Tíminn - 03.08.1972, Qupperneq 7

Fim mtudagur-X ágúst 1972.
Útgefandi: Fra'msóknarflokkurihn
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þór-:
::;S:;: arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlssonj;
Andrés Kristjánsson (ritstjóri Sunnudagsbla&s TImáns)(;
Auglýsingastjóri: Steingrlmur. GislasMii, • Ritstjórnarskrifý
stofur i Edduhúsinu viö Lindargötu, sfmar 18300-18306J:
Skrifstofur i Bankastræti 7 —afgreiOslusimi 12323 — auglýs-:
ingasimi 19523. Aörar skrifstofurrsimi 18300. Áskriftargjald:;
225 krónur á mánuöi innan lands, I lausasölu 15 krónur ein-‘;
takiö. Blaöaprent h.f.
Embættistaka forsetans
I fyrradag tók dr. Kristján Eidjárn við emb-
ætti forseta íslands á ný til fjögurra ára. Fór
embættistaka hans fram við hátiðlega athöfn i
Alþingishúsinu. Hefur dr. Kristján þvi annað
kjörtimabil sitt sem forseti íslands.
Kristján Eldjárn var kjörinn forseti Islands
vorið 1968 með miklum glæsibrag. Hann hefur
gengt embættinu með miklum sóma. Hann hef-
ur ratað það meðalhóf, sem þjóðin vill að ein-
kenni embætti forseta íslands. Kristján Eld-
járn ber þá kosti, að saman fer hlýtt, alþýð-
legt viðmót og höfðingleg, þjóðleg reisn.
i ræðu, sem Kristján Eldjárn flutti við
embættistöku sina sagði hann m.a.:
,,Enginn veit hvað framtiðin ber i skauti sinu
fremur en endranær, en vér islendingar erum i
öllu verulegu sammála um hvað vér viljum, að
hverju vér keppum. Vér viljum standa vörð um
sjálfstæði þjóðarinnar stjórnmálalegt og efna-
hagslegt, vér viljum efla gott mannlif og heil-
brigða menningu i landinu á þjóðlegum grund-
velli án þjóðarrembings, i eðlilegum samskipt-
um við aðrar þjóðir. Allt er þetta mjög almennt
sagt, en nú eins og ætið blasa við brýn við-
fangsefni, skýr og áþreifanleg, og krefjast vit-
urlegrar úrlausnar. Ég á við tryggingu nýrra
fiskveiðitakmarka kringum landið og ég á við
viðskiptalega stöðu landsins eftir að ný viðhorf
skapast við tilkomu hins stækkaða Efnahags-
bandalags Evrópu og fleira mætti nefna. Þetta
eru ekki auðveld viðfangsefni, en það hefur
aldrei verið auðvelt að halda hér uppi sjálf-
stæðu riki og þvi stigi lifsgæða og menningar,
sem vér búum við. Það hefur alltaf kostað
fyrirhöfn og þrautseigju og það mun áreiðan-
lega halda áfram að gera það. Þetta er ekki
svartsýni, heldur raunsæi og reynsla. Það er
alltaf verið að takast á við erfiðleika og ekki
heldur við öðru að búast. Eitt tekur við af öðru,
ýmist blitt eða stritt.”
1 þessum orðum forseta Islands felst að hann
veit að sjálfstæðisbarátta islenzku þjóðarinnar
er eilif. Sjálfstæði Islands, stjórnarfarslegt og
efnahagslegt verður ekki tryggt, nema með
þrotlausri baráttu þjóðarinnar við að sigrast á
þeim vandamálum, sem sifellt hlýtur að reka á
fjörur hennar i heimi umróts og breytinga.
ísland var um aldir einangrað fjarri alfara-
leiðum. Nú stendur það um þjóðbraut þvera og
sagan hefur sannað, að þjóðskáldið var fram-
sýnt, er það sagði, að það yrði „áttvist á tvenn-
ar álfustrendur”.
Við hófumst til sjálfstæðis undan aldalöngu
oki og örbirgð vegna þjóðlegs metnaðar, vegna
þjóðerniskenndar og sérstæðrar menningar-
arfleifðar, sem lifði og nærðist vegna þess að
við bárum gæfu til að varðveita tungu okkar,
sem islenzk menning grundvallast á fyrr og
siðar.
Það eru þessi verðmæti, sem núlifandi kyn-
slóðir hafa ekki aðeins fengið til varðveizlu
heldur og eflingar. Þess vegna riður á, að við
kunnum fótum okkar forráð i heimi stórfelldra
breytinga án ótta við náin samskipti við aðrar
þjóðir.
