Fréttablaðið - 29.02.2004, Blaðsíða 15
staklingur búi við aukna áhættu
um að fá sjúkdóminn eða hann sé
sérlega vel varinn gegn honum.
Hugmyndafræði Íslenskrar erfða-
greiningar í lyfjaþróun er að finna
leiðir til þess að hafa áhrif á þá líf-
fræðilegu ferla sem skera úr um
þetta þannig að sem flestir ein-
staklingar flytjist í þann hóp sem
er sérstaklega varinn.
„Við erum ekki að leita að ein-
hverju sem er allt öðruvísi í fólki
sem er með sjúkdóminn eða hjá
þeim sem eru varðir,“ segir Kári.
„Ef við tökum til dæmis lyfið okk-
ar gegn hjartaáföllum. Ætlum við
þá að breyta ensím-virkninni þan-
nig að hún verði svipuð og hjá
venjulegu fólki? Nei, við ætlum að
breyta henni yfir í það ástand þar
sem einstaklingurinn er varinn
gegn sjúkdóminum,“ segir Kári.
Hann tekur dæmi af samspili
erfða og umhverfis varðandi
hjartaáföll. „Sumir eru í aukinni
áhættu að fá hjartaáföll bara af því
þeir eru með arfgengan veikleika,
aðrir eru með áhættu vegna þess
að þeir reykja, borða illa og svo
framvegis. Spurning er þá hvort
hægt sé að notast við sama lyf til
að takast á við þessa tvenns konar
áhættu með því að flytja þá sem
eru ekki með arfgengu áhættu yfir
í þann hóp sem er með arfgenga
vörn. Þá er hægt að verja fólk
gegn eigin slæma lífsstíl. Þetta er
það sem við erum að skoða og það
bendir flest til þess að það sé
hægt.“
Flókin prófunarferli
Gríðarlegar kröfur eru gerðar
um prófanir á lyfjum til þess að
leyfi fáist til þess að setja þau á
markað í Bandaríkjunum og Evr-
ópu og hafa yfirvöld gjarnan verið
gagnrýnd fyrir að gera of miklar
kröfur til prófana; jafnvel svo
miklar að sjúklingar hafa ekki get-
að nálgast lyf sem bjargað gætu
lífi þeirra. Aðspurður segir Kári að
með því að beita aðferðum Ís-
lenskrar erfðagreiningar, sem
byggjast á því að velja úrtök í próf-
anir með öðrum hætti en áður,
breytist leiðin að því að mjög stór
hópur fari að taka lyfin en líkurnar
á að lyfið misheppnist minnki. „Við
veljum sjúklingana á grundvelli
veikleikans en sýnum fram á að
lyfið hefur áhrif á virkni ensíms-
ins hjá öllum,“ segir Kári.
Tvö lyf ÍE á leið í prófanir
Íslensk erfðagreining vinnur að
þróun á eigin lyfjum og í samstarfi
við Roche og Merck. Kári segir að
þau verkefni séu mörg langt á veg
komin. „Lyfjaþróunin á okkar veg-
um er það verkefni sem við erum
komin hvað lengst á veg með,“ seg-
ir hann en klínískar prófanir á lyfi
gegn hjartaáföllum hefjast á næstu
vikum. Eins er þróun lyfs við æða-
kölkun í fótum komin langt.
Þá eru lyfjaþróunarverkefni
um lyf við geðklofa, heilablóðfalli
og sykursýki í samstarfi við Roche
langt á veg komin.
Ríkisábyrgðin
Forsenda þess að ríkisstjórnin
lagði fram frumvarp sem heimilar
veitingu umdeildrar ríkisábyrgðar
til fyrirtækisins var uppbygging
lyfjaþróunarfyrirtækis á Íslandi.
Það mál hefur tekið miklum mun
lengri tíma en áætlað er og enn er
beðið niðurstöðu evrópskra yfir-
valda um hvort ábyrgðin sé ólög-
mætur ríkisstyrkur.
