Tíminn - 16.08.1972, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Miövikudagur 16. ágúst 1972
Þar sem síldin var
fyrrum sannleikurinn,
vegurinn og lífið
í gamla daga sendu efnaðir
Kaupmannahafnarbúar, i tengsl-
um við lslandsverzlunina,baldna
syni sina út hingað, svo að þeir
gerðu þeim ekki skráveifur
heima fyrir. Fyrir ekki ýkjalöngu
komu Reykvikingar i þægilegri
aöstöðu sinum sonum, er áttu dá-
litið erfitt með að halda sér á rétt-
um kili, til sumardvalar i sildar-
verið mikla á Raufarhöfn.
Auðvitaö voru það þó ekki þess
konar piltar, sem greiddu millj-
ónunum, er flutu um sildarplönin
og verksmiðjurnar, veg i þjóðar-
búið. Það var fólk af allt annarri
gerð — sjómenn, verkamenn og
sildarstúlkur, sem kverkuðu og
söltuðu án afláts i langdegi hinna
nyrztu tanga undir þeim himni,
sem hvelfist yfir Melrakkasléttu
og Þistilfirði, heiður eða skýjaður
eftir atvikum.
Sildin var upphaf og endir alls á
Raufarhöfn þessi ár. Fyrir alda-
mót hafði hún hleypt fjörkipp i
kauptúnin á Austfjörðum. Seinna
var aflgjafi mikilla umsvifa á
Hesteyri, i Ingólfsfirði og Pjúpu-
vik. Nú eru tveir þessara staða i
eyði, einn hjarir i byggð fyrir
þrautseigju fárra manna. Jafnvel
höfuðborg sildveiðanna um lang-
an aldur, Siglufjörður, varð að sjá
á bak sildinni, gullfiskinum sin-
um silfraða, svo að ekki sé nefnd-
ur Höfðakaupstaður, sem fékk
verksmiðju, nýtt nafn og marg-
auglýst skipulag, rétt sömu miss-
erin og sildin fór að hundsa Húna-
flóa.
Raufarhöfn og Austfirðir urðu i
bili arftakar sildarstöðvanna,
sem misstu bitann mikla úr ask-
inum sinum. En svo kvaddi sildin
enn, langþreyttari á skiptum sin-
um við landsmenn en áður, þvi að
hún hefur varla sézt siðan,
kannski af þvi að lfkt var ákomið
fyrir henni og Indiánum i Ame-
riku: Dugnaðarfólk hafði langt til
útrýmt henni.
Skran, sem eitt sinn var hluti mikilvægra atvinnutækja, byltist i sjónum við höfðann, sem enn sem fyrr-
uin er of fallegur til þess að safna að sér rusli. {Timamyndir VH )
Þeim, sem kynntust Raufar-
höfn eins og hún var að sumarlagi
fyrir ekki ýkja löngu, verður und-
arlega innan brjósts, þegar þeir
koma þangað. Þar er svo hljótt og
autt og allt gerólikt þeirri mynd,
llér var áður alhafnasvæði þeirra, sem við sfldina sýsluðu. Þeim, sem hcr störfuöu fyrir ekkiýkja löngu, bregður ibrún aösjá alltautt og dautt.
er þeir hafa varðveitt innra með
sér. Sildarplönin grotna niður,
verksmiðjurnar ryðga i hljóðri
þögn, bústaðir embættismanna
standa auðir. Þótt ibúarnir hafi
ekki yfirgefið byggð sina i ör-
væntingu, er svipurinn ömurlegur
eins og jafnan verður, þegar mik-
il umsvif hverfa skyndilega úr
sögunni og mannvirki og marg-
brotin tæki hætta að hafa verk-
efni, sem þeim voru ætluð..
tslendingar eru þvi vanir að
þreyja þorrann og góuna — biða
vetrarlangt eftir þvi, að vorið og
batinn komi. Ef til vill kemur
sildin aftur og hleypir lifi I allt á
Raufarhöfn og viðar, þar sem
verksmiðjur standa auðar og yf-
irgefnar — sumar án þess að
nokkurn tima hafi komið i þær
sildarsporður. Að visu verður þá
fátt af þvi til nokkurs nýtt, er áður
málaði gull og gróða á Raufar-
höfn. En úr þvi verður fljótt bætt,
ef til kemur. Að öðrum kosti skul-
um við vona, að aðrir bjargræðis-
vegir endist til þess, að Raufar-
höfn haldi velli, og fólkið þar sog-
ist ekki inn i þá mannlifsdælu,
sem spýtir mönnum nauðugum
viljugum á fjarlægar slóðir, unz
allt er i auðn.