TÍMINN
7
BiLL GEMLYN-JONES:
Valdaferill Franco er
líklega senn á enda
Hann hefir valið Luis Carrero Blanco aðmírál sem eftirmann sinn
Forustumenn Falangistaflokksins fagna Franco einræöisherra og
Juan Carlos tilvonandi konungi.
FRANCO hershöföingi hefir
tilnefnt Luis Carrero Blanco
aðmirál, núverandi varafor-
seta, sem stjórnarherra aö sér
ófærum eða látnum. Hann hef-
ir einnig birt tvær tilskipanir,
þar sem fjallaö er um yfir-
færslu ýmiskonar valds, þegar
hinum langa valdaferli hans
lýkur.
Þessar nýju tilskipanir voru
gefnar út á 36 ára afmæli
byltingarinnar, sem herinn
gerði þegar öðru spánska lýð-
veldinu var kollvarpað og
Franco gerður einvaldur. Til-
skipanirnar skýra hinar
stjórnarfarslegu aðstæður,
eiga að koma i veg fyrir deilur
innan rikisstjórnarinnar og
tryggja eðlilegt framhald.
Franco hefir staðfest i hinni
pólitisku erfðaskrá sinni, að
Juan Carlos prins skuli veröa
konungur á Spáni og æðsti
maður rikisins að nafninu til.
ÞEGAR hinn aldni striös-
maður hverfur af sviðinu á
rikisráðið aö taka völdin, kalla
spanska þingið til fundar inn-
an viku og vinna Juan Carlos
hollustueiða sem konungi.
Carrero Blanco aðmiráll á að
taka við sem stjórnarherra,
nema þvi aðeins að Franco
skipti um skoðun áður en hann
er allur. ( Rikisráðið er venju-
lega aðgerðalaust, en þar eiga
sæti helztu lögfræðingar,
klerkar, hermenn, háskóla-
kennarar og gamlir stjórn-
málamenn).
Tilskipanirnar nýju kveða
nánar á um framkvæmd lag-
anna frá 1966, þar sem Franco
lét ákveða skiptingu valds sins
milli rikisstjóra og stjórnar-
herra, en sjálfur gegnir hann
báðum embættunum. Arið
1969 tilnefndi hann Juan Carl-
os prins sem konung Spánar
og rikisstjóra.
Sú ákvörðun olli mikilli
óánægju margra stuðnings-
manna stjórnarinnar, bæði
falangista og einvaldssinna,
en þeir halda enn fram, að
faðir Juan Carlos, hertoginn
af Barcelona, sé hinn lögmæti
konungur. Svonefndir Carlist-
ar móðguðust einnig stórlega,
en þeir halda fram erfðarétti
Don Carlos Hugo, sem er af
annarri grein spönsku
konungsættarinnar. Allur al-
menningur lét sig þessa til-
nefningu iitlu skipta, en
stjórnarandstæðingar i útlegð
létu i ljós fyrirlitningu sina.
Franco flýtti sér ekki að þvi
að framkvæma þessa ákvörð-
un sina og sagði spönsku þjóð-
inni i sjónvarpsræðu i október
i fyrra, að hann ætlaði aö
standa v'íð síjórnvölinn
„meðan Guð gefur mér
styrk”.
t AR hefir verið á kreiki
þrálátur orðrómur um, að
heilsu Franco sé mjög að
hraka og hafa kunnugir tekið
undir þann orðróm, þó að hann
hafi ekki verið staðfestur
opinberlega. Sagt er, að
Franco þjáist af parkinsons-
veiki og hafi orðið að láta
skera sig upp við tannkýli i
júni i sumar. Sú aðgerð á að
hafa verið sársaukafull og
valdið þvi, að hann varð að
fresta ýmsum opinberum
störfum og fundum.
Siðan hefir hann verið mikið
á ferli og komið oft fram opin-
berlega, sennilega til þess að
kveða niður orðróminn um
heilsuleysið. Kunnugir segja
þó, að hann hafi mjög látið á
sjá. Þá er einnig sagt, að hann
þurfi að láta skera i kjálkann á
sér aftur innan skamms.
UNDANGENGNA mánuði
hefir margt þótt benda til, að
valdaferill Franco væri senn á
enda. Forustumenn hinna
ýmsu greina rikisins og aðrir
slikir leiðtogar hafa mikiö lát-
ið að sér kveöa fyrrihluta
þessa árs. Sósialistar og lýð-
ræðissinnaðir andstæöingar
rikisstjórnarinnar njóta ekki
neinnar viðurkenningar og
mega ekki láta skoðanir sinar
i ljós opinberlega, hvað þá
neðanjarðarhreyfingar eins
og samtök Baska og kommún-
istaflokkur verkamanna.
