Tíminn - 20.08.1972, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 20. ágúst 1972
Sunnudagur 20. ágúst 1972
TÍMINN
11

ÚT
VIL
ICYE er ekki „skólapró-
gramm” á sama hátt og AFS. Að
visu sækja flestir skiptinemar i
Bandarikjunum skóla, en þar
sem mjög hefur dregið úr skipt-
um Evrópu, Asiu og Afriku við
Bandarikin á undanförnum ár-
um, hafa æ fleiri skiptinemar nýtt
ár sitt við ýmiss konar störf, aðal-
lega litt eða ólaunuð liknarstörf.
Hér á tslandi þekkist slikt starf
ekki nema að mjög takmörkuðu
leyti og þess vegna hefur oft
gengið illa að halda starfinu inn-
an þess ramma. Striösgróöinn sá
um, að hér ersjálfboðavinna litin
hornauga — eða þá stórum aug-
um og vantrúuðum. Þeir ICYE-
þátttakendur, sem hér hafa dval-
izt á undanförnum árum og ekki
verið hjá fastri fjölskyldu, gengið
i skóla og svo framvegis, hafa þar
af leiðandi verið um tima á þess-
um stað og annan tima á öðrum,
við störf, nám og annað: 3 mánuði
á skóla, 3 mánuöi I frystihúsi, 3
mánuði á bóndabæ og svo fram-
vegis.
En i framhaldi af striðsgróðan-
um, þá kann það aö verka dálitiö
ankannalega, að það var einmitt
siöari heimsstyrjöldin, sem var
hvatinn og upphafið að starfi
ICYE, AFS og annarra svipaöra
samtaka. Bæði margnefnd „pró-
grömm” eiga upptök sin I Banda-
rikjunum, þar sem nokkrir frið-
elskandi menn sáu fram á, að til
að græða sárin á milli óvinaþjóða,
væri bezta ráðið að láta unglinga
viðkomandi þjóða dvelja um tima
á heimilum hvers annars, Þjóð-
verjar i Bandarikjunum og öfugt.
Fyrst i stað voru skiptin einskorð
uð við Bandarikin-Evrópulönd-
Bandarikin, en smátt og smátt
hefur verið teygt á rammanum og
allt frá árinu 1961 hefur ICYE
staðið fyrir skiptum sem eru
Evrópa-Evrópa, Evrópa,
Asia-Evrópa, Evrópa-Afrika-
Evrópa, Evrópa-Ástralia-
Evrópa, og svo mætti lengi telja,
ungmenni úr þessu heimshorninu
fer i hitt og svo gagnkvæmt. AFS
tók upp þessi „multi-national”
skipti fyrir ári eða tveimur og
verða þau aukin i framtiðinni.
Bæði AFS og ICYE eru sjálf-
stæð, ágóðalaus (non-profit)
fyrirtæki. AFS er rekið af ýmsum
fyrirtækjum og nýtur jafnframt
riflegs rikisstyrks (bandarisks)
er ICYE er rekið af ýmsum
kirkjudeildum og samtökum og
missti bandariska rikisstyrkinn
eftir að samtökin voru gerð al-
þjóðleg árið 1961, þá voru aðal-
stöðvarnar jafnframt fluttar frá
Bandarikjunum. Nú færir ICYE
enn út kviarnar og tekur þátt i
samstarfi við önnur samtök, til
dæmis er nú staddur hér á landi
ungur Breti, sem hér verður I ár á
vegum ICYE-Island og evrópskra
samtaka, sem heita CEYE,
Community Education for the
Young European, er það „vinnu-
prógramm”, það er að segja:
Heimkomnir skiptinemar ICYE hafa með sér samtök, sem þeir kalla KAUS. Stóðu KAUSar m.a. fyrir
páskavökunni i Langholtskirkju nú fvor, þegar svo virtist sem Jesúbyitingin væri að koma til tslands.
Myndin var tekín af einum umræðuhópnum á páskavökunni.
