Fréttablaðið - 09.03.2004, Blaðsíða 14

Það er vel skiljanlegt að sá samn-ingur sem gengið hefur verið frá
milli Starfsgreinasambandsins og
atvinnurekenda hljóti misjafnar und-
irtektir meðal forystumanna ein-
stakra verkalýðsfélaga. Aðstæður á
vinnumarkaði eru ekki þær sömu á
höfuðborgarsvæðinu og í smærri
byggðarlögum á landsbyggðinni;
ólíkar á Suðurlandi og Austurlandi
og svo framvegis. Félagar í verka-
lýðsfélagi þar sem vinnumarkaður er
veikur hafa því hag af því að verka-
fólk um allt land knýji á um meiri
hækkun launataxta en gert er í þess-
um samningi. Þetta fólk getur ekki
búist við launaskriði á næstu misser-
um. Það þiggur laun sem eru nærri
launatöxtum. Til að rétta hlut þess
þyrfti því að hækka launataxta ræki-
lega. Slík hækkun er hins vegar ekki
hagur verkafólks á svæðum þar sem
atvinnuástand er betra. Mikil hækk-
un launataxta getur á slíkum svæðum
leitt til uppsagna til að mæta kostnað-
arauka fyrirtækjanna, minna launa-
skriði og á endanum minni kjarabót-
um en hófstilltari hækkanir á kaup-
töxtum geta fært verkafólki.
Þessi mismunandi staða launþega
vekur upp spurningar hvort heilla-
vænlegra sé að brjóta upp kjaravið-
ræður. Það kerfi sem við höfum búið
við áratugum saman byggir á að
samið sé fyrir landið allt í senn.
Glímt er um hækkanir á kauptöxtum
þótt aðeins hluti launþega þiggi laun
samkvæmt töxtum – en þeir eru
vissulega oftast grunnur einstak-
lingsbundinna kjarasamninga. Með
því að reyna að semja fyrir alla í einu
gerist það að þeir sem lakast standa
draga niður kröfur allra. Taxtar
miðast við þá sem hafa lökustu samn-
ingsstöðuna og hækkanir á þeim því
miður einnig. Þessi hópur nýtur
vissulega samflotsins með þeim sem
hafa sterkari stöðu og fá því meiri
hækkanir en þeir gætu sótt óstuddir.
En það má velta því fyrir sér hvort
ekki megi tryggja þessa jöfnun með
betri hætti. Með því að leggja jafn
ríka áherslu á kauptaxta og gert er –
og magna með því upp efnahagslegt
gildi þeirra vegna keðjuverkunar –
verður til tregða til að hækka taxt-
ana. Og slíkt bitnar fyrst og fremst á
þeim sem lakast standa, hafa verstu
samningsstöðu og þiggja laun aðeins
samkvæmt kauptöxtum. Launakjör
annarra sveiflast með hagsveiflunni;
þegar vel árar hækka laun þeirra
langt umfram taxtabreytingar en
þegar kreppir að hægir á launaskrið-
inu.
Í gegnum árin hefur verið bent á
margar aðferðir til að brjótast út úr
þeim þunga sem leggst á stóra kjara-
samninga heildarsamtaka. Einhverj-
ar tilraunir hafa verið gerðar til
vinnustaðasamninga en þeir eru enn
furðanlega fáir. Verslunarmanna-
félag Reykjavíkur hefur rutt nýjar
brautir sem byggja á persónubundn-
um kjarasamningum og er reynslan
af því starfi mjög góð. Þótt það félag
búi að því að starfa á því atvinnu-
svæði sem er virkara en flest önnur
er ekkert sem segir að einhver slík
ráð geti ekki leitt til kjarabóta annars
staðar. ■
Samtökin Human Rights Watch,eða Mannréttindavaktin, saka
Bandaríkjaher um að aftra þróun
í átt til lýðræðis og stöðugleika í
Afghanistan með ólögmætu hátt-
erni sínu þar í landi. Í nýrri
skýrslu samtakanna, sem birt var
í gær, segir að herinn láti hjá líða
að fara eftir lögum og reglum í að-
gerðum sínum, noti óeðlilegt vald
til þess að framkvæma handtökur,
fari illa með gæsluvarðahalds-
fanga og haldi þeim jafnan í laga-
legu „svartholi“ í óákveðinn tíma
án nokkurra réttarhalda.
Samtökin benda á að Bandarík-
in hafi farið í stríð til þess að
koma kúgunarstjórn talibana frá
völdum, en nú segja samtökin að
raunin sé sú að Bandaríkjamenn
sjálfir standi í vegi fyrir því að
lög og reglu verði komið á í hinu
stríðshrjáða landi.
Þungavopn í lögreglu-
aðgerðum
Samtökin segja að herinn noti
ítrekað stór þungavopn, eins og
þyrlur og eldflaugar, í aðgerðum
sem ekki er að sjá að séu annað en
venjulegar lögregluaðgerðir, þar
sem markmiðið er að handtaka og
færa til yfirheyrslu grunaða
glæpamenn í íbúðarhverfum, þar
sem ekki eru fyrir hendi nein
stríðsátök. „Þessar aðgerðir hafa
leitt til dauða saklausra borgara,“
segir í skýrslunni.
