Tíminn - 06.09.1972, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 6. september 1972
TÍMINN
7
.,,,j.
Útgefandi: Fra'msóknarflokkurinn
?????; Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þór-:j:;:j:;:J
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson/:;x;:x
Andrés Kristjánsson (ritstjóri Sunnudagsblaös Timans
Vuglýsingastjóri: Steingrimur, Gislaswii. Ritstjórnarskrifi::::g
stofur i Edduhúsinu viö Lindargötu, sfmar 18300-18306<:::;:::::
Skrifstofur i Bankastræti 7 — afgreiöslusími 12323 — auglýs-g::::::
ingasimi 19523. Aörar skrifstofurrsimi 18300. Askriftargjald.::;::::::
225 krónur á mánuði innan lands, i lausasölu 15 krónur ein-|:;:j:ö:;
?????? takiö. Blaðaprent h.f.
Klippt á vírana
Sá atburður gerðist i gær, að varðskip klippti
á togvira brezks togara 38 sjómilur norðaustur
af Horni. Þar með hófust beinar aðgerðir gegn
brezkum lögbrjótum hér við land.
Fram að þessum atburði, sem gerðist rétt
fyrir kl. 11 i gærmorgun hafði verið stór-
tiðindalaust á miðunum. Ólafur Jóhannesson,
forsætisráðherra, hafði ákveðið eins og hann
lýsti yfir hér i Timanum 1. september, að
fyrstu dagana eftir útfærsluna yrði ekki gripið
til róttækra ráðstafana gegn veiðum togara
innan 50 milna markanna, heldur myndu varð-
skipin aðvara þá, itreka að 50 milna fiskveiði-
lögsaga hefði tekið gildi og skora á þá að fara
út fyrir mörkin. Nú er þessi frestur liðinn.
Það getur orðið mjög árangursrik aðferð til
að hamla gegn ólöglegum veiðum brezkra tog-
ara innan 50 milna markanna, ef varð-
skipunum tekst vel til við að klippa á togvira
togaranna, og ljóst er að brezku togaraskip-
stjórarnir, óttast slikar aðgerðir meira en
nokkuð annað.
Það er raunar þegar komið i ljós, að útfærsla
fiskveiðilögsögunnar hefur borið verulegan
árangur til friðunar. Brezku togararnir verða
að hnappa sig á tveimur veiðisvæðum og á
meðan eru önnur svæði i friði. Togararnir eiga
sifellt yfir höfði sér að verða teknir og færðir til
hafnar og þeir munu verða fyrir sifelldum
truflunum við veiðarnar. Veiðar þeirra verða
þvi ekki árangursrikar.
Það má færa að þvi sterkar likur, að afli
brezku togaranna verði minni við þessar að-
stæður, en hann hefði orðið, ef Bretar hefðu
fallizt á það tilboð islenzku rikisstjórnarinnar,
sem siðast var gert. Brezk togaraútgerð mun
þvi tæplega hagnast á þeirri hörðu afstöðu,
sem komið hefur i veg fyrir bráðabirgðasam-
komulag.
Þegar brezk togaraútgerð fær um þetta
sönnur aukast vonandi likurnar á þvi, að leysa
megi deiluna með bráðabirgðasamkomulagi,
en islenzka rikisstjórnin hefur enn itrekað vilja
sinn til bráðabirgðasamkomulags á sann-
gjörnum grundvelli.
Osæmileg skrif
Að undanförnu hafa stjórnarandstöðublöðin
haldið uppi illgirnislegum árásum á blaðafull-
trúa rikisstjórnarinnar, Hannes Jónsson. Hafa
þau snapað uppi allar rangfærslur og firrur,
sem birzt hafa i erlendum blöðum og ranglega
hafa verið hermdar upp á blaðáfulltrúann. Að
visu er þessi iðja ekki ný af nálinni, þvi að hún
hefur staðið nær óslitið frá þvi Hannes Jónsson
tók við embætti blaðafulltrúa. Starf hans
hefur fyrst og fremst beinzt að kynn
ingu landhelgismálsins. Slik kynningar
starfsemi hafði legið niðri i áratug og fátt til af
upplýsingaefni i stjórnarráðinu. Úr þessu
hefur Hannes bætt með myndarlegum og
margvislegum hætti og hefur hann sannarlega
átt sinn stóra þátt i þvi, hve sjónarmið okkar
hafa verið kynnt viða. Fyrir það á hann þakkir
skilið en ekki róg. —TK
Jonathan Steele, The Guardian:
Stéttabarátta heldur áfram
í ríkjum kommúnista
Þetta er mjög augljóst í löndum Austur-Evrópu
ÖLDURNAR út frá innrás-
inni i TékKóslóvakiu fyrir fjór-
um árum hlutu að berast viða
um Austur-Evrópu. Augljóst
var éinnig. að þær hlytu að
leiða til opinberrar viðurkenn-
ingar á þvi um alla Austur-
Evrópu. að stéttaátök eða éitt-
hvað þeim náskylt væri enn
við lýði. aldarfjórðungi eftir
að ..uppbygging sósialism-
ans’’ hófst.