AFS-skiptinemar, gamlir og nýir f setustofu samtakanna f Reykjavik. \ gólfinu lengst til hægri er Sigrún Jörundsdóttir, leiðtogi AFS á Is-
landi.
um ICYE og auk þess hafa dvalizt
hér i sumar, á vegum AFS, 6
bandarisk ungmenni: þau komu
hingað 15. júni og halda heim hinn
30. ágúst n.k.
AFS-skiptinemarnir eyða
sumrinu á ýmsan hátt. Þau fjög-
ur, sem veriö hafa i Reykjavik i
sumar, hafa unnið 2 daga i viku i
Skógrækt rikisins i Fossvogi en
notað aðra daga til að ferðast,
sýna sig og sjá aðra. Hin tvö, pilt-
ur og stúlka, eru á Isafirði og i
Keflavik og dunda sér þar við sitt
af hverju.
En það reynist forráðamönnum
bæöi AFS og ICYE erfitt að út-
vega erlendu ungmennunum
heimili til dvalarinnar. Stúlka á
skrifstofunni hjá AFS sagði i við-
tali viö fréttamann Timans fyrir
skömmu, að svo virtist sem
Islendingar vildu langtum heldur
þiggja en gefa. En það er alls ekki
einsdæmi, ýmis félagssamtök
hafa neyðzt til að hætta við þátt-
töku i ýmiskonar skiptum vegna
þess, aö ekki hafa fundizt fjöl-
skyldur til að hýsa einn eða tvo
yfir nótt eða tvær. Aftur á móti
hefur aldrei staðiö á fólki til að
vilja fara utan og búa á einka-
heimilum um tima, njóta þar fæð-
is og húSnæðis endurgjaldslaust.
Þegar svo á að koma að tslend-
ingunum að hýsa útlendinga um
lengri eða skemmri tima, er
ýmsu borið viö: of dýrt, ekkert
hægt aö fara með þá, ekki nógu
fint etc., etc., etc. En forráða-
menn skiptanna benda á á móti,
að ef skiptin eiga að ná tilgangi
sinum, verði ungmennin að kom-
ast inn á eðlileg heimili og fyrir
þau á alls ekki að gera meira —
né minna — en aðra meðlimi fjöl-
skyldunnar.
Og tilgangur skiptanna er
væntanlega sá, að auka kynni
þjóöa, stuðla að vináttu og heims-
friði. ICYE er kristilegt „pró-
gramm" og er rekið á kristileg-
um grundvelli, en þaö þýðir aftur
á móti ekki, að ekki geti nema
kristnir unglingar tekið þátt i
skiptunum. Fyrir nokkrum árum
sótti um búddiskur Kinverji frá
Kaliforniu og er mikið hafði verið
rætt um hvaða skilning væri að
leggja i orðið „kristilegur”, var
búddistanum tekið. Siðar hætti
hann við af persónulegum ástæð-
um en það er annað mál.
„AFS International Scholar-
ships” er annarskonar fyrirbæri
að vissu leyti, þó er markmiðið
svipað og hjá ICYE. Nafnið felur
vissulega i sér umráð samtak-
anna ogi munu ungmenni á vegum
AFS, þau er fara til ársdvalar að
minnsta kosti, öll fara i skóla en
s samt sem áður eru þátttakendur
o ekki endilega valdir eftir eink-
unnum, heldur öllum þeim
persónueinkennum og hæfileik-
um, er fyrirfinnast. Og vissulega
þarf nokkuð sterka persónuleika
til að taka þátt i nemendaskipt-
um, enda hefur skiptinemum ver-
ið likt viö blóm, sem rifiö er upp
meö rótum rétt i þann mund sem
það festir rætur (hinn viðkvæmi
16-18 ára aldur) og plantað i
ókunnu og framandi umhverfi.
Rétt þegar blómið, eða skipti-
neminn, er að festa rætur i hinu
nýja umhverfi, er það rifið upp á
ný og sett aftur i það gamla. Þau
umskipti geta oft verið ákaflega
hættuleg og erfið en vikið verður
nánar að þvi hér á eftir.