„Þó okkur yrði boðin hún í dag
þá hef ég ekki hugmynd um hvort
við tækjum henni vegna þess að
svona ábyrgð er í sjálfu sér ekki
æskileg. Þetta er sértæk aðgerð
sem þú vilt helst forðast. Það sem
meira er þá kemur svona ábyrgð
ekki ókeypis. Það fylgja skuldbind-
ingar til þessa samfélags um þró-
un fyrirtækisins sem er ekki endi-
lega auðvelt fyrir okkur að axla
þannig að ég er ekki viss um hvar
þetta myndi enda,“ segir Kári um
ríkisábyrgðina.
„Ég er heldur ekki viss um að
það sé sérstaklega mikill vilji hjá
yfirvöldum til þess að veita þá
ábyrgð og ég er ekki að gagnrýna
það. Þetta var hugmynd sem átti
sinn tíma til þess að tryggja sam-
keppnisstöðu okkar,“ segir hann.
Ævintýraleg meðferð á um-
sókn
Hann segir að sér finnist áhuga-
vert að sjá þá meðferð sem málið
hefur fengið hjá yfirvöldum í Evr-
ópu. „Það er alveg ævintýralegt,“
segir hann og nefnir að reglur ann-
ars staðar í Evrópu séu ekki sam-
bærilegar. „Ef verið er að stofna
líftæknifyrirtæki í Þýskalandi þá
geta menn fengið eina til tvær evr-
ur frá þýska ríkinu fyrir hverja
evru sem lögð er fram. Það er mik-
ill stuðningur við líftækni í Finn-
landi þar eru þeir með tæknigarða
þar sem finnska ríkið mokar fé inn
í uppbyggingu og á Írlandi er
geysilegur ríkisstuðningur við líf-
tækni. Þegar við á Íslandi sendum
inn eina svona umsókn, pínulítið
samfélag sem er sennilega með
einsleitari atvinnuuppbyggingu en
nokkuð ríki í Evrópu – þá er það
ljótt,“ segir Kári og bætir við:
„Mér finnst það alveg ótrúlegt og
mér finnst alveg ótrúlegt hvernig
þessar reglur eru notaðar.“
Hann segist þó ekki óánægður
með stöðu málsins í dag þó hann sé
ekki „viss um að þetta fyrirtæki
tæki þessu opnum örmum þó okk-
ur yrði boðið þetta“.
Upplýsingagjöf hefði mátt
vera betri
Gengi bréfa í deCODE, móðurfé-
lagi Íslenskrar erfðagreiningar, á
bandarískum hlutabréfamarkaði
hafa rokið upp á síðustu mánuðum
og hækkað mun hraðar en meðaltal
fyrirtækja í sama geira. Um þetta
segir Kári að vinna innan fyrirtæk-
isins hafi alltaf gengið vel. „Það
sem má gagnrýna okkur fyrir,
stjórnendur fyrirtækisins, er að
hafa ekki tekist að koma þeim skila-
boðum klárlega til skila á mark-
aðinum að þessi vinna er að ganga
vel,“ segir hann.
Hann segir að þær deilur sem
staðið hafi um fyrirtækið á Íslandi
hafi tekið töluverðan tíma frá
stjórnendunum. „Það hefur gert
það að verkum að það hefur verið
minni friður fyrir okkur að sinna
öðrum málum heldur en við hefð-
um raunverulega þurft. Þetta er
ekkert sérstaklega þægilegt um-
hverfi fyrir okkur vegna smæðar-
innar og vegna þess hvað við end-
um á því að vera mikið undir smá-
sjá. Við þurftum að læra á það og
finna leiðir til að láta það trufla
okkur minna. Við getum sagt að sá
staður sem við erum á í íslensku
samfélagi núna gerir okkur miklu
auðveldara að vinna heldur en á
árum áður. Okkur hefur tekist á síð-
ustu mánuðum að koma því til
markaðarins og hvernig það geng-
ur og því hefur verið tekið mjög
vel,“ segir Kári.
Rannsóknir verða að söluvöru
Kári segir að markaðurinn sé
einnig að bregðast við því að félag-
ið sé nú farið að búa til söluvörur á
grundvelli þeirra grunnrannsókna
sem félagið hafi stundað.
Kári segir að gagnagrunnslögin
hafi verið með þeim hætti að ekki
hafi tekist að nota heilsufarsupp-
lýsingar hér á landi með þeim hætti
sem til stóð. Hins vegar hafi Ís-
lensk erfðagreining safnað að sér
svo miklu magni gagna að grund-
vallarstarfsemin sé eins og til stóð.
