Tíminn - 09.08.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Miðvikudagur 9. ágúst 1972
VinarsafniA.
gestanna þekkzt boðið og stóru
hestarnir brokka af stað út á
Karntnerstrasse, með tignar-
legum fótaburði og hæglátum
hreyfingum. Vel má hugsa sér, að
brúðhjón löngu liðinna tima, séu
að leggja af stað frá altarinu til
heimilis framtiðar sinnar, þar
sem þau ætla að skapa sér far-
sæld og hamingju, ofurlitla
Vinarparadis i þeirri „veröld,
sem var."
Næst skulum við þá litast um i
sveitinni til að finna þá „veröld
sem var", og satt að segjá verður
það enn auðveldara þar. Frið-
sælir dalir, skógi vaxin fjöll,
grónar grundir, með einlitum eða
svartflekkóttum kúm á beit, ein-
stiik bóndabýli, yfirgefnar kirkjur
inn á milli trjánna, klausturrústir
á hæðum og brosandi gististaðir,
sem hafa verið gerðir úr gömlum
herrasetrum. allt minnir á þá
veröld.sem var og þarf vafalaust
ekki lengi að leita til að finna
hana þar i allri sinni dýrð. — Þaö
sannar iitið þorp, Nestelbach, i
nágrenni Graz-borgar uppi i
Ijiillum Steiermarkt.
Þar sést varla maður a gangi.
En þeir fáu, aðallega börn,
gangandi á ieið i skóla, stanza til
að horfa forvitnum augum á
ferðafólkið,bregða fingri i munn
sér og brosa hvitum tönnum og
rauðum vörum.
Þau meðal gestanna,sem hafa
komið áður til Nestelbach og
dvalið þar yfir páskana segjast
aldrei hafa neitt fegra né frið-
sælla augum litið til þorps-
kirkjunnar fyrir sólris á páska-
dagsmorgni. Þá situr enginn
heima, né sefur á sitt græna eyra.
Við komum i kirkjuna, sem er
hálfhulin undir brekkunni, sem
þakin er hávöxnum trjám. Rétt
við kirkjudyrnar eru mynda-
styttur af Mariu guðsmóður og
sjálfum Jesú Kristi. En sitt hvoru
megin þessara einföldu likneskja
eru stórar töflur meö nöfnum
allra þeirra^sem fallið hafa úr
þessu litla þorpi i tveim heims-
styrjöldum. Og þetta hafa verið
nokkrirtugir ungra manna hvoru
sinni. Samt er vart meira en
fimm hundruð manns i þessu friö-
sada fjallaþorpi. — Enn eitt tákn
og undur þess brjálæðis, sem
grimmd. heimska og hatur vald-
hal'a getur af sér ieitt. En jafnvel
þetta djiifulæði striðs og þjáninga
gat ekki hrakið þá „veröld sem
var" brolt úr þessum dölum. Sú
veröld blasir ekki einungis við i
hverjum hlut litlu kirkjunnar,
heldur einnig og ekki siður af
ljómandi andlitum þess gestrisna
fólks, sem þarna býr, fallegum
þjóðbúningum þess, þar sem
dökkir bláir og hvitir litir hafa
völd og leiftrandi augun og bros-
um sólbrúnna andlita, þar sem
allir sýnast ungir, fallegir og góð-
ir.
Ofurlitil Ijósbrún bæna- og
siingvabók með gylltri ..mynd af
hörpu úr þessari katólsku kirkju
er mér talandi og syngjandi tákn
um, að sú ,,veröld sem var”,
hefur <?kki verið og verður
vonandi aldrei máð út i þessari
friðsælu fjallaparadis Austur-
rikis.
()g mynd af presti, sem talar
við unga stúlku, skriftabarn sitt,
verður mér minnisstæð. Þau
horfa hvort við öðru hýr og full
trúnaðar, ellin og æskan. En rétt
hjá þessari mynd við skrifta-
stólinn standa orð úr Sanskrit:
Sneha Sadan, sem þýðir: Hús vin-
áttunnar. En einmitt þau orð
gætu verið yfirskrift þessarar
„veraldar, sem var” og þeirra
minja, sem þarna er ennþá um
hana að finna, þár sem æska og
elli áttu enn hugþekka samleið.
