaust að veið-
um i 2 mánuði samfleytt. ís-
lendingar eiga nú aðeins 18 tog-
ara. Allir kunnustu fiskifræðingar
i Evrópu og Norður-Ameriku hafa
staðfest, að stóru togararnir, sem
hafa eyðilagt miðin i Norðvestur-
Atlantshafi leiti nú nýrra miða og
leiti austur á bóginn. Þeir munu
koma til tsiandsmiða, þegar þeir
hafa eytt öðrum fiskimiöum.
Þessir sömu sérfræöingar halda
þvi fram að allir þorskstofnarnir i
Norður-Atlantshafi séu nú þegar
full nýttir eða of nýttir og þeir þoli
ekki meira álag. Okkar eigin
reynsla fellur að þessum skoðun-
um fiskifræöinganna. Togarar
okkar hafa t.d. veitt um 20%
minni afla á togstund en á sl. ári
og bátafiotinn um 10-15% minna
miðað við úthaldstima en i fyrra.
Þeir, sem gera sér fulla grein
fyrir þvi, að tilvera
islenzku þjóðarinnar byggist
á þvi, aö fiskimiðin verði ekki
eyðilögð og íslendingum verði
skapaður eðlilegur forgangsrétt-
ur til að nýta þau og vernda, eiga
auðvelt með aö skilja þær áhyggj-
ur, sem íslendingar bera nú i
brjósti vegna þróunar mála á
fiskimiðunum. Þeir skilja, að is-
lendingar eru að gera lifsnauð-
synlegar ráðstafanir i nauðvörn.
Bretar hafa reynt að nýta að-
stööu sina hjá Efnahagsbanda-
laginu, til að knýja tslendinga til
undanhalds i landhelgismálinu.
Það er alger eining um það á ts-
landi, að láta ekki undan neins
konar þvingunum eða bolabrögð-
um i þessu lifshagsmunamáli
þjóðarinnar. Við munum hvorki
hopa né bogna fyrir hótunum,
herskipum eða viðskiptastriði.
Á blaðamannafundunum með
hinum erlendu blaðamönnum
lögðu allir ráðherrarnir hins veg-
ar áherzlu á það, að tslendingar
skildu þá erfiðleika, sem útfærsla
islenzku fiskveiðilögsögunnar ylli
i útgerðarbæjum i Bretlandi og
islenzka stjórnin hefði reynt að ná
samkomulagi við brezku rikis-
stjórnina um timabundnar und-
anþágur fyrir brezka togara inn-
an hinnar nýju fiskveiðilögsögu.
Slikt samkomulag hefur ekki tek-
izt vegna þess aö Bretar hafa ekki
viljað fallast á það, að tslending-
ar hefðu i einu eða neinu meiri
rétt á eigin fiskimiðum en Bretar.
Ráðherrarnir lögðu áherzlu á
það, að islenzka stjórnin væru
reiðubúin að taka upp samn-
ingaviðræður að nýju, hvenær
sem menn eygðu einhverja von
um að bráðabirgðasamkomulag
gæti tekizt og komizt yrði hjá
stórvandræðum i skiptum ís-
lendinga og Breta. Vonandi sér
brezka stjórnin að sér i tima og
tekur upp viðræður að nýju með
eðlilegum tilslökunum frá fyrri
afstöðu, sem vægast sagt hefur
verið óbilgjörn.
Á blaöamannafundi á Þingvöll-
um skýrði Ölafur Jóhannesson,
forsætisráðherra, bað vel fyrir
hinum erlendu blaðamönnum,
hver þróunin hefur verið á al-
þjóðavettvangi á undanförnum
áratugum að þvi, er varðar lög-
sögu rikja yfir fiskimiðunum við
strendur rikjanna.
Útfærslan er
fullkomlega lögleg
Frá þeirri ákvörðun, sem
Alþingi og rikisstjórn hefur nú
tekið um útfærslu islenzku fisk-
veiðilögsögunnar 1. september
verður ekki hvikað. íslendingar
munu ekki beygja sig fyrir nein-
um þvingunum né hótunum.
Útfærslan brýtur ekki gegn
neinum viðurkenndum alþjóða-
lögum. Það er staöreynd, að það
eru ekki til neinar almennt viður-
kenndar þjóðréttarreglur um við-
áttu fiskveiðilögsögu eða land-
helgi.
