Tíminn - 25.07.1972, Blaðsíða 11

Tíminn - 25.07.1972, Blaðsíða 11
10 TÍMINN Þriöjudagur. 25. júli 1972 Þriöjudagur. 25. júli 1972 TÍMINN 11 lialircröur örn Eiriksson meö handrit Bjarna Þorsteinssonar og kistilinn, sem þau voru i. Or einu bréfa Benedikts á Auönum til sr. Bjarna á Siglufiröi. (.Tlmamyndir Gunnar) dziu.UwU**’ tvuUe ■ Merkasti handritafundur hér um áratugi Forrit að íslenzkum þjóðlögum sr. Bjarna Þorsteinssonar eru nú i vörzlu Handritastofnunar íslands í fyrravetur var gerð- ur hér á landi einhver mikilvægasti handrita- fundur um áratuga skeið, og komu þarmeð i leitirnar ómetanlegar heimildir um islenzk þjóðlög. Hér er um að ræða forrit mikils hluta prentsmiðjuhandrit- anna að íslenzkum þjóð- lögum Bjarna Þor- steinssonar tónskálds og prests á Siglufirði, en öll handrit að þessu stór- virki sr. Bjarna voru talin glötuð. Beinteinn Bjarnason, sonur Bjarna Þorsteinssonar, lét forritin af hendi til vörzlu i Handritastofnun islands og á hann miklar þakkir skildar fyrir gjöfina, að sögn Hall- freðar Arnar Eiríksson- ar cand. mag. — Fyrir nokkrum árum var gerð leit að prentsmiðjuhand- ritunum að islenzkum þjóðlögum, en þau reyndust glötuð, sagði Hallfreður örn, þegar við inntum hann eftir nánari atvikum varð- andi þennan merka handritafund. — Siðan var einnig gerð leit og eftirgrennslan hér heima, en ekk- ert kom i ljós, og handrit Bjarna að verkinu voru talin týnd. — i fyrravetur frétti ég siðan að einhver handrit úr fórum sr. Bjarna væru komin i leitirnar. Skömmu siðar var ég fenginn til að segja frá söfnun þjóðsagna hjá félagssamtökum suður i Hafnar- firöi og hitti þar Beintein Bjarna- son. Að fundi loknum bauð hann mér heim og kom brátt með heljarmikinn kistil fullan af handritum úr eigu föður sins. Þar i var ýmisl.: gamlar nótur, blöð bréf, og forrit að prentsmiðju- handritinu að megninu af lögun- um, sem eru i Islenzkum þjóðlög- um, ásamt bréfum tengdum þjóð- lagasöfnun sr. Bjarna. — Ég hafði áður frétt, að þetta væri allt saman glatað, sagði Hallfreður ennfremur. — En kist- illinn hafði orðið eftir fyrir norðan i húsi Bjarna þar, þegar prentað- ar bækur hans voru fluttar suður. Kistillinn kom siðan i leitirnar fyrir nokkru og var um tima hjá Beinteini Bjarnasyni, unz hann fól mér aö koma honum og inni- haldinu i vörzlu Handritastofnun- ar Islands. Að sögn Helgu Jóhannsdóttur, sem tekið hefur að sér að fara i gegnum þessi handrit sr. Bjarna, eru meðal þeirra upsskriftir hans af lögum, sem hann skrifaði eftir fólki. Eru þær fróðlegar heimildir um vinnubrögð hans og vandamál við þjóðlagasöfnunina. I kistlinum voru einnig nokkur bréf til sr. Bjarna frá Benedikt Jónssyni bónda á Auðnum i Laxárdal, S-Þingeyjarsýslu, sem ^jcUloL* - tUjJr , .. i eau-tJSa. - íiJí' Úr handritum Bjarna. jf C^kcT á, . CR J ./L.9- ■■ M /. .. , .. ■/.' Il é fj flfP J ! 