Tíminn - 30.07.1972, Blaðsíða 17

Sunnudagur 30. júli 1972
TÍMINN
17
/.■.V.V.VV.V.'.V.V.'.V.V.V.V.V.V/.V.V.V.V.VV.V.V.V.'.V.V.V.V.V.'.V.’.V.V.V.V.V,
FUNDUR, SEM
HEIMURINN MUN
ALDREI GLEYMA
immmmmmmmmmmmmmmmmmum

Rúm öld er nú liðin
siðan brezka blaða-
manninum Henry
Stanley var falið að
fara til Afriku að leita
hins týnda trúboðs-
læknis Davids Living-
stone. Þegar Stanley
eftir margs kyns
erfiðleika loks fann
hinn nauðstadda
Skota, heilsaði hann
með þessari frægu
setningu: — Dr.
Livingstone, býst ég
við?
Árið 1840 fór David Livingstone
frá Skotlandi til að kanna Afríku
og starfa þar sem trúboði. Hann
var þá 27 ára, nýútskrifaður
læknir, fullur viljastyrks og trúar
á sjálfan sig og var reiðubúinn að
mæta hverju sem var. Á þessum
timum var þekking manna á
„svarta meginlandinu” enn af
skornum skammti. A hinum
mörgu ferðum sinum á næstu
árum vann dr. Livingstone að
söfnun fróðleiks, sem siðar varð
ómetanlegur fyrir rannsóknir á
Afriku.
Er Livingstone var 53 ára, árið
1866 lagði hann upp i mikla ferð, i
þetta sinn án nokkurs hvits leið-
sögumanns. Ferðin hófst á
Zansibar, eyju undan austur-
strönd Afriku.
Mánuðir liðu án þess að
nokkrar fréttir bærust til Evrópu.
Smám saman tóku menn að óttast
að Livingstone hefði látið lif sitt i
frumskógunum. Það var svo
einum þremur árum siðar, að
fram í dagsljósið kom maður,
sem kvaðst vilja hafa uppi á dr.
Livingstone. Það var brezki
blaðamaðurinn Henry Morton
Stanley. Raunar var það ekki
Stanley sjálfur, sem átti hug-
myndina, heldur ritstjóri blaðs
hans, James Bennett. Bennett
hafði sérstakt skilningarvit,
þegar fréttnæmir hlutir voru
annars vegar og þarna eygði
hann möguleika á stórfréttum og
merkilegum greinum um ferða-
lagið.
Hugrakkur maður
með þefskyn
Stanley hafði komið til Afrfku
er hann var ungur drengur. Siðan
hafði hann unnið sér nafn sem
fréttaritari i borgarastyrjöldinni.
Auk þess hafði hann starfað sem
geitahirðir, sjómaður og verið
flakkari i nokkur ár. Bennett
vissi, aö Stanely var hugaður og
hafði auk þess sérstaka hæfileika
til að rekja slóðir, og hafði ótal
sinnum sýnt og sannað að hann
var naskur á það sem spennandi
var og áhrifamikið.
A þessum forsendum sendi
Bennett Stanley af stað i árslok
1868, með stutta en skýra fyrir-
skipun i nesti: Finndu Living-
stone.
Stanley hafði aðeins eitt að
styðjast við, sögusögn sem
hermdi að Livingstone væri vænzt
til hafnarbæjarins Aden á suð-
vesturodda Arabiuskaga. Þangað
fór Stanley i þvi skyni að ná við-
tali við hinn fræga landkönnuð
sem talið var að mundi nú snúa
aftur til Evrópu fyrir fullt og allt.
íAden beið Stanley þolinmóður,
en án árangurs þar til liða tók á
næsta ár. Hann notaði timann til
að afla sér fróðleiks um Afriku,
mest með þvi að ræða við ferða-
menn. En ekki kom Livingstone.
