Tíminn - 29.07.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Laugardagur. 29. júli 1972
Laugardagur. 29. júli 1972
TIMINN
9
ísleifur Gissurarson
fyrsti Ameríkubiskupinn
i febrúar i vetur tók bæklunarlækningadeild tii starfa á Landspítalanum. Aöur höföu læknar, sem
liafa bækiunarlækningar að sérgrein,starfaö hér, en um sérstaka sjúkrahúsdeild, þar sem eingöngu
værl sinnt bæklunarlækningum hefur ekkl veriö aö ræöa. Mikil þörf hefur lengi veriö fyrir sjúkra-
húsdeild sem þessa, og hafa þau 23 sjúkrarúm, sem þar eru, verið fullnýtt alla
tiö siöan hún opnaði 9. febrúar s.l. Nú biöa 34 sjúklingar þess að komast til aögerðar á deiidinni, og biö-
listinn vex með hverjum degi. Þvi fólki fjölgar stööugt sem á viö bæklunarsjúkdóma að stríða, og meö
óbreyttri rúmatölu i þessari sérgrein má búast viö vaxandi biölistum í framtföinni. En i hverju eru
bæklunarlækningar fólgnar, og hverjir eru þessir bæklunarsjúkdómar, sem gera i vaxandi mæli vart
viö sig nú á dögum? Við þessum spurningum fengum viö svör, er viö ræddum viö dr. Stefán Haraldsson
yfirlækni bæklunarlækningadeildar Landsspitalans fyrir skömmu. Dr. Stefán hefur dvalizt 18 ár i Svi-
þjóð og var siöustu árin yfirlæknir Orthopedlska sjúkrahússins i Hárnösand, sem er eitt af stærri
sjúkrahúsum I þeirri grein þarlendis. En gefum nú dr. Stefáni Haraldssyni orðið:
— Bæklunarlækningar eöa
orthopedia eru sú sérgrein skurð-
lækninga sem tekur til sjúkdóma
og skaddana i hreyfi- og stoðkerfi
likamans, þ.e. útlimum og hrygg.
Lengi hefur verið reynt aö
þýöa á islenzku orðið orthopedia,
og hafa bæklunarlækningar orðiö
fyrir valinu. En þessi grein
læknisfræði hefur einnig verið
kölluð beina- og liðaskurð-
lækningar og fleiri nöfnum.
A siðustu árum hefur fram-
þróun orthopediunnar verið hröð
og ýmsar gagngerðar breytingar
hafa orðið á bæði hvað snertir
verkefni og aöferðir.
Þetta hefur meðal annars gert
mögulegt að ráðast með
til atlögu við ýmis vanda-
mál, sem áður fyrr var
aðeins hægt aö beita með lyfja
meöferð, umbúðum og sjúkra-
þjálfun.
Hér er m.a. aum að ræða i-
setningu gerviliöa af ýmsum
tegundum, en unnið er að þvi viða
um heim að búa til gerviliði, sem
komið geti I stað sem flestra liða
likamans. Sumir þessara gervi-
svo sem mjaðmarliðir oe
fingurliðir, eru nú notaðir við
ýmis mein i þessum liðum. Aðra
gerviliði, t.d. hnjá-, axia- og oln-
bogaliði er ennþá verið að
endurbæta, og er notkun þeirra
enn á tilraunastigi.
— Þér minntuzt á, að framþróun
orthopediunnar heföi verið hröö*
siðustu árin. Hvað veldur?
Orsökin er tilkoma nyrra
áhalda, nýrra möguleika til
endursköpunar starfhæfni hreyfi-
kej-fis með gerviliðum og öðrum
nýskapandi aög. og bættum
skurðlæknislegum möguleikum
viö meðferð beinbrota og
skaddana, - eða i stuttu máli sagt
virkari skurðlæknislegrar afstöðu
til vandamálanna.
— Og þér sögðuð, að verkefni
ykkar bæklunarsérfræðinganna
væru sifellt að aukast?
— Ný verkefni hafa i siauknum
mæli skapazt og eru að skapazt
fyrir orthopediskar skurðaðgerð-
ir. Þessari þenslu starfssviðsins
er ólokið enn.
