Tíminn - 09.09.1972, Qupperneq 9
TÍMINN
Laugardagur 9. september 1972
Laugardagur 9. september 1972
TÍMINN
9
„Á fornstöðvum
okkar er sviplegt
x •• rr
ao sogn ...
Vatnspósturinn við heimili Stephans G. Stephansson. Llkleg er hann eina mannvirkið á bæ, sem
enn er óskemmt og nothæft eins og foröum.
Hugsað til heimilis Stephans G. Stephanssonar
að Markerville í Kanada
Arið 1889 nam Stephan G. land i
Alberta-fylki i Kanada, skammt
frá Markerville. Var það hans
þriðja landnám i Vesturheimi.
bar bjó hann i hartnær fjóra ára-
tugi, og þar andaðist hann að
heimili sinu aðfaranótt 10. ágúst
1927. Var hann þá kominn hátt á
sjötugasta og fjórða ár, þvi hann
var fæddur að haustlagi, 3.
október.
Það er alkunnugt, að Stephan
batt mikla tryggð við þessar
stöðvar og kunni þar vel við sig.
Þar voru þá miklar óbyggðir,
sem hafa án efa minnt hann á oln-
bogarýmið heima á tslandi, en
auk þess var Stephan svo úr garði
gerður, að hann kunni bezt við
sig, þar sem hátt var til lofts og
vitt til veggja, svo i sýnilegum
heimi sem hinum andlega.
Það lætur að likum, að fjölmörg
af merkustu sendibréfum
pilimil!lllllllllllllllllllllllll!llllllllllllllllllll|||||jjj
| Texti |
| Valgeir Sigurðsson |
| Myndir
| Guðjón Einarsson |
.......................................
Stephans G. eru skrifuð á
Markerville, Alta, svo lengi sem
hann bjó þar. Þar skrifar hann sin
seinustu bréf, sumarið 1927, og
þar var það sem Rósa, dóttir
hans, hjálpaði upp á sakirnar
með að svara kunningjabréfum,
þegar liða tók að lokum hjá skáld-
inu.
Seinasta bréfið, sem birt er i
bréfum og ritgerðum, og undir-
ritað er af Stephani sjálfum, er
dagsett 23. júli, aöeins 17 dögum
fyrir lát hans. Það er til Magnús-
ar Hinrikssonar.
Það er varla hægt að neita sér
um að birta nokkur orð úr þessu
bréfi, þvi manni finnst sem
maður standi þar andspænis sein-
ustu orðum þessa frábæra snill-
ings, þótt maður viti vel, að svo er
ekki:
„Heilsa min er svipuð og var,
þegar þú varst hér. Ég hef engum
stórbótum tekið, enn sem komið
er. Er enn einhvern veginn svo
latur, að ég hlifi mér við öllum
skriftum, þangað til löppin verður
viljugri, enda vill mér það happ
til, að Rósa hjálpar upp á sak-
irnar sem stendur.
Gróðrartiðin er hin ágætasta
hér I kring, með þeim undantekn-
ingum á lágu landi, sem lang-
vinnar rigningar ollu fyrst fram-
an af. Blettirnir okkar lita vel út
og verða góðir, ef vel árar fram-
vegis og engin áföll verða.
Þetta verður ekki lengra i þetta
sinn, aðeins eins og ég sagði:
mála-mynd.
Kveð þig svo með vinsemd og
óskum alls hins bezta.
STEPHAN G.”
En allir dagar eiga kvöld.