Hugsjónalegar hneigðir eru
afar lengi að myndast og mjög
erfitt er að tileinka sér þær.
Ljóst er þó að verða, i öllum
helztu rikjum Austur-Evrópu,
svo sem Ungverjalandi, Pól-
landi, Austur-Þýzkalandi og
Rúmeniu ekki siður en Tékkó-
slóvakiu, að yfirvöldin eru
farin að beina athygli sinni að
þvi, með hverjum hætti
félagslegur ágreiningur og
stéttaátök geti þrifizt i sam-
félögum, sem töldu sig hafa
útrýmt þeim eða vera að út-
rýma þeim. Verkamannaupp-
reisnin i Póllandi i desember
1970 hafði mikil og skyndileg
áhrif i þessu efni. Hún leiddi til
margvislegra breytinga og
meðal annars þess, að miklu
meiri alúð er við það lögð en
áður að reyna að fullnægja
kröfum neytenda.
ÞESSI áhrif ná viðar en til
Pólverja einna. „Markaður-'
inn innanlands verður ekki
framar stjúpbarn efnahags-
legra framfara”, sagði Erich
Honecker leiðtogi austur-
þýzka kommúnistaflokksins á
miðstjórnarfundi i september
i fyrra. Forréttindi verkalýðs-
félaga hafa verið aukin og efld
hvarvetna i Austur-Evrópu og
það verkefni þeirra, að
tryggja laun verkamanna og
aðstöðu alla hefir verið viður-
kennt sem frumhlutverk
þeirra.
Uppreisnin i Tékkóslóvakiu
hefir einnig haft áhrif, sem
eru ekki siður mikilvæg, þó að
ekki sé haft eins hátt um þau.
Likskoðunarskýrsla upp-
reisnarinnar var birt i desem-
ber 1970 og heitir: „Lærdómar
erjusamrar framvindu i flokki
og samfélagi siðan á
þrettánda flokksþinginu”. Þar
er sú sök borin á Antonin
Novotny, fyrirrennara Alex-
anders Dubceks, að hann hafi
ýtt undir uppreisn með þvi að
vanrækja að beita stéttarleg-
um aðferðum við lausn þjóð-
félagslegra vandamála og
„hlaupa yfir ákveðin þrep i
framvindunni”.
ÞESSI undarlega ásökun á
við þá ákvörðun Novotnys 1960
að nefna Tékkóslóvakiu
„sósialistalýöveldi”. Til þess
tima hafði ekkert riki Austur-
Evrópu borið það heiti nema
Sovétrikin. Austur-Evrópurik-
in voru lýðræðisriki alþýðu,
ýmistkölluð „alþýðulýðveldi”
eða „lýðræðisíýðveldi” eins og
Austur-Þýzkaland. (Rúmenia
var einnig nefnd „sósialista-
lýðveldi” árið 1965, valdhöfun-
um i Moskvu til mikillar
gremju).
Að baki þessa undarlega
ágreinings er sá skilningur, að
riki, sem segist hafa komið á
sósialisma, hljóti um leið að
hafa útrýmt stéttaágreiningi.
Að nefna riki sósialistariki of
snemma bjóði þeirri hættu
heim, að árekstrum og ágrein-
ingi sé ekki nægilegur gaumur
gefinn og af þeim sökum geti
þjóðfélagsbyltingar orðið.
HEITA má, að verið sé að
leggja áherzlu á þetta atriði i
Austur-Þýzkalandi. Þar eru .
arftakar Ulbrichts að fram-
kvæma gaumgæfilega endur-
llusak. Iciðtogi kommúnista
i Tékkóslóvakiu.
skoðun á hugsjónalegum yfir-
lýsingum fyrri forustu. Kurt
Hager helzti hugmyndafræð-
ingur Austur-Þjóðverja hefir
undangengið ár flutt allmarg-
ar ræður, þar sem hann hefir i
raun og veru gagnrýnt Ul-
bricht opinberlega.
Fyrst tók hann fyrir
kennslubók, sem gefin var út
1969 með formála eftir Ul-
bricht. Hún heitir „Stjórn-
mála- og Efnahagskerfi sósia-
lismans og heimfærsla þess i
Austur-Þýzkalandi”. Bókin er
ekki „gallalaus” að dómi
Hagers, auk þess sem rangt sé
að gera bók að „eins konar
bibliu”. Bókin hafði verið
mikið notuð bæði i æðri og
lægri skólum og þýdd á tékk-
nesku, ungversku og rúm-
ensku. Arás Hagers er að
nokkru leyti sjálfsgagnrýni,
þar sem hann og Honecker,
núverandi leiðtogi flokksins,
höfðu unnið að samningu
bókarinnar.
Siðar hefir Hager snúið sér
að þvi að gagnrýna þann
skilning, sem Ulbricht hélt á
loft, að Austur-Þýzkaland sé
þegar orðið að „mannlegu
samfélagi sósialismans”, en
þetta er náskylt viðhorfi Nov-
otnys. Hager segir þennan
skilnin „i raunréttri rangan,
þar sem hann útilokar stétta-
ágreining, sem enn er þó við
lýði”.