Aukin tíðni slitsjúkdóma, elli-
beinbrota og blóðrásartruflana
fylgir lengdum meðalaldri. Þetta
aldraða fólk skapar nú sivaxandi
þörf sjúkrarýmis og endur-
hæfingar. Bæklunarskurðað-
gerðir geta stytt dvalartímann á
opinberum stofnunum og gert
hjálparþörfina minni.
Aukin umferð, iðnvæðing, og
þéttbýli eykur tiðni slysa, en þeim
fylgja einnig fleiri verkefni fyrir
bæklunarsérfræðinga. Mikill
hluti sikra sjúklinga er á vinnu
færum aldri. Nauðsynlegt er að
koma þessu fólki til starfs með
minnstri mögulegri örorku á sem
stytztum tíma. Nýir möguleikar
til skurðaðgerða beinbrota og lið-
sköddunar er kjarni þeirrar við-
leitni,
Þá hefur og aukizt verksvið
skurðlæknislegrar meðferðar við
vanskapanir. Skurðaðgerðum er
einnig beitt i auknum mæli við
liðagigt.
— Getiö þið sinnt öllum þeim
bæklunarsjúklingum, sem þurfa
á hjálp yöar að halda?
Sjóndeildarhringur Norður-
álfumanna óx mikið á 10. og 11.
öld. Landafundir tslendinga voru
þar mikilvægastir og raunar hið
eina, sem þar varð til fullkomn-
unar. En þröngsýnir og skamm-
sýnir ráðendur rikja og landa um
gjörvalt meginland Evrópu,
skildu þetta ekki, en urðu þó
svona til aðsýnast, að viðurkenna
veruleikann i orði, þótt hann væri
látinn liggja milli hluta á borði.
Svo var það, er tslendingar fundu
hinn mikla heim vestursins fyrst-
ir Norðurálfumanna. En á stund-
um eru kurl höggvin, þó þau séu
ekki brennd til glóðar i raun
atvikanna. Skal nú að þvi vikið i
stuttu máli.
Arið 1047, 24. april, varð Aðal-
berterkibiskup i Brimum. Þá var
páfi i Róm Leó IX. að fullum lik-
um. Leó IX. páfi ritaði Aðalbert
erkibiskupi i Brimum bréf 6.
janúar 1053 og tilkynnir honum,
að undir hann skyldu heyra lönd
Skriðfinna, Noregur, tsland oe
Grænland. 1 þennan mund stóð
kristnin mjög höllum fæti um
Norðurlönd, nema i Danmörku.
En mjög er vafasamt, og hvergi
er þess getið i heimildum svo ég
hafi fundið, að þessi lönd hafi
nokkurn tima heyrt undir Dan-
mörku eða Sviþjóð, enda urðu
brátt önnur tiðindi, er ollu
straumhvörfum I þessum efnum.
Arið 1054 urðu páfaskipti i Róm.
Kom þá til valda Viktor II. Hann
endurnýjaði þessa ákv. fyrir-
rennara sins um umdæmi erki-
biskupsins i Brimum. Þessi páfi
var stutt á stóli, aðeins til ársins
1057. Aðalbert erkibiskup i Brim-
um er langáhrifamesti erki-
biskup, er þar sat á stóli um alla
sögu. Hann var stundum nefndur
páfi norðursins og Brimar Róm
Norðurlanda. Liklegt er, að Aðal-
bert erkibiskupi hafi dottið i hug
að stofna nýtt páfadæmi i Brim-
um fyrir þjóðirnar fyrir Norðan
Mundiafjöll, á likan hátt og búið
var að gera fyrir austrænar
þjóðir I Miklagarði með stofnun
patriarkaveldis ar. En úr þessum
ætlunum erkibiskups varð ekki og
kom þar til hindrunar skammsýni
keisara.
Arið 1056 kom kjörið biskups-
efni af tslandi til Brima. Var það
tsleifur Gissurason. Liklegt er, að
tslendingar hafi verið búnir að
sækja um leyfi til pafa um stofnun
biskupsembættis á Islandi, að
öðrum kosti hefði Isleifur ekki
fengið vigslu árið 1056, eins og
raunin varð. En hvað um það ts-
leifur var vigður biskup íslend-
inga árið 1056 og jafnframt til
Grænlands og austurstrandar
Ameriku. Hann var þvi fyrsti
biskup Ameriku.
Athyglisvert er, að um sama
leyti og tsleifur biskup er i Brim-
um, koma á fund erkibiskupsins
þar tvö biskupsefni úr Noregi.