1 1 U— .J I. o 1 & C/ 2 ! J a & >1 »/ */<!■ >'»■> /rt rf ý <• J ■. V<^/ ■/<>< m •V/ / <, *■/ v. f *Jt /,f— i T< „ / Úr forritunum að prentsmiðjuhandriti þjóðlaganna. veitti honum manna mest lið við þjóðlagasöfnunina. í inngangi ís- lenzkra þjóðlaga segir sr. Bjarni, að 1898 hafi hann kynnst Bene- dikt bónda á Auðnum i Laxárdal, S. Þing., sem sé „mjög vel menntaður maður og söngfróður vel”, og getur þess að hann hafi sent sér um 100 þjóðlög, þar af um 60 rimnalög. Með þessum merka handrita- fundi kom einnig i leitirnar bréf frá Finni Jónssyni á Kjörseyri, sem einnig var ötull liðsmaður Bjarna við Þjóðlagasöfnunina. Bjarni Þorsteinsson safnaði þjóðlögunum, sem birt eru i hin- u mikla verki hans, á árunum 1880-1905. Bjarni fæddist 14. okt. 1861, og þegar i menntaskóla byrj aði hann að skrifa lista yfir þau gömlu þjóðlög, sem hann þá kunni, og siðan að safna þeim. Eftir að hann var orðinn prestur á Siglufirði 1888, hélt hann áfram aðsafna islenzkum þjóðlögum, og komst brátt að þvi að þau voru ekki aðeins til i minni eldra fólks, heldur einnig var á stöku stað i landinu dálitið af skrifuðum þjóð- lögum frá eldri timum, svo og i handritum i Kaupmannahöfn. Starf Bjarna Þorsteinssonar að þjóðlagasöfnun átti ekki miklum skilningi að fagna meðal landa hans. útlend lög nutu vaxandi hylli og fólki þótti eðlilegt, að inn- lendu lögin væru hvergi til á nót- um. Menn sögðu: „Það er ómögu- legt að gefa slik lög út, þvi það syngur þau hver upp á sinn máta, ,,og „Það væri fallegt fyrirtæki, eða hitt þó heldur, að fara að prenta bannsett tvisöngsgaulið þeirra gömlu karlanna.” Sr. Bjarni sótti um styrk til al- þingis til þjóðlagasöfnunarinnar, en fékk enga áheyrn. Tónskáldið Hartmann útvegaði honum siðar nokkurn styrk frá kennslumála- ráðuneytinu danska með þvi skil- yrði, að alþingi veitti styrk á móti. „Þetta marðist i gegn á þinginu, sem kunni ekki við aö fella styrkbeiðnina, úr þvi að Danir höfðu verið fyrri til.” (Om- ar frá tónskáldsævi eftir Ingólf Kristjánsson.) Fór Bjarni þá utan og rannsakaði handrit i söfnum i Kaupmannahöfn, aðallega i Arnasafni. Siðar fékk hann nokk- urn styrk i 4 ár úr Carlbergs- sjóðnum. Loks veitti alþingi hon- um 1000 króna utanfararstyrk 1904, og gat hann þá dvalizt lengri tima ytra en áður. Sr. Bjarni þakkaði Hartmann gamla það mest, að hann nokkurn tima fékk styrk til að safna þjóölögum, og þá einnig það, að þjóölagasafniö varð nokkurn tima eins stórt og það er. Ekki gekk betur að fá verkið prentað. En eftir langt þref við Hið islenzka bókmenntafélag, sem engin laun vildi greiða höfundinum, lauk málinu svo, að Carlsbergssjóðurinn gaf verkið út á árunum 1906-1909. Hartmann gamli var þá dáinn, en meðmæla- bréf hans var til og svo hafði sr. Bjarni eignazt nýjan öflugan liðs- mann, Hammerich prófessor, einhvern þekktasta tónfræðing á Norðurlöndum, sem hafði mikinn áhuga á verkinu