Um þessar mundir var Stanley
yfirmaður Madrid-skrifstofu New
York Herald og fór þangað frá
Aden. Siðar á árinu hitti hann
Bennett i Paris og fékk hjá honum
ný fyrirmæli. Um þann fund
skrifaði Stanley grein og segir
eftir Bennett? — Taktu út þúsund
pund, og siðan önnur þús. ef þú
þarft, og enn önnur. Þegar ekki
eru til meiri peningar, færðu enn
þúsund pund og haltu þannig
áfram, þangað til þú finnur dr.
Livingstone!
Litlar likur
Þetta var i október 1869, háifu
þriðja ári eftir að siðast hafði
heyrzt frá Livingstone. Enginn
vissi, hvort hann var enn á lifi.
Bennett bað Stanley að fara til
Zansibar, þar sem Livingstone
hafði hafið ferð sina. Báðir vissu
að mánuði tæki að komast þangað
og vegna ýmissa erfiðleika á
leiðinni komst Stanley ekki til
Zansibar fyrr en á gamlársdag
1870, 15 mánuðum eftir fundinn
við Bennett i Paris.
En Livingstone virtist horfinn
sporlaust. Sumir álitu hann
látinn, en aðrir að hann hefði
snúið baki við menningunni fyrir
fullt og allt.
Likur Stanleys á að finna hann
voru fremur litlar. Auk þess
heyrðist ekkert frá Bennett og
Stanley óttaðist, að blaðið væri
búið að missa áhugann á Living-
stone. Ekki komu heldur
peningarnir, sem lofað hafði
verið, en auðugur, bandarískur
kaupmaður i Zansibar bauðst til
að veita Stanley ótakmarkaðan
fjárstuðning, eins lengi og með
þyrfti. Loks gat þá Stanley hafið
leitina að Livingstone af alvöru.
Ferðin hefst
Þegar Stanley kom til Zansibar
hafði hann með sér þjón, Salim
sem fylgt hafði honum frá Jerú-
r.
salem.Fleiri varð hann að fá með
sér og bauð Skota nokkrum
Farquar að nafni starf, en sá var
sjómaður.Þvi næst fékk hann með
sér innfædda hermenn sem lif-
vörð. Útbúnaðurinn sem hann tók
með var svo mikill, að til þurfti
150 burðarmenn. Til að stjórna
lestinni réði Stanley brezkan sjó-
liða, John Shaw. Súltaninn lét
Stanley siðan hafa bréf, sem hann
skyldi sina þeim arabisku þræla-
kaupmönnum er hann kynni að
rekast á i frumskóginum.
Þann 4. febrúar 1871 var
tveimur hestum, ösnum,
birgðum, ásamt 20 vopnuðum-
mönnum, skipað um borð i fjóra
báta og stefnt til meginlandsins.
Ætlunin var að fylgja stignum til
þropanna inn til Ujiji, en það var
austanvert við Tanganyikavatn.
Mikil úrkoma hafði breytt ánum
i fljót og sléttunum i mýrafen, og
jók það mjög á hitasóttarhættuna.
Fyrir kom, að burðarmennirnir
gengu i vatni upp undir höku, eða
óðu leðju upp i hné. Malarian tók
að herja og eina hjálpin var stór
skammtur af kinini.
Afram þokaðist þó og dauðir
asnar og hestar lágu eftir i
slóðinni. Sjálfur veiktist Stanley
af blóðsótt og mátti ekki miklu
muna með hann og Shaw ætlaði
að strjúka. Farquar fékk fflaveiki
bólgnaði allur upp og skilja varð
hann eftir i litlu þorpi, þar sem
hann bar beinin.
1 júnilok kom lestin til Tabora
og varð þá mikill fögnuður hjá
burðarkörlunum, sem ekki höfðu
lofað að fara lengra. Þá voru
aðeins 40 km til Ujiji. Myndu þeir.
finna Livingstone þar?
Shaw gripinn
örvæntingu.
Stanley var ákafur að halda
áfram, en óeirðir milli Araba og
negraættflokka gerðu slikt
ómögulegt fyrr en þremur
mánuðum siðar. Nú voru aðeins
tólf menn í fylgdarliðinu. Stanley
fékk malariu og lá meðvitundar-
laus i 12 daga.