SVIPUÐ deila hefir staðið
yfir i Ungverjalandi i sam-
bandi við fyrirhugaðar breyt-
ingar á stjórnarskránni frá
1949. Breytingarnar voru loks
samþykktar i april i ár, en áð-
ur hafði verið deilt hart um
það i flokknum, hvort nauð-
synlegt væri að samþykkja
nýja stjórnarskrá, eða
breytingar á hinni gömlu gætu
nægt.
Haldið var fram mismun-
andi skoðunum i þessu efni
löngu eftir að Janos Kadar
leiðtogi flokksins lýsti stefn-
unni á flokksþinginu i nóvem-
ber 1970. (Og hann var ger-
samlega á öndverðum meiði
við Novotny, sem skyssuna
gerði i Tékkóslóvakiu). Kadar
sagði betra að nálgast upp-
byggingu sósialismans og
fresta yfirlýsingu um sósia-
listalýðveldi en að snúa þessu
við. Mjög margar breytingar
voru gerðar á gömlu stjórnar-
skránni.
ALMENN viðurkenning
þess. að árekstra gæti enn,
hlýtur að leiða af sér mikil-
vægar spurningar: Er ágrein-
ingurinn aðeins leyfar frá hinu
fyrra borgaralega samfélagi,
eða hefir hann orðið til eftir að
farið var að vinna að upp-
byggingu sósialismans?
Kurt Hager hefir hallazt að
þeirri hefðbundnu kenningu i
ra’ðum sinum, að ágreiningur-
inn sé eftirstöðvar og arfur
borgarasamfélagsins: „Eitt
einkenni fram vindunnar i
sósialistasamfélagi er nálgun
stéttanna og samræming alls
samfélagslegs grundvallar”,
sagði hann i október, en játaði
jafnframt. að „i Austur-
Þýzkalandi gætir enn stétta og
ágreinings og umfram allt
mismunandi hagsmuna.”
CEAUSESCU forseti
Rúmeniu sagði i júli i sumar:
„Lifið heíir leitt i ljós. að nýr
ágreiningur getur myndazt
undir skipan sósialismans og
sá ágreiningur getur leitt til
andúðar”. Ilann útskýrði
þetta meðal annars með þvi,
að ágreiningur gæti orðið milli
verkamanna og fram-
kva'mdastjóra verksmiðju um
mismunandi beitingu fram-
leiðsluaðferða. Einnig gæti
komið til ágreinings um tekju-
skiptingu.
„Brýnast er að viðurkenna
tilveru ágreiningsins, kanna
orsakir hans gaumga'filega og
breyta i samræmi við niður-
stöðu þeirrar kiinnunar, en
hafa jafnframt i huga eðlileg
lögmál félagslegrar fram-
vindu i sósialistariki til þess
að ágreiningurinn magnist
ekki og verði að óvild, sem
leiðir til ol'beldisátaka”. Þessi
boðskapur gæti verið beint
skeyti til Wladyslaw Gom-
ulka, sem hvarf frá völdum
eftir verkamannauppreisnina
i Póllandi.
I mai-hefti Tarsadalmi
Szcmle i Ungverjalandi stóð
meðal annars, að ekkert sam-
félag gæti nokkurn tima út-
rýmt öllum ágreiningi: „Hlut-
verk okkar er að efla aðferðir
við aðhald, sem stuðlað geti að
lausn ágreiningsins án þess að
koma þurfi til átaka, sem
skekja þjóðfélagsbygging-
una.”
ÞESSAR skoðanir draga
upp miklum mun raunhæfari
mynd af samfélögum Austur-
Evrópurikjanna en við gerð-
um okkur i hugarlund fyrir
nokkrum árum, eða áður en
uppreisnirnar voru gerðar i
Tékkóslóvakiu og Póllandi.
Álitlegur hópúr glöggra rýn-
enda á Vesturlöndum hefir
hafnað þeirri skoðun, að ein-
ræði riki i Austur-Evrópu . á
þeirri forsendu, að úr sér-
kennum sé dregið en ekki á
þau aukið. Samtimis hafna
Austur-Evrópumenn of ein-
földun Stalins.
Hverjar stjórnmálaafleið-
ingarnar verða er svo annað
mál. Orð kann að bresta til
glöggra skilgreininga, en
sumir kunna að telja sig eygja
möguleika á stefnumótun
hagsmunahópa út frá viður-
kenningu þess, að til ágrein-
ings geti komið og komi i sam-
félaginu og vinna verði að
lausn hans þegar hans verði
vart.
Aðrir kunna að vilja benda
sérstaklega á orðið „aðhald” i
ungversku tilvitnuninni hér á
undan og telja það tákna, að
rikisstjórnum i Austur-
Evrópu sé aðeins að fara fram
i þeirri list að aka seglum eftir
vindi.