og hafði sjálfur skömmu áður ritað „Studier over islandsk Musik”. Margir voru þeirrar skoðunar að arfur þjóðarinnar að innlendri tónlist væri af skornum skammti og auk þess væru þjóðlögin bæði léleg og ljót. Allir voru þó ekki þeirrar skoðunar og er Benedikt á Auðnum dæmi þess. Bréf hans til sr. Bjarna Þorsteinssonar, sem nú eru fundin, varpa skýru ljósi á þetta og einnig á þá erfiðleika, sem þessi bjargvættur okkar fyrsta og merka söngs og söng- listarsögu átti við að etja. Ieftirskriftbréfs,sem Benedikt skrifar Bjarna segir svo: „Einarsstöðum, 26. janúar ’99 Nú fer póstur hér um i dag, en ég sit hér á fundi. Get þvi aðeins þakkað þér kærlega bréf og ekki sizt sendingu, sem mér þótti ákaflega vænt um. Ég hefði ein- mitt þráð að ná í þetta lag. En svo dettur mér eitt i hug. Er óhugsandi að semja lög þannig, að þau hafi þjóðlegan, islenzkan blæ? Eru engin þau mótif til i þjóðlögum okkar, sem nota mætti i stærri og fullkomnari lög? Er ekkert það til i þjóðlögum okkar, sem listin gæti tileinkað sér og notað? Það væri gaman að tala betur við þig um þetta. Það er ekki litilsvert að eiga þjóðlega sönglist. Núna hef ég engan tima og bið þig að forláta ruglið. Með einlægri vináttu þinn Benedikt Jónsson” Og enn skrifar Benedikt sama ár: „Auðnum, 2Ldesember 1899 ...Ég hef skilið svo, að þú vær- ir að safna islenzkum þjóðlögum i þvi skyni að geta seinna gefið út safn af þeim. Ég lit nú svo á, að þetta sé ákaflega þarft og fagurt verk, já hreint og beint nauð- synjamál, þvi það hlýtur að glæða metnað, sjálfsmeðvitund, þjóð rækni og þrótt allrar þjóðarinnar, ef það kæmi nú upp úr köfunum, aö við ættum dálitinn þjóðlegan fjársjóð, sem byggja mætti á þjóðlega Músik. Og nú á timum veitir ekki af að nota öll meðöl til þess að vekja þjóðina til sjálfs- meðvitundar og metnaðar, ein- mitt nú þegar þessi trúlausi upp- gjafar-Valtýsku andi geysar yfir landið og lamar allan metnað og sjálfstæði, ekki einungis i pólitik- inni heldur i öllu tilliti, frá stjórnarskránni ofan i strokkinn, allt er ónýtt nema það sé „uppá dönsku”, allt þvi betra sem það er óþjóðlegra. Ég held að dálitið hefti af þjóðlegum söngvum, sem væri okkar eign, mundi hafa góð áhrif á þjóðina. En það er ekkert smáræðis verk, sem hér er fyrir hendi, það er meira en hjáverk handa einum félausum manni. Ég get ekki stillt mig um að segja þér frá hugmynd, sem ég hef fengið nýlega við umhugsun um þetta efni.” Siðan skýrir Benedikt frá þeirri hugmynd sinni, að hann fái nokkra þingmenn i lið með sér til að koma þvi i gegn að alþingi veiti Bjarna 2-3 þúsund króna styrk i nokkur ár (meira en hann nokkru sinni fékk), og mælir með þvi að hann gefi út hefti með islenzkum þjóðlögum til að kynna málefniö og afla þvi stuðnings: „Ég er viss um að hér yrði eins og kveikt i mönnum, ef ég fengi eitthvað af þvi, sem ég hef sent þér raddsett frá þér