Tíminn - 03.08.1972, Side 8

8
TÍMINN
I-'immtudagur :!. ágúst 1972
llópur lcrAamanna rctl vift þann staft, er nú um skeift hefur verift haft fyrir satt, aft væri Lögbcrg.
HELGI HARALDSSON:
LÖGBERC
F'yrir nokkrum dögum var ég
staddur á bingvöllum meö
nokkrum kunningjum. Okkur
varö reikað á Lögberg eins og
Jónasi Hallgrimssyni forðum.
bað má taka það fram, að það var
sama Lögberg og Jónas getur
um. Ekki þessi gervilögberg
nútimans.
bað var fagurt um að litast i
góða veðrinu, og við höfðum
góöan tima til þess að athuga alla
staðhætti. Aldrei hefir mér verið
það ljósara hverskonar
skemmdarverk hafa hér verið
unnin, með þvi að færa Lögberg
frá þessum stað.
barna blasir við manni stór
steinn, sem á er letrað Spöngin.
Hver skyldi nú hala verið svo
frumlegur að linna upp þetta
orðskripi? Sennilega Matthias
bórðarson. bað er broslegt,
þegar hann er að vitna i Sigurð
Vigfússon fornlræðing, sem auð-
vitað notar alltaf orðið Lögberg.
bá setur Matthias alltaf orðið
Spöngin i sviga fyrir aftan. Eins
og íslendingar séu orðnir svo
skyni skroppnir, að þeir viti ekki
hvað Lögberg sé. Eorfeðrum
okkarhefði aldrei komið til hugar
að nefna hraunrimann milli
gjánna Spiing. I Sturlungu og
Njálu, þar sem Lögberg er oftast
nelnt, er þetta nafn hvergi. En
þessi setning er i Njálu: „Snúa
þeir nú ofan með fljótinu og sjá,
að spöng var ylir niðri og ætla
þeir Kári þar yfir”. Finnst
mönnum nú trúlegt, að forleðrum
okkar hali fundizt Lögberg likt
spöng? bað þarl' visindamenn 20.
aldar, til þess að skapa svona
nokkuð.
Finnur Jónsson á Kjörseyri, sem
skrifar um Lögberg i Skirni 1914
segir svo frá: „Spangarnalnið,
sem nú er larið að nota á
Lögbergi, heyrði ég aldrei á yngri
árum og ólst ég að mestu leyti
upp i næstu sveit fyrir austan
bingvallasveitina og átti á lyrri
árum oft leið um bingvelli”.
Annað örnefni er merkt þarna á
Lögbergi og það er Byrgisbúð.
bar eru miklar rúslir og helur
þelta verið mikil bygging. bessi
búð er nefnd i Njálu og segir svo á
þinginu eftir brennuna: „Flosi
hafði látið tjalda Byrgisbúð, áöur
en hann reið til þings, en Ausl-
firðingar riðu til sinna búða”.
bessi búð er lika nel'nd i
Sturlungu.
Nú deila fræðimenn um þessa
búð og blanda ég mér ekki i það
mál.
En það er annað, sem er merki-
legt og það er að stuttan spotta
frá þessari búð er Lögmannsþúfa,
hár hóll, um það er ekkert deilt.
Hvað segir svo Grágás um öll
þessi boðorð, þegar verið er að
lýsa þingreglum á alþingi: „Til
Lögbergs má ekki ganga seinna
en i siðasta lagi, þegar sól ber
yfir vestri brún Almannagjár séð
at' Lögmannsþúfu á Lögbergi."
A þeim tima, sem Grágás er
skrifuð er auðvitað allt miðað við
sólarhæðina, þar sem hádegi og
nón eru aðalkennimerkin. Enda
er um allt land Hádegishæðir og
Nónásar, sem kunnugt er.
Til þess að gera þetta alveg
póttþétt þá kemur það upp úr
kafinu, að á vestri brún
Almannagjár, þar sem brúnin
hækkar snögglega er örnefið
Nónþúfa.
bað eru þessi tvö ör-
nefni Lögmannsþúfa og
Nónþúfa, sem skera úr um það
hvenær ganga má til Lögbergs i
siðasta lagi, með öðrum orðum
um nón eða klukkan 3 i siðasta
lagi.
Nú væri gaman að heyra menr
hrekja þetta,sem stendur i sjálfr
lögbókinni.