A leiðinni komum við til Graz,
sem er aðalborgin i Steiermarkt.
Hún á enn þann varma, sem
fagnar gestum og útlendingum og
tekur sér til ánægju að gera þeim
greiða endurgjaldslaust. Þar var
brauð boðiö ókeypis með
matnum, börnum gestanna gefið
sælgæti og fylgt til dyra með
kveðjum og góðum óskum. Gest-
risni og góðvild ofar öllum
hagnaðarsjónarmiöum, sólskin
frá veröld,sem var.
Við erum svo aftur i Vinarborg.
Ungu islenzku húsráðendurnir
þar segja, að nú skuli haldið til
veitingastaöar, sem enn tilheyri
þerri veröld sem var. Það er bjór-
stofa, sem gerð er upp úr húsi,
sem einu sinni fyrir 200 árum var
hesthús. En nú eru þarna rúm-
góðurog þægilegur veitingasalur.
Þar sem áður gældu knapar við
gljákembda gæðinga, sitja nú
ástfangin ungmenni við krásum
hlaðið borð. Það er unnt að fá
grillsteikta kjúklinga fyrir ótrú-
lega lágt verð. Og um leið og
staðið er upp frá borðum koma
þjónar og framreiðsludömur með
tóma bréfpoka svo að gestirnir
geti tekið leifar eða bein með sér
heim handa hundinum sinum eða
kettinum að nazla, svo að þeir,
Framhald á bls. 19
Árelíus Níelsson:
„Veröld,
sem var”
Mcistarinn Stefan Zweig hefur
ritað dásamlega bók, sem hefur
verið þýdd á islenzku undir þeim
titli, sem valinn er að yfirskrift
þessara hugleiðinga.
Bók Zweigs dregur upp dýrð-
legri mynd af þvi friösæla og
lagra menningarlifi, sem hann
kynntist i Austurriki og öðrum
löndum Mið-Evrópu, áður en
heimsstyrjaldirnar tvær og siðar
kúgúnariifl kommúnismans fóru
eldi og myrkri yl'ir þessi friðsælu
menningarliind.
Ilonum finnst sem hvergi hali
heimilislifið náð hærri þroska,
dýpri tiikum, hvergi hafi hin
sanna giilgi konunnar verið meira
virl, né ást, tryggð, og gestrisni
verið svo mikils metnar dyggðir
sem þá.
Auðmýkt og hljóðlát trúrækni
veitti þann blæ, sem gjörði jafn-
vel hversdagsstiirf að helgiathöfn
og hversdagslega hluti að helgi-
gripum.
En ofar iillu átti þó listin hásæti
sitt. Hljómsveit og söngur, Ijóð og
leiksýningar veiltu fólkinu upp-
lyllingu óska og fyllingu lifsins.
Og ekki var byggt svo hús til af-
nota lyrir almenning, að ekki
væri það skreytt og legrað eftir
iillum kúnstarinnar reglum og
gertað skrautlegri, háreistrí höll.
Og sama eða svipað mátti segja
um hús og heimili margra ein-
staklinga, sem annars hiifðu ráð á
fé.
Allt varð að lúta liigmálum
fegurðar og samra-mis og veita
augnayndi og eyrnagaman.
Að loknum lestri þessarar
bókar Stefáns Zweig, gripur
hvern þann lesanda, sem er ó-
kalinn á hjarta einhver orðlaus
siiknuður, hyldjúp angurbliða og
liingun til að kynnast þessari ver-
iild.sem var.
Ilann finnur með hiifundinum
og hugsuðinum vitra, að þetta er
horlinn heimur, „veriild sem
var" og kemur aldrei altur,
sokkin paradis.
En samt á þessi veriild, þessi
paradis sinar minjar, sinar
rústir, sinar eyjar. upp úr djúpi
þess ginnungagaps, sem henni
var siikkt i á lyrstu áratugum
þessarar aldar.
Og satt að segja hefur orka og
hugvit, sem unnið hefur krafta-
verk. verið leyst úr la'ðingi til að
varðveita þessa „veröld sem
var" byggja upp hús og bæta
listaverk i sinni upphaflegu
mynd, sinni fyrrverandi fegurð.