Hins vegar hafa Sameinuðu
þjóðirnar gert itrekaðar tilraunir
til að fá slikar reglur samþykkt-
ar. Fyrst var það raunar á vegum
gamla Þjóðabandalagsins á
Haagráðstefnu 1930, en siðar af
hálfu Sameinuðu þjóðanna á Gen-
far-ráðstefnunum 1958 og 1960.
Allar þessar tilraunir hafa reynzt
árangurslausar. Og enn er fyrir-
huguð hafréttarráðstefna á árinu
1973, sem m.a. er ætlað aö glima
við þetta viðfangsefni.
Ekkert sýnir okkur betur, að al-
þjóðareglur eru ekki fyrir hendi
um þessi efni. Hin fyrirhugaða
ráðstefna og viðfangsefni hennar
eru skýrasti vitnisburðurinn og
raunar alþjóðleg viðurkenning á
þvi að þjóðirnar telji, að alþjóð-
legar reglur vanti um viðáttu
fiskveiðilögsögu og landhelgi.
Engin alþjóðleg
venja heldur
Ekki er heldur hægt að halda
þvi fram með neinum rökum að
aiþjóðleg venja hafi fest tiltekin
mörk fyrir landhelgi eða fisk-
veiðilögsögu almennt. Riki hafa
jafnan helgað sér misjafnlega
stóra landhelgi. Þannig stóðu mál
einnig á þeim tima, þegar ýmsar
siglingaþjóðir, þar á meðal Bret-
ar. héldu þvi fram, að 3ja sjó-
milna landhelgi væri alþjóðalög
samkvæmt venju. Þeirri kenn-
ingu var algjörlega hnekkt með
dómi alþjóðadómstólsins i Haag i
landhelgismáli Breta og Norð-
manna árið 1951. Ennfremur var
þessari kenningu hnekkt með áliti
þjóðréttar nefndar Sameinuðu
þjóðanna árið 1956.
Þróunin hefur siðan orðið sú, að
fjölmörg riki hafa fært landhelgi
sina út, sum i 12 milur, en önnur
mun meira og gildir það einnig
um þau riki, sem áður héldu fram
3 milna reglunni, eins og t.d.
Bretar. Engum dettur i hug nú að
halda þvi fram, að 3ja sjómilna
regla sé helguð af alþjóðavenju,
og það væri einnig fjarri lagi að
staðhæfa, að 12 sjómilur séu al-
þjóðavenja. Það er ekki hægt
vegna þess, að það er staðreynd
að minnsta kosti 20 riki telja sér
viðáttumeiri landhelgi en 12 sjó-
milur, og sum allt upp i 200 sjó-
milur, eins og t.d. riki Suður-
Ameriku. Ekki er okkur kunnugt
um,að gripið hafi verið til neinna
sérstakra aðgerða gegn þessum
rikjum. Við þessar aðstæður er
vitaskuld vonlaust að ætla að
halda þvi fram, að alþjóðavenja
sé til um viðáttulandhelgi. Al-
þjóðleg regla um viðáttu land-
helgi verður heldur ekki leidd af
grundvallarreglum þjóðarréttar,
enda mun naumast nokkur halda
þvi fram.
Þegar tekið er tillit til þeirra
reglna, sem ýmis riki hafa sett
um viðáttu landhelgi, ætti öllum
að vera ljóst, að ákvörðun ís-
lendinga um að færa fiskveiðilög-
söguna við tsland út i 50 sjómilur,
er innan hæfilegra marka, og má
þar skirskota til efnahagslegra,
liffræðilegra og sögulegra raka.
Fyrir þessum sjónarmiðum Is-
lendinga gerði forsætisráðherra,
Ólafur Jóhannesson, rækilega
grein, er hann mælti fyrir tillögu
rikisstjórnarinnar til þingsálykt-
unar um útfærslu landhelginnar i
50 sjómilur.