Ekki hef ég fundið nöfn þeirra, og
vafasamt er, hvort vitað sé um
þau. En hitt tel ég hiklaust, að
þarna séu á ferðinni fyrstu
biskupar Noregs, er hlutu löglega
vigslu. Sýnir þetta vel, hve Is-
lendingar voru fljótir að tileinka
sér kristna trú.
tsleifur biskup var biskup yfir
öllu umdæmi sinu til dauðadags.
Hann var mikilsvirtur af löndum
sinum og vann sér og embætti
sinu öruggan og fastan sess á
tslandi. En siðar varð sérstakur
biskup vigður til Grænlands, og
varð þá tslandsbiskup ekki lengur
biskup Vesturheims.
Minnismerki frá riddaratímun
um á torgi i Brimum.
Gissur Isleifsson var biskup
eftirföðursinn. Hann var vigður i
Magdeburg áriö 1082 en ekki i
Brimum, eins og greint var
rangt hér i grein I blaðinu um
daginn. En þannig stóð á þvi, að
Gissur var vigður þar, var af þvi,
að Liemar erkibiskup I Brimum
var þá fangi Heinreks IV. Þýzka-
landskeisara, en keisari var þá i
deilum við páfa, en páfi sendi
Gissur til vígslu til erkibiskupsins
i Magdeburg. En sennilega eru
engar heimildir til um vigslu hans
frá þeirri borg, og .þvi ekki vitað
um biskupsdæmi hans, en taka
má það með öruggri vissu, að það
hafi verið það sama og föður
hans.
En hvað sem um þetta má
ræða, er eitt vist, og það er það,
að enginn biskup um daga tsleifs
biskups Gissurarsonar hefur haft
eins viðáttumikið biskupsum-
dæmi og hann. Og ekkert erki-
biskupsdæmi um gjörvalla veröld
var jafnviðáttumikið og Brimar-
erkibiskupsdæmi. Það náði um
gjörvöll Norðurlönd, mikinn hluta
Þýzkalands, Grænland og Norð-
ur-Ameriku að kalla. Með fyrr-
greindri tilskipun páfans í Róm,
varð stórum bætt við riki hans, þó
kristnin stæði auðvitað höllum
fæti viða um Norðurlönd i þann
mund.
1 þann tima er Aðalbert var
erkibiskup i Brimum virðist hafa
verið gott ár i biskupsdæminu og
auður safnast I hvers manns búi. t
germönskum löndum rikti löng-
um annar hugsunarháttur gagn-
vart kirkjunni sem stofnun og þar
af leiðandi einkasöfnun hennar,
er var um suðrænan heim. Þetta
kemur fram á dögum Aðalberts
Frh. á bls. 15
Þetta gamla hús stendur við Lundargötu.
Séö austur Strandgötu. Húsiö Oddi til hægri er meö elztu húsum á Oddeyri.
(Timamyndir Arni Sverrisson)
Dr. Stefán Haraldsson.
— Nei, þvi fer fjarri. A deildinni
eru 23 rúm og auk þess komum
við börnum á Barnaspitala
Hringsins. En markmið okkar
læknanna hér, sérfræðinganna
Jóhanns Guðmundssonar og
Höskuldar Baldurssonar,
aðstoðarlæknisins Guðmundar
Guðjónssonar og min, er að fá
aukið olnbogarými til að geta
mætt vaxandi þörf.
SJ
VARÐVEIZLA
HÚSA Á
AKUREYRI
SB-Reykjavik
1 fyrrasumar var i sambandi
við gerð nýs aðalskipulags fyrir
Akureyri unnið að könnun
gamalla húsa og götumyndana i
bænum, með tilliti til varðveizlu.
Könnunin náði einungis til húsa,
sem reist voru fyrir 1927, en þau
reyndust 282 á Akureyri. Þau 60,
sem vænlegust þóttu til varð-
veizlu voru siðan skoðuð nánar.
Astæða er til þess að gera
skýran greinarmun á varöveizlu
bygginga og friðun. Friðun er
staðfest af ráðherra og þinglýst
kvöð á húseigninni, en varðveizla
er verndun, sem byggist á sam-
eiginlegum vilja yfirvalda og
húsráðenda.