Þegar Stanley loks ákvað að
stytta sér leið gegn um frum-
skóginn eftir ókönnuðum leiðum
varð Shaw hræddur. Hann vildi
sleppa lifandi úr þessu, en
Stanley talaði um fyrir honum,
svo áfram var haldið. En Shaw
gafst upp og fór aftur til Tabora,
þar sem hann lézt.
Nú var kominn október og það
eina sem komst að í huga
Stanleys var að halda áfram til
Ujiji. Ætla mætti að hann hefði
haft sjötta skilningarvitið, þvi
Livingstone var raunar um
þessar mundir staddur i Ujiji i
fyrsta sinn i heilt ár.
Siðasta vikan áöur en komið
var þangað, hlýtur að iiafa likzt
martröð. Dag einn reyndunokkrii
mannanna að myrða Stanley, en
ró komst á að nýju. Ættar-
Þessi stytta af Livingstone er i London
höfðingjar vildu fá skatt fyrir að
leyfa ferð yfir land sitt og allt útlit
var fyrir, að leiðangurinn kæmi
snauður til Ujiji. Eitt sinn munaði
minnstu, að Stanley lenti i gini
krókódíls og á sléttunum féllu
burðarkarlarnir hver af öðrum
niður i filagildrur.
I nóvemberlok upplýstist, að
Ujiji væri á bak við næstu hæð og
þar byggi gamall, hvitur maður.
Loks rann sá morgunn upp, að
Stanley, með bandariska fánann i
hendinni, gekk inn i bæinn.
Fagnandi mannfjöldi hljóp með
honum.
A aðaltorginu, i hópi araba,
stóð gamli, hviti maðurinn hinn
rólegasti og virti fyrir sér
gestina. Það var Livingstone.
Stanley segir á einfaldan hátt
frá fundi þeirra. Livingstone var
þreytulegur og fölur og Stanley
langaði mest af öllu til að hlaupa
og faðma hann að sér.
— En ég var of feiminn til að láta
undan tilfinningum minum fyrir
framan allt þetta fólk. Ég gekk
þess vegna til hans, tók ofan
hattinn og sagði: — Dr. Living-
stone, býst ég við?
Ný lifslöngun
Ætlun Stanleys var aö fá viðtal
við Livingstone, skilja birgðirnar
eftir og þjóta svo til strandar til
að tilkynna umheiminum hina
miklu frétt. En það fór ekki
þannig. Blaðamaðurinn og
læknirinn voru saman i fjóra
mánuði i Ujiji og þegar þeir
skildu, grét Stanley.
Fyrstu dagana töluðu þeir
aðeins saman yfir matnum og
Stanley sagði i stuttu máli frá
heimsatburðum siöustu sex árin,
sem Livingstone hafði ekki séð
hvitan mann. Þó hóf gamli
maðurinn að segja frá reynslu
sinni, sem olli þvi að „skilningur
hans stóö i stað” eins og hann
orðaði það.
Þegar Stanley kom var Living-
stone ekki lengur fær um að
tyggja, þvi að hann hafði misst
tennurnar á ferðum sinum.
Melting hans var i ólagi, og hann
var svo máttfarinn, að hann gat
næstum ekki kyngt. Stanley
reyndi að hafa áhrif á hann, til að
hann fengi lifslöngunina á ný og
ekki leið á löngu unz gamli
maðurinn hresstist. Breytingin
varð svo mikil, að Stanley varð
undrandi. Hann skrifaði I dagbók
sina, að Livingstone væri oröinn
ungur i annað sinn. _
Framhald á bls. 19
Henry Morton Stanley meO burðarmönnum sínum á leið gegn um frumskóginn.
Augliti til auglitis i Ujiji árið 1871. Stanley heilsar manninum, sem hann hefur leitað
mánuðum saman, með orðunum frægu: —Dr. Livingstone, býst ég við?