Baráttan gegn
kenningum
forréttindaþjóðanna
tslendingar hafa barizt gegn
kenningum forréttindaþjóða
varðandi alþjóðalög um réttindi á
hafinu, allt frá árinu 1949. Island
átti frumkvæði að þvi hjá Sam-
einuðu þjóðunum, að málið var
þar upp tekið, og árangur þess
varm.a ráðstefnurnar i Genf 1958
og 1960.
tslendingar munu að sjálfsögðu
halda þessari baráttu áfram,
meðal annars i Hafsbotnsnefnd,
sem nú vinnur aö undirbúningi
ráðstefnunnar 1973 og ráðstefn-
unni sjálfri — og hvarvetna á
alþjóðavettvangi, sem færi gefst
á næstu árum. tslendingar stefna
að þvi, að i stað þeirra kenninga,
sem stórveldin og fiskveiðiþjóðir,
sem æskja inn á landgrunn ann-
arra þjóða, halda fram um rétt-
indi á hafinu, komi sanngjörn al-
þjóðalög, sem grundvölluð verði á
tveim meginstoðum:
1 fyrsta lagi — á hagsmunum
allra þjóða heims til frjálsra
ferða um heimshöfin og sameig-
inlegs réttar til nýtingar sjávar-
ins, sem er utan lögsögu strand-
rikja, enda eru þau auðæfi sam-
eiginlegur arfur alls mannkyns,
og þessi auðæfi ber að vernda
gegn eyðileggingu með sameigin-
legum ráðstöfunum allra þjóða.
En,i öðru lagi eiga alþjóðleg
hafréttarlög að grundvallast á
þvi, að auðæfi hafsbotns, land-
grunns og sjávarins yfir hafsbotni
séu hlutir náttúruauðlinda
strandrikja út til sanngjarnrar
fjarlægðar frá ströndum.
Það er fyrir þeirri stefnu, sem
Island, og nú vaxandi fjöldi ann-
arra rikja, berst.
Rétturinn til
hafsbotnsins
I Genfarsamþykktinni frá 1958
var strandriki veittur einkaréttur
til nýtingar auðæfa á og undir
hafsbotninum á landgrunni
strandrikisins allt út á það dýpi,
sem hagnýting slikra auðæfa
leyfði, en þau hagnýtingarmörk
hafa sifellt verið að færast dýpra
og dýpra með hraðvaxandi tækni,
og munu nú vera talin komin á
1000 m dýpi.
Það er ljóst að framkvæmd ým-
issa rikja á réttinum til rannsókn-
ar og nýtingar auðæfa á hafsbotn-
inum bendir til þess, að hið al-
þjóðlega og sameiginlega haf-
svæði og hafsbotn hafi þar af leið-
andi mörk sin langt fyrir utan 12
milna lögsögu. Eins og þessi mál
standa nú, virðist mega álita, að
meiri hluti þjóða heims liti svo á,
að nauðsyn beri til að ákveða
eina, tiltölulega þrönga, allsherj-
arlögsögu, t.d. 12 milur, en jafn-
framt aðra miklu viðari lögsögu,
er veiti strandriki einkarétt til
efnahagslegrar nýtingar hafs-
svæða úti fyrir ströndum þess,
þar með talinn hafsbotninn og
landgrunnið, fiskveiðar og fisk-
vernd, mengunarvarnir, visinda-
rannsóknir og hvers konar aðra
efnahagslega nýtingu allt upp i
200 milna fjarlægð frá ströndum.
Þessi efnahagslegu lögsögu-
mörk myndu auðvitað ekki
skerða i neinu hið almenna sigl-
ingafrelsi. Áróður brezkra blaða
um, að Islendingar vilji hefta
frjálsar siglingar um hafið með
útfærslu fiskveiðilögsögunnar i 50
milur, á sér enga stoð i raunveru-
leikanum.
Vaxandi fylgi
Sem betur fer bendir margt til
þess, að þeirri stefnu i hafréttar-
málum, sem tslendingar, og
margar aðrar þjóðir, berjast nú
fyrir, muni enn vaxa fylgi, eink-
um og sér i lagi meðal hinna svo-
nefndu vanþróuðu þjóða, sem
flestar lutu nýlendustjórn stór-
velda áður en jiær fengu sjálf-
stæði sitt.Sú alþjóðaregla sem Is
lendingar berjastfyrir, mun veita
hinum nýsjálfstæðu þjóðum rétt
til að verja og vernda mikilvæga
hagsmuni gegn tilhneigingu rikra
og háþróaðra þjóða til að ofnýta
ogeyðileggja auðæfi sjávarins úti
fyrir ströndum hinna vanþróuðu*
strandrikja áður en hinar vanþró-
uðu þjóðir hafa búið sig svo i
stakk, að þær geti sjálfar hagnýtt
þau verðmæti til hags eigin
þegna, en þessi auðæfi heyra með
réttu til náttúruauðæfa þessara
rikja.
—TK