Gömul hús Jiafa ekki einungis
gildi fyrir að vera gömul. Sum
hús hafa sögulegt gildi, hafa hýst
merka stofnun eða verið heimili
merks manns, önnur hafa sér-
stakt gildi fyrir umhverfið, sum
hafa listgildi og einnig hefur
„stillinn” sérstakt gildi. Sem
dæmi um hús á Akureyri.sem
hafa mikið listagildi til að bera,
eru Menntaskólahúsið gamla og
samkomuhúsið.
Að lokinni áðurnefndri könnun
voru auk einstakra húsa af-
mörkuð fimm svæði i bænum til
varðveizlu. Eru það „Fjaran” og
innbærinn, Hafnarstræti undir
brekku og þá mun vera átt við
húsin gegnt Höepfner og til
norðurs, Hafnarstræti við Torfu-
nef, liklega húsin frá nr. 86 og
norður að horni Kaupvangs-
strætis, Strandgatan og Odd-
eyrin, þá sérstaklega Suðurhluti
Norðurgötu og Lundargatan.
t greinargerð Þorsteins
i þessu húsi við Aðaistræti var fyrsta góötemplarastúka á islandi
stofnuö áriö 1884.
Gunnarssonar arkitekts fyrir
þessum varðveizlutillögum, segir
um „Fjöruna” og innbæinn, að
það svæði sé i heild einn yndisleg-
asti staður bæjarins. Þarna er ó-
venju heilleg byggð frá gamalii
tið og flest húsin litið breytt frá
uprunalegri gerð. Æskileg notkun
svæðisins væri að efla það sem
safnsvæði og stefna þar að
ströngum skipulagsákvæðum.
Urn Hafnarstræti undir brekku
segir arkitektinn: Undir
brekkunni standa nokkur mjög
látlaus, en samstæð hús frá alda-
mótum. Húsin sjálf eru verð
athygli en höfuðkost staðarins
verður þó að telja hina rólegu og
fallegu götumynd. Útsýnið yfir
Pollinn gefur staðnum mik.íð
gildi. Æskileg notkún er fyrir
ibúðir ög skrifstofur.
í sömu götu, við Torfunef, eru
nokkur hús, sem vekja sérstaka
athygli, einkum þó suðurhlið
hússins nr. 86b, sem er einstakt
dæmi um séreinkenni í húsagerð-
arlist Akureyringa frá siðustu
aldamótum. Æskilega notkun
þessara húsa telur arkitektinn
skrifstofur. Allt eru þetta stór hús
og þarf að gæta þess, að þau
fyrirtæki sem koma til með að
nýta þau, krefjist ekki rýmis-
aukingar I framtiðinni. I þvi sam-
bandi er bent á steinbygginguna
nr. 86, sem viti til varnaðar.
Strandagötuna telur arki-
tektinn vafalaust eina fegurstu
götumynd bæjarins. Húsin eru
staðsett i mjúkum sveig
fjöruborðsins og teygja sig að
Oddeyrartanga. A þessum stað er
óvenju fagurt útsýni yfir Pollinn
og Eyjafjörð. tbúðir og verzlanir
eru æskileg notkun húsanna. Hætt
er við að aukið athafnalif vegna
nýrrar hafnargerðar á
Tanganum stangist á við gildi
Strandgötunnar sem óskast varð-
veitt og aukið.
Loks er það Oddeyrin og hafa
sérstaklega tvær götur verið
nefndar til varðveizlu, suðurhluti
Norðurgötu og Lundargatan.
Þarna er safn smáhúsa frá þvi
fyrir aldamót. Þau bera keim
hvert af öðru og hafa ótvirætt um-
hverfisgildi. Þarna þrifst í dag
fjölbreytt mannlif.
Nokkur húsanna er slök í við-
haldi, jafnvel svo, að ekki borgar
sig að gera við þau, en að sumum
er sómi.
Mikilli umferð skal bægt frá
svæðinu og útrýma þarf þeim
athöfnum, sem eru i ósamræmi
við ibúðarsvæðið.
Suöurhliö hússins nr. 86 b viö Hafnarstræti er dæmi um séreinkenni húsa á Akureyri um aldamótin.
Fjær er gamli bankinn.
Samkomuhúsiö og gamli barnaskóiinn.
Þessi hús frá aldmótum er aö finna syöst I Noröurgötunni.
NYJA bæklunarlækninga-
DEILDIN ÞEGAR 0F LÍTIL