„Við höfum notað nákvæmlega
sömu vísindalegu hugmyndafræði
og við ætluðum okkur í byrjun,“
segir hann.
„Það er engin spurning um það
að ef lögin um miðlægan gagna-
grunn hefðu verið sett saman á
þann hátt að það hefði verið hægt
að framkvæma þau þá hefði þetta
gengið miklu hraðar. Staðreyndin
er hins vegar sú að geysileg um-
ræða varð um þetta á meðan verið
var að ganga frá lögunum og ríkis-
valdið var því mjög varkárt um það
hvernig það setti þetta saman og
fékk að vissu leyti „kalda fætur“ og
það er mjög skiljanlegt,“ bætir
hann við og segir að útkoman úr
þeirri umræðu hafi meðal annars
verið sú að nú sé verið að setja sam-
an áþekka gagnagrunna víða um
lönd.
Hann segir ljóst að gagnagrunn-
urinn verði settur saman þótt ekki
verði í þeirri mynd sem upphafleg-
ar hugmyndir hafi staðið til.
Böndum komið á reksturinn
Kári segir að á undanförnum
árum hafi tekist að koma böndum á
rekstur Íslenskrar erfðagreiningar.
Þetta segir hann vera óvanalegt í
líftækniiðnaðinum þar sem fyrir-
tæki hafi vanist því að geta sótt
fjármagn á markaði eftir hentug-
leika. „Það er mjög mikilvægt fyrir
okkur að horfa til þess að til að
halda þessu svona til langframa
þarf reksturinn að vera ábyrgur,“
segir hann og tiltekur að ekki sé
rétt sem komið hafi fram, til dæm-
is í Fréttablaðinu, að uppgjör síð-
asta árs hafi verið verra en vonir
hefðu staðið til. „Markmiðið var að
við rækjum fyrirtækið á grundvelli
þeirra tekna sem við fáum inn.
Hins vegar, ef það kæmi að nýrri
lyfjaþróun þá þyrftum við að fjár-
festa í lyfjaþróun og gætum orðið
fórnarlömb þeirra sigra sem við
ynnum. Þannig að við fjárfestum
meira á síðasta ársfjórðungi síðasta
árs heldur en við ætluðum okkur
vegna þess að við reiknuðum ekki
með að við værum komin svona
langt,“ segir hann.
Aldrei svartsýnn
Þrátt fyrir að um skeið hafi virst
sem trú markaðarins á Íslenskra
erfðagreiningu væri uppurin segist
Kári ekki hafa verið svartsýnn.
„Nei, ég var aldrei svartsýnn. Vinn-
an hér innan fyrirtækisins hefur
bara haldið áfram. Markaðurinn
var í algjörum skít og okkur var
refsað eins og öðrum,“ segir hann.
Hann segir þakkarvert að hann
hafi slæmt minni og sérstaklega sé
hann fljótur að gleyma því sem
óþægilegt sé og hann hafi ætíð get-
að fundið nýjar mælistikur til að
mæla árangur starfsins. „Að mörgu
leyti erum við í alveg óhóflegum
lúxus innan þessa fyrirtækis því
við erum ekki bara að vinna við að
búa til gott fyrirtæki heldur erum
við líka að vinna við rannsóknir
sem skila árangri. Hvert rannsókn-
arverkefni á fætur öðru hefur ver-
ið að skila mjög spennandi niður-
stöðum sem varpa ljósi á hina ýmsu
þætti í sjúkdómsmyndun sem mér
finnst sem gömlum lækni mjög
spennandi. Þannig að mér finnst ég
vera í fínni aðstöðu,“ segir Kári
Stefánsson að lokum.
thkjart@frettabladid.is
15SUNNUDAGUR 29. febrúar 2004
ALDREI SVARTSÝNN
Þótt trú fjárfesta á Íslenskri erfðagreiningu hafi verið lítil um skeið segir Kári að hann hafi aldrei verið svartsýnn því starfið hafi gengið vel
og hann hafi getað fundið sér nýja mælikvarða til þess að meta árangurinn út frá.
FR
RÉ
TT
AB
LA
Ð
IÐ
/S
TE
FÁ
N