Stephan skrifaði ekki fleiri sendi-
bréf — og ef til vill hefur dóttirin
hans góða, sem heima var og
annaðist hann ásamt móður sinni,
haft hönd i bagga með þetta bréf
einnig, þótt nafn Stephans standi
undir þvi. Annars undirritar hún
bréfin yfirleitt með eigin nafni,
eins og til dæmis bréfið til Grims
S. Grimssonar, sem skrifað er
viku fyrr, 16. júli 1927. Það er
fróðlegt að veita eftirtekt orða-
lagi hennar þar. Hún er þreytt á
veikindunum og ellinni, sem farin
er að sækja þau heim. — Og þarf
að visu engan að undra:
„Okkur liður svona við það
sama og hefur verið, ekkert
betur. Pabbi er alltaf slæmur og
batinn sýnist enginn vera. Það er
fjarska léiðinlegt, bæði fyrir hann
og okkur mömmu. Þó maður
reyni að gera svona, það sem
maður getur, þá sýnist það vera
svo litið að gagni. Sigurður Jóns-
son hefur nú verið hér á aðra
viku. Hann er nú annar aum-
inginn frá, að hann segir, en þó
finnst mér einhver munur á hon-
um og pabba, hvað veikindin
snertir. Svo hann eiginlega er
ekkert upplifgandi, þvi talað er
þá oftast nær um veikindin. Jónas
gamli og Guðmundur eru svona
þolanlegir, sem stendur. Þeir eru
allir orðnir býsna hrörir, þessir
blessaðir gömlu karlar okkar.
Kerlingarnar virðast bala betur
enn, og hafa þær þó oft mátt
striða i ströngu, engu siður en
þeir”.
& ? ■ - .. f -• ■••• •
>. .i,;, ' ■■ . ,’*■*> ' fi ■ :' y s:|/.
' fi'í-.v'.- - ■-;■: " £■' -V ■ *' ’ ■ ■. , / ;'<’,i'•• .« /^.5
:,. *y., .< ,v;< - • ‘ "*Kih .»< ■ . ‘. w<
1
* "* >' ‘ < . :
-, J? < tid ' íif i *£%■ wíföz*'
,':i\
Svona var þá i húsi skáldsins
siðustu vikurnar sem hann lifði,
fyrir hálfum fimmta áratug. Það
er satt: Veikindi eru ekki
skemmtilegt umræðuefni.
En hvers vegna að vera að rifja
þessa dauflegu daga upp einmitt
núna? Það er vegna þess, að
þegar komið er að húsi Stephans
G. i dag, er þar fátt sem á það
minnir, að þar hafi búið einhver
háþroskaðasti einstaklingur, sem
þessi þjóð hefur alið. Þar er að
visu allt með sömu ummerkjum
og þegar Stephan bjó þar með
fjölskyldu sinni, en húsið er i eyði,
og ferðalangar segja, að þar séu
allir hlutir i niðurniðslu. Varla
myndi slikt vera að skapi þeirra
miklu myndarhjóna, Helgu og
Stephans, sem aldrei brugðust
skyldum hins rúmhelga dags.
Það er svo sem ekki nóg með að
æskuheimili Stephans, Kirkju-
hóll, Syðri-Mælifellsá og Víði-
mýrarsel séu öll komin i eyði,
heldur einnig sá staður, þar sem
hann vann sin seinustu verk hér i
heimi. Og er þá nema von, að
manni verði hugsað til sumar-
daganna 1927, þegar þessi mikli
meistari orðsins var að berja
nestið i fjarlægri heimsálfu?
En ef eitthvað skortir á að gólf
séu hvitskúruð og gluggar fáðir á
húsinu, sem var seinasta heimili
Stephans G. Stephanssonar, þá
hefur sá andlegi arfur, sem hann
lét eftir sig, staðizt tönn timans
þeim mun betur. Allir vita,
hversu ljóð hans og sendibréf
hafa átt og eiga sivaxandi vin-
sældum að fagna hér heima. Og
málið hans, islenzkan — sem
hann beitti af meiri þrótti en
flestir menn aðrir — hún er nú
aftur i sókn i Amerfku, að sögn
fróðra manna.
Þessi litla kista er víst búin að standa óhreyfð i húsi Stephans G.
Stephanssonar i hálfa öld, eða rúmlega það. i henni eru myndir og
ýmislegt fleira smálegt, sem skáldinu var kært. Geta nú þeir sem vilja
spreyttsig á að þekkja andlitin, sem hér birtast — og sýnist ekki mikill
vandi með sum, að minnsta kosti.