Samtökin viðurkenna að
Bandaríkjamenn eigi oft í höggi
við hópa og gengi sem ekki virða
neina alþjóðasáttamála um mann-
réttindi, en þau fallast ekki á að
það séu rök fyrir því að Banda-
ríkjaher hagi sér á þennan hátt.
Sprengt í stað þess að
banka
Í skýrslunni eru rakin dæmi um
það sem samtökin kalla „kúrekaað-
gerðir“ gegn fólki sem „oft og iðu-
lega reynast vera löghlýðnir borg-
arar“. Bandaríkjaher er þannig í
mörgum tilvikum sakaður um að
hafa sprengt upp hurðir í stað þess
einfaldlega að banka.
Í einu slíku tilfelli er sagt frá því
þegar hermenn, með þyrlu, réðust
inn á heimili Ahmeds Khan og fjöl-
skyldu hans í hverfinu Zurmat í
Pkatia-sýslu, en það svæði var þá
fullkomlega undir stjórn afgönsku
ríkisstjórnarinnar.
„Við lágum í rúminu,“ sagði
Khan við skýrslugerðarmenn. „Allt
í einu brast á með miklum hávaða.
Þyrlur komu, og við gátum heyrt í
þeim fyrir ofan húsið og við heyrð-
um líka í vélbyssum. Síðan spreng-
du þeir holu í vegginn með eld-
flaug.“
Því næst réðust Bandaríkja-
menn til inngöngu og króuðu fjöl-
skylduna af.
„Og svo leituðu þeir í öllu hús-
inu, brutu alla glugga, skutu allar
hirslur upp og rifu allar hurðir af
hjörunum,“ sagði Khan. Engin
merki voru um það fyrirfram, seg-
ir í skýrslunni, að Bandaríkjaher
yrði veitt vopnað viðnám við þessa
innrás inn í hús Khans. Því hafi ver-
ið lítil ástæða til að leggja ekki bara
hús Khans í rúst, heldur einnig
nærliggjandi íbúðir. Og hvað þá að
skjóta bónda til bana, sem stóð á
nærliggjandi akri og sinnti störfum
sínum.
Afganar nota herinn
Í skýrslunni er talið hugsanlegt
að í einhverjum tilfellum kunni
harkan að skýrast af því að
Bandaríkjaher fái ítrekað mis-
vísandi vísbendingar frá Afgön-
um sjálfum, sem eru sumir farnir
að nota hinn uppstökka her til
þess að senda á óvildarmenn. Þá
er einfaldlega hringt í herinn og
lognar upp sakir. Slíkt þykir
áhrifaríkt á meðal Afgana til þess
að ná sér niður á samborgurum,
enda engin furða, ef marka má
skýrslu mannréttindasamtakanna
Human Right Watch. Bandaríkja-
her ræðst á fólkið með þyrlum,
stingur því í fangelsi og lætur það
dúsa þar án réttarhalda ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um kjarasamninga
14 9. mars 2004 ÞRIÐJUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúi: Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Þeir sem nú vilja láta sam-þykkja lög um að leyfa stíflu-
hækkun í Laxá halda því fram
að annars geti engar rannsóknir
farið fram við Laxá, Mývatn og
Kráká á sandburði eða lífsskil-
yrði lax eða silungs. Staðreynd-
in er hinsvegar sú að verndar-
lögin sem nú gilda um þetta dýr-
mæta svæði gera beinlínis ráð
fyrir slíkum rannsóknum og
hvetja til þeirra.
Þegar gengið er á þá sem lýsa
áhyggjum af rannsóknarbanni
við Mývatn segja þeir megin-
atriðið vera að lögin hindri nýj-
ar virkjunarframkvæmdir í
Laxá og þess vegna fáist Lands-
virkjun ekki til að leggja fé í
neinar rannsóknir. Það eru sem
sé rannsóknir á vegum Lands-
virkjunar sem menn hafa
áhyggjur af – rannsóknir sem
Landsvirkjun er ekki talin
styðja nema þær greiddu braut
að stífluhækkun.
Rannsóknir, já takk
Kjarni deilunnar um Laxá er
þetta: Landsvirkjun segir að
sandburðurinn í Laxá valdi því
að virkjunin sé óhagkvæm. Ann-
aðhvort verði að hækka stífluna
og mynda setlón fyrir sandinn
eða þá að leggja Laxárvirkjun
niður. Hinn klóki stjórnmála-
maður í forstjórasætinu leggur
fram tvo kosti illa og treystir
því að Þingeyingar velji þann
sem til skamms tíma sýnist
skárri.
En hér skortir einmitt upp-
lýsingar og rannsóknir. Í fyrsta
lagi verður Landsvirkjun að
sanna það fyrir Þingeyingum,
löggjafanum og þjóðinni allri að
virkjunin sé óhagkvæm án
þeirra stórbreytinga sem hugur
risafyrirtækisins stendur til á
náttúru ár og dals. Í öðru lagi
þarf fyrirtækið að sýna fram á
að ekki verði ráðið við sandinn
með öðrum hætti en þeim að
hækka stífluna og moka svo
sandinum þaðan burt.
