Tíminn - 09.09.1972, Qupperneq 9

Tíminn - 09.09.1972, Qupperneq 9
TÍMINN Laugardagur 9. september 1972 Laugardagur 9. september 1972 TÍMINN 9 „Á fornstöðvum okkar er sviplegt x •• rr ao sogn ... Vatnspósturinn við heimili Stephans G. Stephansson. Llkleg er hann eina mannvirkið á bæ, sem enn er óskemmt og nothæft eins og foröum. Hugsað til heimilis Stephans G. Stephanssonar að Markerville í Kanada Arið 1889 nam Stephan G. land i Alberta-fylki i Kanada, skammt frá Markerville. Var það hans þriðja landnám i Vesturheimi. bar bjó hann i hartnær fjóra ára- tugi, og þar andaðist hann að heimili sinu aðfaranótt 10. ágúst 1927. Var hann þá kominn hátt á sjötugasta og fjórða ár, þvi hann var fæddur að haustlagi, 3. október. Það er alkunnugt, að Stephan batt mikla tryggð við þessar stöðvar og kunni þar vel við sig. Þar voru þá miklar óbyggðir, sem hafa án efa minnt hann á oln- bogarýmið heima á tslandi, en auk þess var Stephan svo úr garði gerður, að hann kunni bezt við sig, þar sem hátt var til lofts og vitt til veggja, svo i sýnilegum heimi sem hinum andlega. Það lætur að likum, að fjölmörg af merkustu sendibréfum pilimil!lllllllllllllllllllllllll!llllllllllllllllllll|||||jjj | Texti | | Valgeir Sigurðsson | | Myndir | Guðjón Einarsson | ....................................... Stephans G. eru skrifuð á Markerville, Alta, svo lengi sem hann bjó þar. Þar skrifar hann sin seinustu bréf, sumarið 1927, og þar var það sem Rósa, dóttir hans, hjálpaði upp á sakirnar með að svara kunningjabréfum, þegar liða tók að lokum hjá skáld- inu. Seinasta bréfið, sem birt er i bréfum og ritgerðum, og undir- ritað er af Stephani sjálfum, er dagsett 23. júli, aöeins 17 dögum fyrir lát hans. Það er til Magnús- ar Hinrikssonar. Það er varla hægt að neita sér um að birta nokkur orð úr þessu bréfi, þvi manni finnst sem maður standi þar andspænis sein- ustu orðum þessa frábæra snill- ings, þótt maður viti vel, að svo er ekki: „Heilsa min er svipuð og var, þegar þú varst hér. Ég hef engum stórbótum tekið, enn sem komið er. Er enn einhvern veginn svo latur, að ég hlifi mér við öllum skriftum, þangað til löppin verður viljugri, enda vill mér það happ til, að Rósa hjálpar upp á sak- irnar sem stendur. Gróðrartiðin er hin ágætasta hér I kring, með þeim undantekn- ingum á lágu landi, sem lang- vinnar rigningar ollu fyrst fram- an af. Blettirnir okkar lita vel út og verða góðir, ef vel árar fram- vegis og engin áföll verða. Þetta verður ekki lengra i þetta sinn, aðeins eins og ég sagði: mála-mynd. Kveð þig svo með vinsemd og óskum alls hins bezta. STEPHAN G.” En allir dagar eiga kvöld. Stephan skrifaði ekki fleiri sendi- bréf — og ef til vill hefur dóttirin hans góða, sem heima var og annaðist hann ásamt móður sinni, haft hönd i bagga með þetta bréf einnig, þótt nafn Stephans standi undir þvi. Annars undirritar hún bréfin yfirleitt með eigin nafni, eins og til dæmis bréfið til Grims S. Grimssonar, sem skrifað er viku fyrr, 16. júli 1927. Það er fróðlegt að veita eftirtekt orða- lagi hennar þar. Hún er þreytt á veikindunum og ellinni, sem farin er að sækja þau heim. — Og þarf að visu engan að undra: „Okkur liður svona við það sama og hefur verið, ekkert betur. Pabbi er alltaf slæmur og batinn sýnist enginn vera. Það er fjarska léiðinlegt, bæði fyrir hann og okkur mömmu. Þó maður reyni að gera svona, það sem maður getur, þá sýnist það vera svo litið að gagni. Sigurður Jóns- son hefur nú verið hér á aðra viku. Hann er nú annar aum- inginn frá, að hann segir, en þó finnst mér einhver munur á hon- um og pabba, hvað veikindin snertir. Svo hann eiginlega er ekkert upplifgandi, þvi talað er þá oftast nær um veikindin. Jónas gamli og Guðmundur eru svona þolanlegir, sem stendur. Þeir eru allir orðnir býsna hrörir, þessir blessaðir gömlu karlar okkar. Kerlingarnar virðast bala betur enn, og hafa þær þó oft mátt striða i ströngu, engu siður en þeir”. & ? ■ - .. f -• ■••• • >. .i,;, ' ■■ . ,’*■*> ' fi ■ :' y s:|/. ' fi'í-.v'.