Er nú eftir að vita, hvort kistan sú arna á að hljóta sömu örlög og nú
virðast vofa yfir húsinu, sem geymir hana: Að verða fúanum að bráð.
Hús Stephans G. Stephanssonar.
„Þar er að visu allt meb sömu ummerkjum og þegar Steplian bjó þar
með fjölskyldu sinni, en húsiö er í eyði, og ferðalangar segja, aö par seu
allir hlutir i niðurníðslu.”
Og er þá nema von, að i hugann komi hending úr hinu ógleymanlega
kvæði Lyng frá auðum æskustöðvum, sem hann orti, þegar honum var
send lyngkló úr uppblásnu landi Mjóadals i Suður-Þingeyiarsvsh,. ”A
fornstöðvum okkar er sviplegt að sögn...” y
íslenzk hrossalækning
Skeifan.sem myndin er af,
var notuð til lækningar á
klaufhófi á reiðhesti Björns
Karlssonar i Hafrafellstungu i
Öxarfirði fyrir 30-40 árum og
gafst vel. Ólafur Gamalielsson
bóndi á Ferjubakka i sömu
sveit smiðaði hana að frum-
kvæði Karls föður Bjarnar.
Ölafur er hættur búskap og
fluttur til Reykjavikur,enda
hniginn á efri ár. Við höfðum
talafhonum um skeifusmfðina
og spurðum um aðdraganda
hennar. Ekki treysti hann sér
til að segja, hver væri upp-
hafsmaður þess að setja slá
eins og þá, sem sjá má á
myndinni, við hæl á skeifu
fyrir hross með klofinn hóf, en
minnti að Karl Björnsson
kæmi hugmyndinni á fram-
færiviðsig. Reiðhestur Björn^
sem fyrr er nefndur lifði i 18
vetur og átti skeifan sinn þátt i
þvi að ekki þurfti að farga
honum fyrr. Ólafur gat þess að
i likan tima hefði komið við
hjá sér ferðamaður frá Akur-
eyri með haltan hest, og var
hófur á skepnunni rifinn upp i
kviku og fram úr. Smiðaði
Ólafur þá skeifu svipaða þeirri
sem getið er um hér að
framan, en bætti þar um með
þvi að slá járnbandi frá hæl-
um upp fyrir miðjan hóf og
setti hann skrúfu i að framan
svo hægt væri að herða betur
ef útbúnaðurinn rótaðist eitt-
hvað. Eftir það gekk hesturinn
óhaltur og hafði Ólafur sið-
astar fréttir af honum frá
Grimsstöðum, en þangað er
löng leið frá Ferjubakka
og yfir Hólssand að fara.
Annars sagði Ólafur okkur, að
mjög hefði tiðkazt að bera
hrátjöru i sprunginn hóf og
reyndi hann það sjálfur,
hreinsaði sárið vel fyrst og bar
svo I, og hefði verið til bóta að
tjaran kæmist i hold. Þetta
var hrossalækning, enda notuð
á hross.
Eitthvað mun og hafa tiðk-
azt að setja heila plötu undir
skeifu við klaufhófi. Hvort
sem Karl Björnsson átti hug-
myndina að skeifunni á mynd-
inni eða fékk hana frá öðrum
er það vist að aðferðin er alis-
lenzk. Þ.B.
Mannkynið tímgast ört
Allmörg ríki hafa nú
tekiö upp fjölskyldu-
áætlanir til tak-
mörkunar á barn-
eignum. Hitt er líka til,
að rikisstjórnir banna
slíkan áætlunarhjúskap
svo sem i Suöur-
Ameriku.
Fjölskylduáætlanir
hafa hvergi gengið
lengra en á Indlandi,
enda ha fa þær verið við
lýði i rúma tvo áratugi
þar í landi. Aðgerðir
Indverja hafa ein-
kennst af fimm ára
áætlunum og er tak-
markið að koma
fæðingartölunni úr
4,1% niður i 2,5% á ári
Veita þeir miklum
fjármunum til þess og
beita ýmsum ráðum.