Einn ICYE-skiptinemanna, Michael Weiss frá Berlfn. Aftrir skipti
nemar voru ýmist vant viftlátnir efta komnir. Ilandreisur.
Bretinn mun vinna hér
algengustu störf og er sem
stendur við fiskvinnu i frysti-
húsinu á Þingeyri.
Þátttakendur i ICYE fjár-
magna samtökin algjörlega, og
má nefna sem dæmi, að þeir
skiptinemar, sem nýlega héldu
utan, greiddu um það bil 67.000
krónur islenzkar fyrir ár sitt
erlendis, allt innifalið, og AFS-
þátttakendurnir i kringum 60.000
krónur jsl. Aftur á móti nýtur
AFS á tslandi styrks frá AFS
International Scholarships i
Bandarikjunum og greiða banda-
risku höfuöstöövarnar meðal
annars skrifstofukostnað og laun
starfsstúlku. ICYE heyrir undir
æskulýðsstarf þjóðkirkjunnar og
er stjórnað þaðan, en stefnt er að
þvi að gera það fjárhagslega
sjálfstætt, þó áfram innan æsku-
lýðsnefndarinnar og hefur biskup
Islands þvi með höndum, að skipa
i skiptinemanefnd kirkjunnar.
Eins og vikið var að hér aö
framan, getur oft á tiöum reynzt
ákaflega erfitt aö vera skipti-
nemi, kannski sérstaklega að
koma heim aftur. Eirftarleysiö
smýgur oft um merg og bein i
heimkomna skiptinemanum og
hann á enga ósk heitari en að
halda aftur utan, oft er honum
sama hvert, bara i burtu. Út vil
ek!
Þvi gera bæði AFS og ICYE
það að kröfu, að skiptinemarnir
skuldbindi sig til að vera heima á
tslandi i eitt (ICYE) eða tvö
(AFS) ár eftir heimkomuna til að
átta sig á hlutunum og jafna sig á
umskiptunum. Hefur þetta yfir-
leitt gengið vel en sifellt fer þó i
vöxt, að skiptinemum séu boðnir
skólastyrkir og þess háttar.
Þannig situr eiröarleysið i blóð-
inu og fáir af þeim, sem á annaö
borð fara aftur, staldra lengi við á
Islandi. Sumir biða tilsettan tima
en taka siöan upp þráðinn og eiga
hvergi heima.
En hvaö sem þvi liður, fæst lik-
lega enginn skiptinemi til að
viðurkenna, aö nokkuð nema gott
eitt sé um þessa stórkostlegu
reynslu að segja. Einn þeirra
hefur sagt, að þrátt fyrir að hann
hafi fengizt við ýmislegt um sina
ævi, þá telji hann þetta eina ár
það gáfulegasta, „jafnvel þó mér
hafi hundleiðzt allan timann”.
I AFS taka nú um 70 lönd þátt
og upp undir 30 i ICYE. AFS hefur
eingöngu skipt við Bandarikin
enn sem komið er, en frá tslandi
hafa farið, á vegum ICYE, ung-
menni til Bandarikjanna, Bret-
lands, Sviss, Sviþjóðar, Noregs,
Finnlands, Hollands, Þýzkalands,
Jamaica, Costa Rica og
Braziliu, en hingað hafa komiö á
vegum ICYE ungmenni frá
Braziliu, Bóliviu, Jamaica,
Bandarikjunum, Bretlandi,
Þýzkalandi, Sviss, Hollandi,
Austurriki. Að minnsta kosti einn
þeirra, piltur frá Sviss, hefur i
hyggju aö setjast hér að, enda
dvelur hann hér 'öllum lausum
stundum.
Þannig er eirðarleysiö ekki
sér-islenzkt fyrirbæri, en liklega
skiptir þjóðernið minnstu máli i
þessu sambandi. ó.vald.