aftur, og sjálfur hefði ég ákaflega gaman af þvi þótt ég sé alveg hættur að syngja, og hafi aldrei leikið á neitt hljóðfæri svo teljandi sé eða nokkur mynd á. Ég hef nýlega eignast bæði söngvaheftin eftir þig, en ekki ætla ég mér þá dul að geta nokkuð um þau dæmt. Ég veit bara, að hefðu þau komið fyrir 20 árum, þá hefði ég strax reynt að læra þau spjaldanna milli. Lagið sem þú sendir mér i fyrra (Island, sem nú er i heftinu) flaug strax eins og eldur i sinu manna á milli, og margir sögðu að það væri islenzkt bragð að þvi, og það fannst mér lika, og satt aö segja hafa lög þin vakið hjá mér von um að við gæt- um eignast þjóðlega Músik og það er meira en menn hafa látið sér til hugar koma hingað til.” Nú hefur ósk Benedikts verið uppfyllt og spurningum hans svarað játandi. Jón Leifs, Páll Is- ólfsson, Hallgrimur Helgason, Karl Ó. Runólfsson og fleiri,sem okkur skortir þekkingu upp aö telja.hafa samið sin þjóðlegu, is- lenzku tónverk, þökk sé sr. Bjarna Þorsteinssyni. Islendingar lærðu á miðöldum þann söng, sem þá var algengur með öðrum menningarþjóöum álfunnar, og héldu fast við hann siöar. Þær miklu sönglegu fram- farir, sem eftir þaö áttu sér staö i öörum löndum álfunnar, náðu ekki til Islands. Meöan hver meistarinn öðrum meiri kom fram i Þýzkalandi og viðar vissu Islendingar ekkert af þvi, en sungu grallaralögin, tvisöng og annan söng, sem var allur með miðaldasniöi. Islendingar varð- veittu þannig það, sem aðrar þjóðir glötuðu og gleymdu, og einmitt þess vegna hafa þjóðlögin okkar miklu meira sögulegt gildi, en annars heföi orðið raun á. Við getum heimfært ummæli sr. Bjarna um tvisönginn upp á is- lenzku þjóðlögin almennt: Það stendur likt á með tvisönginn og tunguna, sem við tölum. Hvort tveggja var almennt um öll Norðurlönd fyrir meira en 1000 árum; hvort tveggja aflaðist og hvarf i þessum löndum, en hvort tveggja varðveittist ótrúlega litið breytt hér á landi. „Þess vegna höfum viö sama rétt til að kalla tvisönginn islenzkan og vora eiginlegu eign, eins og að kalla málið, sem vér ritum og töl.um .islenzku”. Sennilega ættum við aðeins litið brot þessarar gömlu, þjóðlegu tónlistar nú, ef ekki væri fyrir starf sr. Bjarna Þorsteins- sonar. SJ • /■■■ <■ <*** S ' r A k.' ***&i&xr írcL f * / / ffj+Fff' *~r" * 'wgÉ/iMJfjjl ■ 1 > ■fvrrt > fi{ f (K'CaS ' <~/ f ** / „'fr/ ^ / - ,h~ r <?* * rr ry /a. f <r*-£ £ / ' O / k , J>. C/týc-r, </?-< cZ á?*f. t /Áft lí.u ^ <■«-<" • A ~ -“»* /, ' / '/ > > / J/c/ íJ-v ■'-<■■>” /< <e f.' <£• -r-< <• a /' '-’•»/• ~íj P-V ZJ-i >t -,<■<<’, l<Á ./•> ’ . / ✓ V / / /,-:,■ .e * -ý,■ i <*■■■ v/f ;• Kndir bréfs Finns á Kjörseyri til Bjarna. ALLT í FERÐALAGIÐ íslenzk og sœnsk TJÖLD 2ja, 3ja, 4ra og 5 manna Svefnpokar Bakpokar Iþróttabúningar Gúmmíbátar Allar veiðivörur HLEMMTORGI siml 14390 PÚSTSENDUM

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.