Felast þau í upp-
lýsingamiðlun og
félagslegri aðstoð jafn-
hliða getnaðarvörnum.
Róttækustu aðgerðirn-
ar eru þær að gera fólk
ófrjótt.og þykir einkar
handhægt að klippa á
sáðpípur karla i þessu
skyni enda fljótgert og
ódýrt auk Þess' 56,11
nokkrir möguleikar
munu vera á að færa
þolendurna i samt lag
ef þeir vilja auka kyn
sitt. Hafa nokkrar
mi lijónir Indverja
wakÍA nírinar
Meðal þeirra vandamála, sem
talið er hvað bráðnauðsynlegast
að leita lausnar á, er mann-
fjögunarvandamálið á jörðinni.
Þykir hinum visustu mönnum
útlitið i náinni framtið harla kvið-
vænlegt i þvi efni og telja ekki ráð
nema i tima séu tekin.
Nú fjölgar mannkyninu um 2%
ár frá ári og ef svo heldur frarn,
sem horfir verður fjöldinn orðinn.
meiri en sjö þúsund milljónir um
aldamótin næstu. Má hverjum
manni vera ljóst, að slik aukning
mun krefjast gifurlegrar fram-
leiðslu auk þeirrar orku, sem hún
mun taka til sin.
Hlutur þróunarþjóðanna svo-
nefndu i fjölguninni er mörgum
þyrnir i auga, þeim fjölgar æ
hraðar jafnframt þvi sem hinar
þróaðri fara sér hægar.
Fjölgunin verður vegna þess að
fleiri börn komast á legg, en áður
og menn ná sifellt hærri aldri.
Orsakir þess arna eru mýmargar
og felast flestar i breyttum lifs-
háttum, og á ör þróun ilæknislist
og heilsuvernd stóran hlut þar i.
Enda þótt afstaða flestra til
fólksfjölgunar sé hin sama,
mótast hún vitaskuld af stöðu
hvers og eins. Framleiðandinn
veit til að mynda full vel, að
sveltandi barn biður hvorki um
varalit né kranabil aðrar þarfir
eru þvi nærtækari. Sveltandi þjóð
á ekki hægt um vik að lifa svo-
nefndu menningarlifi og hætt er
við, að menntunarmál hennar
standi með litlum blóma. Enda er
það svo, að menn hneygjast til að
lita á vandann þriþætt. mann-
fjölgunina sjálfa auk efnalegra og
menningarlegra krafna hennar.
A sama hátt má segja, að vand-
inn, snerti þrenna hópa fólks.I
fyrsta lagi lifa tveir þriðjungar
mannkyns á barmi örbirgðar, i
öðru lagi sjá margir fram á að
sulturinn nái til þeirra innan
skamms og i þriðja lagi eru þeir,
sem hingað til hafa fleytt rjóm-
annofan af i skilvindu jarðlifsins.
Þeir siðast nefndu vita að
örbjarga eyminginn er óliklegur,
kaupandi nútima menningar -
verðmæta.
Þegar minnst er á nútima
menningarlif eins og menn búa
við á Vesturlöndum er vert að
minna á að orkunotkun einstakl-
ings i þróunarlöndunum er aðeins
örlitið brot af þvi sem tiðkast
meðal hinna, sem byggja hin
þróaðri riki. Þess vegna krefst
hvert barn sem fæðist hér vestra
sýnu meira sér til handa, en þau
sem lita fyrstdagsins ljós i volæði
vanþróunar. Hin gifurlega
orkunotkun hefur leitt iskyggi-
lega vá að dyrum okkar,
mengunin ætlar allt að gleypa og
gæti i sjálfu sér leyst allan
fjölgunarvanda i eitt skipti fyrir
Framhald á bls. 10