Sigvaldi Hjálmarsson:
BÆÐI GOTT OG ILLT ER BÖL
KASTLJOS
SAGT er að fern vandamál vofi
yfir mannkyninu i dag: Mengun,
gereyðingarstyrjöld, offjölgun og
þarmeð hungur — og tómstundir.
Ef við sleppum við kjarnorku-
styrjöld og að fara á kaf i rusl og
óþverra litur helzt út fyrir að
mannkyninu fjölgi svo óskaplega
að fæðu skorti handa þvi og það
hrynji niður úrhungri En ef okk-
ur tekst að vinna bug á þvi vanda
máli — þá virðist svo sem tólk
verði ært af leiðindum af þvi það
hafi ekkert við timann að gera.
Viðhcrfumst i augu við að bæði
gott og illt virðist böl.
Þetta er furðuleg mótsögn, en
við erum á öllum sviðum i úlfa-
kreppu vegna mótsagna.
Litum á eftirfarandi:
Við höfum eitthvað sem við
köllum ,,menningu”, og fólk er að
rifna af aðdáun á „menningar-
postulum” og „menningar-
ráðum”. Aldrei skortir pening ef
menningin er annars vegar.
En menning er ekki að vera
góður, gera gott, hjálpast að. Svo-
leiðis lagað kemur menningu ekk-
ert við. Menning er bara það aö
gera hluti snyrtilega og eftir viss-
um reglum. Það má til dæmis
drepa mann, ekki stefnir það
gegn menningunni, bara ef hann
er drepinn á réttan hátt og sam-
kvæmt gildandi formúlu, og sú
formúla heitir strið og aftaka.
Það er ekki til sá glæpur að ekki
megi afsaka hann menningarlega
séð, þvi menning skiptir sér
aldrei af öðru en aðferð, aldrei af
meiningu.
Það er alkunna hve menn eru óð-
lusir að taka að sér stjórn á öllum
hlutum, allra helzt á öðru fólki,
sbr. stjórnmálamenn. Hitt þykir
litlu skipta, og er ekki til umræðu,
hvort menn yfirleitt kunna að
stjórna sjálfum sér, ekki einu
sinni spekúlerað i hvort stjórn-
endur fólks og þjóða kunna að
stjórna sjálfum sér!
Er samt ekki sá sem stjórnað
getur sjálfum sér trúlega efni-
legri stjórnandi annarra manna?
Maðurinn á afar bágt með að
vera einn, getur misst vitglóruna
af þeim sökum. En ef fleiri eru
saman byrja þeir ævinlega að
hatast. Dæmi um það er að ef
tveir menn eru settir á eyðiey, er
algengast að þeir séu orðnir
fjandmenn eftir skamman tima.
I framhaldiaf þessu má og geta
hins að oftast er ómögulegt að fá
þjóðir til að standa saman nema
þær geti fundið einhvern eða ein-
hverja til að hata eða óttast sam-
eiginlega. Og bezta ráðið til að
sameina mannkynið er sennilega
að telja þvi trú um aö einhver
voðaskepna utan úr geimnum sé
aö undirbúa að ráðast á jörðina!
Samt veldur hatur og ótti hverj-
um sem hlut á að máli þjáningu.
Við drepum til að koma i veg
fyrir manndráp heyjum strið til
að stuðla að friði. Meira að segja
unga fólkið sem þykist vera að
vinna að friði og gengur með svo-
kallað friðarmerki utaná sér, á i
sifelldum útistöðum við umhverfi
sitt og hefur jafnvel tekizt að gera
meinleysið að árás með þvi að
setjast þar niður sem það veit að
það fær ekki að vera i friði.
Við gefum til að fá launað,
hjálpum til að fá hjálp.
Hjálp til vanþróaðra er
básúnuð út i hinum riku löndum.
Samt er hún ekki meiri en svo að
ekki einn einasti maður þarf að
vera matarlaus i einn dag hennar
vegna og enginn þarf að hætta að
þjóna sinum kenjum, svo sem að
fresta að kaupa sér nýjan bil og
svoleiðis.
Þannig er gjöf og hjálp ekkert
annaö en sýndarmennska og
prang.
Það er komið i ljós að góð skil-
yrði nægja ekki til að skapa frið
og hamingju. Ekkert skipulag,
engin skilyrði eru friður og ham-
ingja. Friður og hamingja er
ekkert annað en friðsamt og
hamingjusamt fólk.