Brice Mikesell er ICYE-skipti-
nemi frá New Madison I Ohio.
llann er 18 ára og iauk f vor
menntaskólaprófi (high school)
en hefur hug á aft halda út i tón-
listarnám er hann snýr aftur
heim. Brice sagftist ekki hafa vit-
aft neitt um tsland áftur en hann
kom hingaft. — ég vissi aft landift
var hér og búið, sagfti hann og
giotti vift. Helzta vandamál hans
hefur verift að aðlaga sig tima-
hreytingunni en islenzku-náminu
segist hann ekki kviöa fyrir: hann
hcfur meira aö segja þegar iært
aft telja upp aft tiu, þrátt fyrir aft
liann segi 8 .attur"!
Á hverju sumri halda utan
Islendingar i stórum hópum.
Flestir fara sennilega i sumarfri,
verzlunarferðir og skemmti-
reisur, en enda þótt ferðirnar
heiti á pappirunum eitthvað af
upptöldum, virðulegum nöfnum,
er raunverulegt „mótiv” oft dá-
litið tvöfalt, allavega hjá þeim,
sem loka sig af i gistihúsum og
veitingastöðum — til þess eins að
muna sem minnst þegar heim er
komið.
En árlega heldur og utan stór
hópur ungmenna til að minnsta
kosti ársdvalar, ýmist til Banda-
rikjanna eða Evrópu — eða jafn-
vel enn lengra frá tslandi. Þetta
eru skiptinemar ýmist á vegum
AFS (sem áður hét American
Field Service) eða ICYE (Inter-
national Christian Yooth
Exchange), nemendaskipta
kirkjunnar. I staðinn koma hing-
að til lands erlendir unglingar, til
lengri eða skemmri dvalar, og
dvelja á islenzkum heimilum við
leiki og störf.
1972/1973 dvelja erlendis á veg-
um þessara tveggja „pró-
gramma” 26 ungmenni, 14 á veg-
um AFS og 12 á vegum ICYE. Hér
á landi munu dvelja næsta árið 7
erlendir skiptinemar, allir á veg-
Þrjár bandariskar stúlkur, sem hér hafa verift I sumar á vegum AFS. Frá vinstri: Susan Myers frá
Frederick í Maryland, Sally Wiiliams frá Bloomington f Indiana og loks Bea Bergien frá Chicago i
Illinois. Þrjú önnur hafa dvalift hérlendis i sumar á vegum AFS, Kené Disco frá New York sem dvelur á
isafirfti, Jack Kime frá Connecticut, sem nú er f Keflavik og Mike Gatzke frá Conn., sem býr i Reykja-
vfk.
EK!
Lítillega greint frá tvennum skiptinemasamtökum,
ICYE á vegum kirkjunnar og AFS
Pétur Jónsson í Reynihlíð:
UM ÖSKJU
Dagblaðið Timinn kom að
venju út laugardaginn 5. ágúst en
vegna verzlunarmannahelgar-
innar barst það ekki til min fyrr
en þann áttunda. Ég hóf lestur i
blaðinu, sem er bæði fallegt og
merkilegt, og nær það hámarki á
svokallaðri opnu litprentaðri inni
i miðju blaðinu. Henni er skipt i
þrjá reiti með bláu striki. Þrfr
fimmtu aö ofan er um stórvanda-
mál i Ameriku. Meiri hluti
kjallarans er um náttúruvernd
og viðhald staða i Rangarþingi,
eftir hetjumennið Helga
Haraldsson. Loks er svo inn-
römmuð grein i hægra horni, og
ber hún yfirskrift, sem vakti at-
hygli mfna, enda er við hana
spurningarmerki og fjallar hún
um hluti, sem mér eru alls ekki
ókunnir. Þetta er greinin „A aö
eyðileggja öskju?” eftir Eystein
Þorvaldsson. Er það fljótsagt, að
ég hef varla lesið ritsmfð eftir
fávisari mann, sem setur sig á
hærri hest en þessi. Hér er auö-
sjáanlega um spjátrung aö ræöa,
sem ferðast um landiö, þykist
hafa vit á öllu og fellir dóma um
það. Jafnvel að láta það i ljós, að
mönnum sé alveg ofaukiö og þeir
séu eingöngu til þess að spilla
hinni ósnortnu náttúru, sem sé
það eina, sem sé þess vert að sjá
það.