Mér kemur nú ekki til hugar, af
menn taki minnsta mark á þvi
sem ég segi um þessa hluti. En al
þvi að ég hef svolitið grúskað .
þessu, þá ætla ég til gamans að
lofa mönnum að heyra álit
merkra manna um þá hluti, hvar
Lögberg er. 1 búðaskipan
Sigurðar lögmanns Björnssonar
eftir sögn l'yrri manna, sem ritað
er um 1700 stendur þetta : „Aður
var hans búð auslan viö ána og
austur undan borleifshólma,
skammt Irá þvi gamla Liigbergi,
sem millum Gjánna var og
einstigi að".
Búðaskrá Jónspróíasts Stein-
grimssonar, þess fræga
eldklerks, er skriluð 1783 einmitt
árið, sem byrjaði að gjósa. Held
ég, að enginn dragi i efa, að hann
er einn merkasti maður sinnar
samtiðar, þar stendur þetta:
„Lögberg er lyrir austan ána, eru
þar vatnsgjár á báðar hliðar. Á
þvi er hið svokallaða Flosahlaup
ylir austari gjána."
Séra Björn Pálsson segir i
sóknalýsingu sinni 1840 Flosagjá.
rtMilli klöfa i heinni liggur það
gamla Lögberg."
Lang merkilegasta heimild um
þetta mál er i Arbók Fornleifa-
lelagsins 1880-1881 þar sem
Sigurður Vigfússon, forn-
fræðingur skrifar um rannsókn
sina á hinum forna alþingisstað
og kemsl að þeirri niðurstööu, að
Lögberg væri þar sem sagt hefur.
verið á milli Flosagjár og
Nikulásargjár norður at bing-
vallatúni. og þar með var
vitleysan kveðin niður um marga
áratugi.
Próf. Osen segir um þetta mál:
„Enginn staður i þingmarki
alþingis hins forna er nefndur
jaln oft i fornum ritum sem
Lögberg”. Af öllum þessum
stöðum segir hann, að það séu
mjög fáir sem ráða megi af, hvar
Lögberg hafi legið. Orsökin til
þess, segir Olsen, liggur i augum
uppi. Sagnaritararnir og þeir.sem
skrifuðu hinar l'ornu bækur,
þekktu þennan stað betur en alla
aðra staði á bingvöllum, og þeim
datt ekki i hug, að nokkurn tima
mundi verða hinn minnsti vafi á,
hvar hann hefði legið, en af þessu
leiddi aftur þaö, að þeir hirtu
ekki um að skira fyrir lesendum
sinum legu þessa staðar, einmitt
af þvi, að hún væri svo alkunn og
sjalfsögð. bað er lika ótrúlegt og
litt skiljanlegt, að þjóðin hafi
nokkurn tíma gleymt, hvar hinn
þjóðkunni og merkilegi staður
hefi legið.
Að lokum get ég ekki stillt mig
um að vitna i grein eltir hinn
merka mann, Finn á Kjörseyri,
sem birtist i Skirni 1914 og er á
þessa leið: „bá var margt, sem
benti á forna frægð Alþingis
margt, sem benti á forna frægð
Alþingis, eins og reyndar enn og
munu sögurnar mest hafa haldið
þeirri minningu vakandi hjá
þjóðinni, einkum Njála, sem
óhætt er að segja, að á mörgum
stöðum var nálega árlega lesin á
kvöldvökunum yfir heimilis-
fólkinu. bá spilltu ekki til snilli-
yrðin i hinum fögru kvæðum
Jónasar Hallgrimssonar:
„Fanna skautar faldi háum”,
„bú stóðst á tindi Heklu hám” og
„ísland farsældarfrón” o.fl., sem
heita mátti, að væri á hvers
manns vörum og oftast var
byrjað að syngja i samkvæmum
og svo „Eldgamla tsafold”.
Ég man það, þegar gömlu
mennirnir fóru i tvisöng i kvæðinu
„ísland farsældarfrón”, með hve
mikilli hrifningu og tilfinningu
þeir sungu: „bar stóð hann
borgeir á þingi, er við trúnni var
tekið af lýði”. bað leyndi sér ekki,
að menn álitu það hina merkustu
og helgustu athöfn, sem fram
hafði fariö á alþingi, þegar kristni
var lögtekin á Lögbergi, og það
mun ekki sízt hafa stutt að
Lögbergishelginni að ég hygg. A
þeim árum hefði það þótt ótrú-
legt, ef sagt hefði verið,að eftir
nokkur ár gætu menn ekki sagt
með vissu, hvar Lögberg væri. bó
er nú svo komið og getur það tæp-
lega aukið virðingu þjóðrækinnar
og sagnrikrar þjóðar.