- - ■-;■: " £■' -V ■ *' ’ ■ ■. , / ;'<’,i'•• .« /^.5 :,. *y., .< ,v;< - • ‘ "*Kih .»< ■ . ‘. w< 1 * "* >' ‘ < . : -, J? < tid ' íif i *£%■ wíföz*' ,':i\ Svona var þá i húsi skáldsins siðustu vikurnar sem hann lifði, fyrir hálfum fimmta áratug. Það er satt: Veikindi eru ekki skemmtilegt umræðuefni. En hvers vegna að vera að rifja þessa dauflegu daga upp einmitt núna? Það er vegna þess, að þegar komið er að húsi Stephans G. i dag, er þar fátt sem á það minnir, að þar hafi búið einhver háþroskaðasti einstaklingur, sem þessi þjóð hefur alið. Þar er að visu allt með sömu ummerkjum og þegar Stephan bjó þar með fjölskyldu sinni, en húsið er i eyði, og ferðalangar segja, að þar séu allir hlutir i niðurniðslu. Varla myndi slikt vera að skapi þeirra miklu myndarhjóna, Helgu og Stephans, sem aldrei brugðust skyldum hins rúmhelga dags. Það er svo sem ekki nóg með að æskuheimili Stephans, Kirkju- hóll, Syðri-Mælifellsá og Víði- mýrarsel séu öll komin i eyði, heldur einnig sá staður, þar sem hann vann sin seinustu verk hér i heimi. Og er þá nema von, að manni verði hugsað til sumar- daganna 1927, þegar þessi mikli meistari orðsins var að berja nestið i fjarlægri heimsálfu? En ef eitthvað skortir á að gólf séu hvitskúruð og gluggar fáðir á húsinu, sem var seinasta heimili Stephans G. Stephanssonar, þá hefur sá andlegi arfur, sem hann lét eftir sig, staðizt tönn timans þeim mun betur. Allir vita, hversu ljóð hans og sendibréf hafa átt og eiga sivaxandi vin- sældum að fagna hér heima. Og málið hans, islenzkan — sem hann beitti af meiri þrótti en flestir menn aðrir — hún er nú aftur i sókn i Amerfku, að sögn fróðra manna. Þessi litla kista er víst búin að standa óhreyfð i húsi Stephans G. Stephanssonar i hálfa öld, eða rúmlega það. i henni eru myndir og ýmislegt fleira smálegt, sem skáldinu var kært. Geta nú þeir sem vilja spreyttsig á að þekkja andlitin, sem hér birtast — og sýnist ekki mikill vandi með sum, að minnsta kosti. Er nú eftir að vita, hvort kistan sú arna á að hljóta sömu örlög og nú virðast vofa yfir húsinu, sem geymir hana: Að verða fúanum að bráð. Hús Stephans G. Stephanssonar. „Þar er að visu allt meb sömu ummerkjum og þegar Steplian bjó þar með fjölskyldu sinni, en húsiö er í eyði, og ferðalangar segja, aö par seu allir hlutir i niðurníðslu.” Og er þá nema von, að i hugann komi hending úr hinu ógleymanlega kvæði Lyng frá auðum æskustöðvum, sem hann orti, þegar honum var send lyngkló úr uppblásnu landi Mjóadals i Suður-Þingeyiarsvsh,. ”A fornstöðvum okkar er sviplegt að sögn...” y íslenzk hrossalækning Skeifan.sem myndin er af, var notuð til lækningar á klaufhófi á reiðhesti Björns Karlssonar i Hafrafellstungu i Öxarfirði fyrir 30-40 árum og gafst vel. Ólafur Gamalielsson bóndi á Ferjubakka i sömu sveit smiðaði hana að frum- kvæði Karls föður Bjarnar. Ölafur er hættur búskap og fluttur til Reykjavikur,enda hniginn á efri ár. Við höfðum talafhonum um skeifusmfðina og spurðum um aðdraganda hennar. Ekki treysti hann sér til að segja, hver væri upp- hafsmaður þess að setja slá eins og þá, sem sjá má á myndinni, við hæl á skeifu fyrir hross með klofinn hóf, en minnti að Karl Björnsson kæmi hugmyndinni á fram- færiviðsig. Reiðhestur Björn^ sem fyrr er nefndur lifði i 18 vetur og átti skeifan sinn þátt i þvi að ekki þurfti að farga honum fyrr. Ólafur gat þess að i likan tima hefði komið við hjá sér ferðamaður frá Akur- eyri með haltan hest, og var hófur á skepnunni rifinn upp i kviku og fram úr. Smiðaði Ólafur þá skeifu svipaða þeirri sem getið er um hér að framan, en bætti þar um með þvi að slá járnbandi frá hæl- um upp fyrir miðjan hóf og setti hann skrúfu i að framan svo hægt væri að herða betur ef útbúnaðurinn rótaðist eitt- hvað. Eftir það gekk hesturinn óhaltur og hafði Ólafur