Landsvirkjun hefur hvorugt
gert, og þaðan af síður umhverf-
isráðherrann, sem nú um stund-
ir virðist hlaupa á eftir hverjum
þeim sem hann telur í einhvern
styrk til framhaldslífs á ráð-
herrastóli.
Frekjugangur, nei takk
Eðlileg niðurstaða Laxár-
málsins nú er að Landsvirkjun,
heimamenn og stjórnvöld sam-
einist um þær rannsóknir sem
þörf er á um sandburðinn í
Kráká og Laxá, ástæður hans,
sandmagnið, hugsanlegar lag-
færingar á inntalsmannvirkjum
stíflunnar, áhrif sandsins á líf-
ríki Laxár ofan stíflu og neðan –
um leið og Landsvirkjun leggur
fram ítarlega greinargerð um
rekstur Laxárvirkjunar frá 1983
og þá kosti sem fyrirtækið telur
vera í stöðunni, bæði án stíflu-
hækkunar og með ýmsum breyt-
ingarkostum.
Til þessa þarf engar laga-
breytingar heldur fjármagn frá
fyrirtækinu og almannavaldinu,
heiðan hug hjá öllum sem að
koma og raunverulegan vilja til
niðurstöðu þar sem full virðing
er sýnd einhverjum mestu nátt-
úruverðmætum á Íslandi.
Eða hver eru þau ákvæði laga
nr. 36/1974 sem hindra rann-
sóknir á sandburði, lífríki,
vatnsbúskap? ■
Þingmenn tali skýrt
„Ég geri þær kröfur til alþingis-
manna að þeir tali skýrt svo ég
geti tekið afstöðu til þess sem
til umræðu er. Það hafa þeir
því miður ekki gert í kvótamál-
inu og ekki heldur í þjóðlendu-
málinu. Því frábið ég mér þjóð-
aratkvæðagreiðslur um þau
mál. Ef Össur Skarphéðinsson
vill þjóðaratkvæðagreiðslu um
stjórnun fiskveiða þá verður
hann að segja mér hvað hann
vill að ég kjósi um.“
- SIGNÝ SIGURÐARDÓTTIR Á KREML.IS
Nektarstaðir og forræðishyggja
„Oft vill það brenna við að
stjórnmálamenn vilja setja lög
og reglugerðir sem stjórna
hegðun einstaklinganna og þar
með skerða frelsi þeirra.
Stjórnmálamenn virðast oft
telja sig betur til þess fallna að
segja fólki hvað sé gott og hollt
fyrir það en fólkið sjálft.
Dæmi um slíka forræðishyggju
er að ungum stúlkum er bann-
að að vinna sem nektardans-
meyjar í höfuðborg landsins.
Sumir stjórnmálamenn telja að
slík iðja sé stúlkum óholl og að
þær séu að vinna þessa vinnu
af vafasömum ástæðum. Maður
veltir því fyrir sér af hverju
ráðamenn borgarinnar telja sig
vita betur en stúlkurnar sjálfar
hvað sé æskilegt fyrir þær,
hvaða vinnu þær eiga að vinna.
Það er einnig ótrúlegt að búið
sé að banna frjáls viðskipti
með því að banna rekstur nekt-
arstaða. Ef einstaklingur er til-
búinn að greiða stúlku fyrir að
horfa á hana dansa og fækka
fötum í leiðinni og stúlkan er
tilbúin til að veita þá þjónustu
fyrir tiltekna upphæð – af
hverju ættu þá stjórnmála-
menn að banna slíkt? Ekki er
hægt að sjá að þessi viðskipti
skaði aðra þegna í þjóðfélaginu
og erfitt er að sjá að það skaði
þá sem taka þátt í þeim.“
- HAFRÚN KRISTJÁNSDÓTTIR Á FRELSI.IS
Hver bannar
rannsóknir?
■ Af Netinu
Bandaríkjaher
sakaður um ofstopa
Samningar teygðir yfir ólík svæði
Úti í heimi
■ Mannréttindavaktin hefur gefið
út nýja skýrslu um aðferðir
Bandaríkjahers í Afghanistan.
Umræðan
MÖRÐUR
ÁRNASON
■
skrifar um stíflu-
hækkun í Laxá.
Ekke
rt
majo
nes
Ljúfengar
Fyrir þá sem
eru að hugsa
um línurnar
heilsusamlokur
RUMSFELD Í AFGANISTAN
Varnarmálaráðherra Bandaríkjanna heim-
sótti bandaríska hermenn í Afganistan í
febrúarlok. Samkvæmt skýrslu mannrétt-
indasamtaka bera aðferðir hersins keim af
aðferðum kúreka í villta vestrinu.
LAXÁRDEILAN
Eðlileg niðurstaða Laxármálsins nú er að Landsvirkjun, heimamenn og stjórnvöld
sameinist um þær rannsóknir sem þörf er á um sandburðinn