Þetta hefur viðast hvar tekizt af
undraverði snilld. Hitt hefur orðið
erfiðara. að gefa aftur og finna þá
veriild friðsælu og öryggis, gest-
risni. góðvildar, og trúar á sigur
hins góða, sem rikti a' heimilum
og skemmtistöðum i uppeldi og
félagslifi þeirrar „veraldar, sem
var".
Ilvergi mun samt fremur unnt
að firina þessar minjar en i
Austurriki. Og engin borg mun
hafa varðveitt þá veröld sem var
betur en Vinarborg — borg söngs
og lista. gleði og fegurðar.
Samt verður að segja sem er,
að mest og flest af þvi bezta eru
einmitt leifar lornrar frægðar og
það er svipur hins liðna, sem nú
bregður blæ blikandi fjarlægðar
yfir þessa borg, þetta land.
Nú skulum viö þá litast um i Vin
og umhverfi hennar og skyggnast
um eftir þeirri „veröld, sem var"
linna gestrisni, góðvild, og öryggi
hins liðna, sem enn veitir fögnuð,
og hamingju hins einfalda,
óbrotna mannlifs.
Sá staður, það mannvirki, sem
fyrst hlýtur þá að verða á vegi
gestsins er St. Stephens dóm-
kirkjá.St. Stephens Dom, eins og
hún er venjulega nefnd af borgar-
búum með virðingu og lotningu i
senn. Hún stendur við
Karntnerstrasse (Kertastræti),
sem er valalaust þekktasta gata
Vinarborgar og nú friðuð að
mestu fyrir bifreiðaum ferð,
svipað og „Strikið” i Kaup-
mannahöfn. Stræti þetta dregur
vafalaust nafn sitt af helgigöng
um, þar sem borin eru ljós á
stórhátiðum i skrúðgöngum frá
og til kirkju.
En slikar venjur eru enn i fullu
gildi i ýmsum þorpum og bæjum
Austurrikis, þótt höfuðborgin hafi
nú að mestu lagt þær niður.
St. Stephens dómkirkjan væri
verðugur og merkur þáttur til
umræðu út af fyrir sig, en hér
verður aðeins á hana minnzt, sem
hið helzta af táknum Vinarborgar
og þann helgidóm, sem öðrum
fremur geymir anda og blæ frá
„veröld, sem var”. Saga hennar
hefst fyrir miðja 12. öld og til
hennar stofnað af irskum
munkum og hún vigð, sem
sóknarkirkja og dómkirkja af
Reginbert biskupi af Fassau.
Siðan hefur hún verið byggð og
endurbyggð, þrátt fyrir eldsvoða,
styrjaldir, byltingar og
breylingar gegnum aldirnar, og
er öllu öðru fremur minnismerki
alls, sem Vinarbúinn veit heigast
og óbrotgjarnast.
Engin kirkja er talin táknrænni
lyrir borg sina en Stefáns-dóm-
kirkja.
Stundum er Austurriki kallað
hjarta Evrópu, en þá mætti með
sömu rökum nefna Stefáns-dóm-
kirkju hjarta Vinar, hjarta
Evrópuhjartans, þar sem hún
bendir turnum sinum i hljóðri
tign til himins. Hér verða ekki
upptalin hin o'teljandi listaverk,
myndir og minjar þessa mikla
helgidóms. En eitt er vist, þar er
margt, sem minnir á þá veröld,
sem var, leiðir gestinn bókstaf-
lega inn i paradis hins liðna. Og
stóri turninn, sem nefndur er oft
svo kunnuglega. Alte Steffl —
„gamli Stcbbi" á að liginleika og
arkitektiskri snilld engan sinn
lika i viðri veröld, að minnsta
kosti ekki hér á Vesturlöndum.
Svo segja þcir, sem bezt þykjast
vita. Hann er 448 fet á hæð og var
(>!> ár i smiðum.
Úti á Stephens-plássi biða hest-
vagnar með hávöxnum hestum og
skrautkla'ddum ökumönnum i
rauðum og sviirtum jökkum og
hrópa og benda að stiga upp i
vagn og taka sér sæti. t flestum
vagnanna eru aðeins tvö sa'ti, og
óðar en varir hafa einhverjir
Nestelbach bei Graz.