sið- astar fréttir af honum frá Grimsstöðum, en þangað er löng leið frá Ferjubakka og yfir Hólssand að fara. Annars sagði Ólafur okkur, að mjög hefði tiðkazt að bera hrátjöru i sprunginn hóf og reyndi hann það sjálfur, hreinsaði sárið vel fyrst og bar svo I, og hefði verið til bóta að tjaran kæmist i hold. Þetta var hrossalækning, enda notuð á hross. Eitthvað mun og hafa tiðk- azt að setja heila plötu undir skeifu við klaufhófi. Hvort sem Karl Björnsson átti hug- myndina að skeifunni á mynd- inni eða fékk hana frá öðrum er það vist að aðferðin er alis- lenzk. Þ.B. Mannkynið tímgast ört Allmörg ríki hafa nú tekiö upp fjölskyldu- áætlanir til tak- mörkunar á barn- eignum. Hitt er líka til, að rikisstjórnir banna slíkan áætlunarhjúskap svo sem i Suöur- Ameriku. Fjölskylduáætlanir hafa hvergi gengið lengra en á Indlandi, enda ha fa þær verið við lýði i rúma tvo áratugi þar í landi. Aðgerðir Indverja hafa ein- kennst af fimm ára áætlunum og er tak- markið að koma fæðingartölunni úr 4,1% niður i 2,5% á ári Veita þeir miklum fjármunum til þess og beita ýmsum ráðum. Felast þau í upp- lýsingamiðlun og félagslegri aðstoð jafn- hliða getnaðarvörnum. Róttækustu aðgerðirn- ar eru þær að gera fólk ófrjótt.og þykir einkar handhægt að klippa á sáðpípur karla i þessu skyni enda fljótgert og ódýrt auk Þess' 56,11 nokkrir möguleikar munu vera á að færa þolendurna i samt lag ef þeir vilja auka kyn sitt. Hafa nokkrar mi lijónir Indverja wakÍA nírinar Meðal þeirra vandamála, sem talið er hvað bráðnauðsynlegast að leita lausnar á, er mann- fjögunarvandamálið á jörðinni. Þykir hinum visustu mönnum útlitið i náinni framtið harla kvið- vænlegt i þvi efni og telja ekki ráð nema i tima séu tekin. Nú fjölgar mannkyninu um 2% ár frá ári og ef svo heldur frarn, sem horfir verður fjöldinn orðinn. meiri en sjö þúsund milljónir um aldamótin næstu. Má hverjum manni vera ljóst, að slik aukning mun krefjast gifurlegrar fram- leiðslu auk þeirrar orku, sem hún mun taka til sin. Hlutur þróunarþjóðanna svo- nefndu i fjölguninni er mörgum þyrnir i auga, þeim fjölgar æ hraðar jafnframt þvi sem hinar þróaðri fara sér hægar. Fjölgunin verður vegna þess að fleiri börn komast á legg, en áður og menn ná sifellt hærri aldri. Orsakir þess arna eru mýmargar og felast flestar i breyttum lifs- háttum, og á ör þróun ilæknislist og heilsuvernd stóran hlut þar i. Enda þótt afstaða flestra til fólksfjölgunar sé hin sama, mótast hún vitaskuld af stöðu hvers og eins. Framleiðandinn veit til að mynda full vel, að sveltandi barn biður hvorki um varalit né kranabil aðrar þarfir eru þvi nærtækari. Sveltandi þjóð á ekki hægt um vik að lifa svo- nefndu menningarlifi og hætt er við, að menntunarmál hennar standi með litlum blóma. Enda er það svo, að menn hneygjast til að lita á vandann þriþætt. mann- fjölgunina sjálfa auk efnalegra og menningarlegra krafna hennar. A sama hátt má segja, að vand- inn, snerti þrenna hópa fólks.I fyrsta lagi lifa tveir þriðjungar mannkyns á barmi örbirgðar, i öðru lagi sjá margir fram á að sulturinn nái til þeirra innan skamms og i þriðja lagi eru þeir, sem hingað til hafa fleytt rjóm- annofan af i skilvindu jarðlifsins. Þeir siðast nefndu vita að örbjarga eyminginn er óliklegur, kaupandi nútima menningar - verðmæta. Þegar minnst er á nútima menningarlif eins og menn búa við á Vesturlöndum er vert að minna á að orkunotkun einstakl- ings i þróunarlöndunum er aðeins örlitið brot af þvi sem tiðkast meðal hinna, sem byggja hin þróaðri riki. Þess vegna krefst hvert barn sem fæðist hér vestra sýnu meira sér til handa, en þau sem lita fyrstdagsins ljós i volæði vanþróunar. Hin gifurlega orkunotkun hefur leitt iskyggi- lega vá að dyrum okkar, mengunin ætlar allt að gleypa og gæti i sjálfu sér leyst allan fjölgunarvanda i eitt skipti fyrir Framhald á bls. 10

x

Tíminn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.