Ungt fólk vinnur bezt aö friði
með þvi að vera sjálft friður, ekki
stofna til ófriðar vegna friðarins.
Það vantar svo sem ekki að
margir vilji bæta heiminn. Allt
veður uppi af fólki sem vill bæta
þennan heim. Við höfum menn-
ingarstofnanir, trúflokka, trú-
boða, móralista — óhemju fé er
varið til að bæta heiminn.
Ég þekki ekki einn einasta
mann sem ekki vill bæta aðra. Þú
vilt bæta mig og ég vil sjálfsagt
bæta þig.
En þetta verður einhvern veg-
inn allt að engu þvi enginn virðist
koma auga á þann möguleika að
hver taki til i sinu horni og reyni
að bæta sjálfan sig. Það ætti þó
ekki að vera nein fjarstæða.
Og úr þvi ég er farinn að tala
um heiminn:
Hvað er heimurinn?
Við heyrum talað um eitthvert
hálf-yfirskilvitlegt fyrirbæri sem
er kallað „heimur”. En hvað er
það annað en slógan.
Það einasta sem „heimurinn”
getur raunverulega merkt er
fólkið.
Ef heimurinn er vondur er ver-
ið að setja útá okkur mennina.
Ef á að bæta heiminn verður að
bæta mennina.
Ef á að bæta mennina verður
hver og einn að vilja bæta sjálfan
sig.
Mannfólk er nefnilega ekki
massa-pródúserað . Það er ekki
búið til eins og til að mynda
pissudúkkur!
Þarna stendur hnífurinn i
kúnni.
Þegar að þessu er komið setur
menn hljóða, þeir fara að tala um
veðrið og sprettuna!
Það er nefnilega ekkert interes-
sant að taka sjálfan sig i gegn, i
rauninni hrein fjarstæða þvi ,,ég
er eini maðurinn sem er olræt i
gervallri tilverunni”.
Samt held ég að ekki sé nokkur
vafi að menn vilji frið og ham-
ingju.
Eg hef nefnilega aldrei rekizt á
vondan mann, raunverulega ill-
viljaðan mann.
Þess vegna hefur mér dottið i
hug hvort verið getiað við séum
ekki heilir á sönsum, bókstaflega
allir upp til hópa: brjálaðir.
Að vera normal er ekkert nema
meirihluta samþykkt.
Og þá getur verið að við lokum
þessa fáu sem eru með öllum
mjalla inni spitölum!
Þetta er ekki sagt i grini. Heilar
þjóðir hafa stundum verið
haldnar vissri brjálsemi, t.d.
Azrekar sem fundu mesta göfgi
og andlega fullnægju i pynting-
um: einu sinni á ári var maður
fleginn lifandi guði til dýrðar og á
hverjum degi var einum manni
slátrað svona á venjulegan hátt i
sama tilgangi.
Okkur þætti þetta ekki normalt.
En hvað finnst framtiðarmönn-
unum ónormalt um okkur?
Ég er hálfhræddur um að það
verði ýmislegt.
En af þvi ég er nú bara einn af
vitfirringunum erbezt að ég haldi
mér úr þessu saman um minar
skoðanir þar að lútandi.
Samt vil ég segja að svo
vitlausir erum við ekki að við ekki
sjáum að lagfæringin verður að
gerastiokkursjálfum. Og til þess
að svo megi verða þurfum við aö
vita eitthvað meira um okkur
sjálf, botna pinulitið meira i
þessu fyrirbæri: maður.
Annað getum við lika séð þótt
við séum kannski bilaðir á geðs-
munum:
1 okkur öllum er fyrirbæri sem
við köllum sjálfselsku eða eigin-
girni. Hún er sjúkleg, þvi sam-
timis þvi sem hún ræður mestu i
fari okkar gerir hún okkur lifið
óbærilegt.
Það sést á þvi að þú missir
matarlystina ef annar maður er
að deyja úr hungri fyrir augunum
á þér. Aðeins hungur og hörm-
ungar i Vietnam eða Bangladesh
eru nógu fjarri til að við getum
haldið áfram að borða með góðri
lyst.
Og þarna kemur eitt geð-
veiklunareinkennið enn:
Við stingum höfðinu i sandinn
einsog strúturinn, litum i aðra átt
og þykjumst ekki vita það sem við
vitum.
Að skilja manninn betur er þvi
vænlegasta ráðið ef bæði gott og
illt á ekki að halda áfram að vera
böl.