Stutt er siðan að spánski
utanrikisráðherrann, Gregor-
is Lopez Bravo, lét svo um
mælt, að timi væri kominn til
að Franco tilnefndi eftirmann
sinn sem stjórnarherra. Talið
var, að Lopez Bravo væri fús
að taka það starf að sér.
En nú hefur Franco tilnefnt
Carrero Blanco aðmirál, en
hann hefir verið húsbónda sin-
um afar trúr og er sennilega
nánasti vinur og samstarfs-
maður einræðisherrans. Að-
mirállinn er 69 ára að aldri og
oft kenndur við augabrúnir
sinar manna á milli, þar sem
þær eru mjög áberandi. Hann
er ákaflega ihaldssamur og
tilnefning hans vekur enga
furðu.
ÞEGAR búið er að krýna
Juan Carlos prins til konungs
hefir hann stjórnarfarslegan
rétt til að útnefna nýjan for-
sætisráðherra samkvæmt
birtri tilskipun. Fáum þykir
þó sennilegt að hann notfæri
sér þann rétt i náinni framtið.
Ef Carrero Blanco aðmiráll
vildi segja af sér sem stjórn-
arherra er litill efi á, að hann
„benti” Don Juan Carlos á lik-
legan eftirmann. Að þessu
leyti gegni'r"hjnn nýi konungur
senmlega svipuöu stjórnar-
farsiegu hlutverki og tiðkast á
Bretlandi. Sá höfuðmunur ei^
þó á stjórnarfari þessara
tveggja rikja, að spánska
þingið er litið annað en eins-
konar stimpilstofnun, sem
samþykkir þær tilskipanir,
sem framkvæmdavaldið réttir
henni.
SENNILEGA gera sagn-
fræðingar ekki mikið úr hern-
aðarsnilli Francos i framtið-
inni. En andstæðingar hans,
hvað þá aðrii) viðurkenna hins
vegar, að hann sé sérlega
snjall baráttumaður i stjórn-
málum. Hann er til dæmis af-
burðasnjall að velja hverju
einu hinn rétta tíma.
Franco tilkynnti um val
eftirmanns sins og tilskipanir
seint aö kveldi þjóöhátiðar-
dags, sem haldinn er til að
minnast „krossferöarinnar”,
en svo er spánska borgara-
styrjöldin nefnd, þegar rikis-
stjórnin var i þann veginn að
fara i hið langa sumarleyfi
sitt, en heita má, að sjórn-
málastarf liggi niðri fram á
haust. Almenningur fær þvi
nægan tima til að gera sér
grein fyrir ákvörðununum og
afleiðingum þeirra.
Eitt er vitað með vissu.
Ráðherrarnir og nánustu
samstarfsmenn rikisstjórnar-
innar eiga allir sammerkt i
þvi, að þeir óttast mjög hið
valdalega tómarúm, sem
myndast gæti þegar Franco
fer frá. 1 þessu sambandi
skiþtir engu um keppni hinna
einstöku manna innbyrðis eða
skoðanamun.
SAMEIGINLEGT' hatur á
rikisstjórn Francos tengir alla
stjórnarandstæðinga i eina
losaralega alþýðufylkingu og
sennilega hefir tilkynning
Francos komið þeim á óvart.
Sumir hugsjónamenn gera sér
vonir um, að roða taki fyrir
nýjum frelsisdegi. I þessu
sambandi verður að hafa i
huga, að Spánverjar þekkja
ekki venjulega stjórnmála-
starfsemi i lýðræðisriki nema
af afspurn ef frá eru taldir fá-
einir menn, sem störfuðu þann
skamma tima, sem annað lýð-
veldi Spánar stóð. Þvi miður
er sennilegt, að hugmyndir
um horfur á breytingum leiði
einmitt i ljós grundvallarmun-
inn á hinum ýmsu hreyfing-
um, sem að stjórnarandstöð-
unni standa.
En Franco er ekki fallinn
frá enn. Ekki þarf að efa
vilja hans til að þrauka eða
einstæða hæfni hans til að um-
bera lfkamlegar þjáningar.
Hann hefir beitt óbilandi þráa
og einbeittni við að halda i
völdin meðan hirðmenn hans
og þjónar læðast á tánum um
göng E1 Pardo hallar. Enn
hefir hann ekki annað gert en
að gera grein fyrir fyrstu ráð-
stöfununum, sem á að gripa til
þegar Guð hættir að „gefa
honum styrk”.
Hinu verður þó ekki neitað,
að fjöldi Spánverja gengur út
frá þvi sem gefnu, að valda-
ferill Francisco Franco Baha-
monde sé senn á enda og þeir
horfa með skelfingu til fram-
tiðarinnar.
— TK