Látum svo vera, ef það væri
fagurt gróðurlendi meö blóma-
skrúði, sem troðið væri niður og
skemmt. Það væru náttúruspjöll.
En þegar vandlætarinn byrjar
að reikna nýlega runnin
alpalhraun og gosgrjótssléttur
sem frumfegurð, sem ekki megi
snerta og Sé eyðilögð, ef bilslóö
komi i þetta, það er of langt
gengið, þvi aö hraunin eru
„bannlýst jörð til beggja handa
brunasandur eyöimörk”.
Allir vita, að á ýmsu hefur
gengið i öskju, bæöi fyrr og siðar,
svo að þar væri ekki öruggt að
geyma neitt „ósnortið”. Það gæti
einn góðan veðurdag verið horfið
undir nýtt hraun. Það er engin
furöa, þó' að fólk þrái að koma á
þennan stað og sjá þar forn og ný
eldsumbrotamerki. Það var upp
úr 1940 sem fariö var að aka um
öræfi tslands landsfjórðunga á
milli, og veit ég um Pál Arason,
Guðmund Jónasson, Bjarna Guð-
mundsson og fleiri, sem hófu það.
A þessum árum hafði ég fengizt
nokkuö við þaö að gera veginn
færan suður i Heröubreiðarlindar
og sandana, að tilhlutan Geirs
Zoega vegamálastjóra, sem lika
var forseti Ferðafélags tslands og
vildi greiða fyrir þvi að fólk gæti
ferðazt um landiö. Þessir lang-
ferðabilstjórar ræddu um það við
mig hvort ekki væri hægt aft
leggja veg inn i öskju, þvi þaö
tók ævinlega heilan dag að ganga
þangað, og voru margir sem
ekki treystu sér til að ganga og
fóru þvi ekki i ferðir, þvi það var
Askja, sem þaö langaðimest til að
sjáafþvi.sem kosturvar aðsjáá
þessum leiðum.
Svo langt var komið sumariö
1961, að búið var að fela mér aö
fara með jarðýtu og opna veg inn
I öskju, þvi að þá datt engum i
hug aö þarna væri svo heilög jörö,
að ekki mætti koma þar bilslóð.
Við Guömundur Benediktsson
fórum þangað seinasta sunnudag
i júli, og þá var svo mikill snjór a"
mest öllu þvi svæði, sem vegurinn
átti aö koma á, að engin leið var
að vinna það á þessu sumri. Þá lá
50 cm jafnfallinn snjór yfir allri
sléttunni i öskju. En hvað gerist i
oktober um haustið? Þá kemur
upp nýtt hraun og rennur yfir þær
slóðir, þar sem vegurinn átti að
koma, svo aö hann heföi verið af-
máður með öliu, ef hann hefði
komizt á sumarið 1961. Vitað var,
að marga fýsti að vitja öskju
vorið 1962, svo aö mér var faliö að
reyna að gera það fært svo fljótt
sem hægt væri. Ég fór i þann
leiðangur 31.mai, þvi að þá hafði
voraö svo vel, að þetta var oröið
fært. Þá skoðaði ég nýja hraunið
um leið og sá, aö það mundi að
mestu vera hægt að vinna þaö
með svo litilli ýtu, aö þaö mætti
flytja hana á bil. Ég fór svo
seinna með jarðýtu og krabbabil
og náði þá að ryðja til bráöa-
birgða alla leiö inn að Biskupi,
sem er klettur i hliðinni að
sunnanverðu, um þrjúhundruö
metrum neöan viö nýju gigana,
sem eru allháir hólar úr rauöu
vikurgjalli. Þetta sumar fór fjöldi
fólks I öskju, og þurfti ekki að
ganga nema tæpan kiukkutima
til þess að komast að Oskjuvatni
og lögöu margir hart aö sér til
þess að komast þangað. Næsta
sumar var svo farið aftur, og þá
ruddur vegur yfir versta hraun-
kaflann að gigunum. Þaðan var
auðvelt að aka eftir gjallsléttu
alla leið að vatninu bæði að
Vitinu og Knebelsvöröunni. Og er
þákomin full yfirsýn yfir öskju.