Eg læt nú hér staöar numið að
vitna i merka menn þó margt
fleira mætti til tina, ekki sizt úr
fornsögunum.
En ef þessir, sem ég hef nefnt
eru ekki vitnisfærir þá þýðir ekki
þar viö að bæta og sizt, þegar i
hlut eiga menn eins og Matthias
bórðarson og hans likar, sem
geta ekki bent á einn stafkrók,
sem sannar að örnefnið Lögberg
hafi nokkurn tima verið þar sem
þeir hafa klesst sínu Lögbergi.
bað var hæfileg á minning, sem
Guðbrandur Vigfússon fékk,
þegar Sigurður bróðir hans fór að
grafa i mannvirkið, sem
Guðbrandur og Kaalund, danskur
maður, héldu fram að væru
Lögbergsrústir og kom þá n iður
á geysistóran öskuhaug, sem for-
feður okkar hafa sópað undan
kötlunum og safnað þarna á einn
stað.
Að endingu ætla ég að segja
mönnum sögu, sem gerðist á
bingvöllum 1907, þegar allir.sem
þar voru til þess að fagna
komungi sinum Friðrik 8.
Danakonungi, vissu hvar
Lögberg var.
barna var það, sem ungmenna-
félag tslands var stofnað af þeim
7ungmennafélögum,sem þá voru
starfandi.
Nokkrir framámenn ungmenna
félaganna höfðu með sér tjald og
var það stærra en hin tjöldin.
bar voru oddvitar Jóhannes
Jósepsson, formaður Ungmenna-
félags Akureyrar, fyrsta
félagsins sem stofnað var á
landinu, og Helgi Valtýsson, þá
nýkominn frá Noregi og hafði þar
starfað fyrir norsk ungmenna-
félög.
Nú voru þessir menn svo
djarfir, að þeir drógu bláhvita
fánann að hún á tjaldinu. Hann
var þá i uppsiglingu hjá ung-
mennafélögunum og fánasöngur
Einars Benediktssonar hafði vigt
hann.
En þá gerðist nokkuð sögulegt.
Gamall virðulegur öldungur kom
labbandi frá aöal samkomu-
staðnum og að stóra tjaldinu.
betta reyndist vera Hannes
borsteinsson ritstjóri bjóðólfs.
Hann var þá forseti i sameinuðu
þingi og erindið var að biðja
þessa ósvifnu stráka að draga
niður fánann, til þess að móðga
ekki konginn og Dani, sem með
honum voru, þvi að þetta væri
ekki danski fáninn. Jóhannes
hafði orð fyrir tjaldbúum og var
vist ekki sérlega auðm júkur. beir
urðu auðvitað að taka niður
lanannþvi annrs hefði lögreglan
gert það.
En þeir gerðu annað, þeir fóru
með fánann út á mitt Lögberg
á Lögmannsþ. og hylltu hann
þar, auðvitað til þess að storka
Hannesi.
bessa stráka frá 1907 ættu
tslendingar að taka sér til fyrir-
myndar á 11 alda afmæli þjóðar-
innar og hylla islenzka fánann á
Lögbergi dagana þá, en ekki á
öskuhaug forfeðranna. bað
mundi mælast vel fyrir, bæði
heima og erlendis.
Ef við vitum ekki, hvar
Lögberg er og státum af þvi að
eiga elzta löggjafarþing i heimi,
þá erum við hreinræktuð fifl i
augum heimsins.
bað er fjölmennur félags-
skapur á Suðurlandi, Skarp-
héðinssambandið, sem hefur á
aðalfundi sinum sem haldinn var
á Árnesi,skorað á Alþingi að láta
einhverja góða menn, sem það
treystir bezt, rannsaka hvar
Lögberg er og verði það gert fyrir
afmæliö 1974. Nú er forseti
sameinaðs þings formaður bing-
vallanefndar á þinginu. Hver veit
nema hann kæmi aftur viö sögu
1974. Við skulum öll vona það.
Helgi Haraldsson
Séftyfir bingvelli. A rimanum milli gjánna, Fiosagjár og Nikulásargjár, telur Helgi á Hrafnkelsstöð-
um aft Lögberg liafi verift.