Var þess minnzt, þegar við vorum
við Vitið, að við vorum i Ódáða-
hrauni þar sem Heiöa-Þórður
beið og át ostinn forðum.
Þar sem fyrr i háum harmi
Heiða-Þórður beit sinn ost,
stöndum við á Vitis barmi
hjá Volvo-bil sem þolir frost.
Hófust nú fljótt ferðir, og fór
jafnvel fólk á niræöisaldri
þangaft úr ýmsum byggftum
norðaustanlands og viöar að.
En vikjum nú aftur að Eysteini
Þorvaidssyni. Ég finn þaö nafn
ekki i neinum fræöibókum og veit
þvi ekkert hver maðurinn er, og
verð þvi aö láta hann njóta sann-
mælis að minu áliti. Ég tek það
ekki nærri mér þótt ég teljist til
þessa framtakssömu aðila, sem
„hafa lagt sig fram um að spilla
tign og kyrrð staöarins meö að
leggja bilveg inn um öskjuop og
alla leiö að öskjuvatni.” Læt sem
vind um eyrun þjóta bolla-
leggingar hans um land-
nám viö öskjuvatn. En þaö ætla
ég að fullyröa, aö jarðvegur er
slikur i öskju, sjálfum dalnum,
aö honum er engin hætta búin,
þó að lagöar séu slóðir um hann.
Náttúran, vatn og vindur, laga
þessar sléttur til eins og henni
sýnist. Hann er vist léttur á sér
þessi dómari fyrst hann skopast
að þeim^sem ekki nenna að ganga
10 - 20 min., en hann gleymir þvi,
að hann gæti orðiö haltur sjálfur.
Svo margir eru búnir aö njóta
þess aö koma á þessar slóöir,
sem ekki voru færir um aö ganga
þangaö, aö þakkir þeirra eru
meira virði en skop
spjátrungsins.
En mér þótti nóg um þegar þaö
kom I fréttagrein i Timanum,
næsta bjaði, að einhverjir hefðu
ekið upp á Vftiö og skiliö eftir sig
djúp hjólför. Það er ekki upp á
neitt aö fara, þótt ekiö sé aö
Vitinu. Þaö eitt þarf að varast að
fara ekki of nærri þvi, og væri þaö
verkefni einhverra ferðamála-
félaga að setja þar upp merki til
þess að vara við að fara með bil
næren 20 metra frá sjálfum Vitis-
barminum. Vitiö er veggbratt og
hefur stækkaö mikið siöan ég sá
þaö fyrst 1933. Það eru þvf ööru
hvoru að falla niður i það stór brot
úr börmum þess.
Aö endingu nokkur orö um
hraun almennt. Hraun eru bann-
lýsingarmerki á jöröinni og
óskópnir hinn mesti. Það er þvi
alrangt að tala um hraun sem
fegurð sem slik. öðru máli
gegnir um skógi vaxin hraun, en
þaö er bara gróður, sem hefur
unnið bug á hrauninu, og á hann ’
þvi heiöurinn.
Einn kost hafa hraunin þó, og
hann er sá, að það má alla vega
breyta þeim, og það er alltaf
hraun þó að sólin skini á annan
flöt á einhverjum steini. Þaö er
þvi fáránlegt smekkleysi að tala
um það í umvöndunartón þó
vegarrispa komi I geg um stórt
hraun. Jafnvel skrúðgöröum er
skipt niður af gangstigum.
bbhhmhmmhhhhhbhhhhhhbwbhhhmbbbbbhwhbhmmhhh