Fréttablaðið - 19.03.2004, Blaðsíða 16
Frændurnir Þorsteinn Már Bald-vinsson og Kristján Vilhelms-
son, helstu eigendur Samherja,
fóru fyrir þeim sem unnu að björg-
un Baldvins Þorsteinssonar EA af
strandstað. Frændurnir sýndu af
sér þolgæði og þrautseigju. Þeir
gáfust aldrei upp þó útlitið væri
ekki alltaf bjart. Þeir sáu með
framkomu sinni til þess að aðrir
misstu ekki móðinn, sem varð til
þess að losa tókst skipið án þess að
nokkur maður meiddist.
Fyrirtæki þeirra frænda hefur
gengið ótrúlega vel þá tvo áratugi
sem það hefur verið starfandi. Oft
hefur verið um það rætt og meðal
annars sagt að heimanmundur
þeirra hafi verið meiri en annarra,
það er vegna skipstjórakvóta, sem
þeir fengu fyrir um tuttugu árum.
Ýmist hefur þeim frændum verið
bölvað eða þeim hrósað. Þeir hafa
verið öfundaðir og dáðir. Þeir hafa
þótt harðir og fastir á sínu. Þjóðin
hefur fátt vitað annað en það sem
sagt hefur verið, gott eða vont, um
þá og þeirra fyrirtæki.
Þegar þeirra helsta skip strand-
aði og þjóðin fylgdist með kom í
ljós hvaða menn þeir hafa að
geyma. Í eina viku störfuðu þeir
fyrir opnum tjöldum. Nánast eins
og í raunveruleikasjónvarpi.
Fylgst var með orðum þeirra, gerð-
um og hugsunum. Þá skýrðist líka
myndin. Þeir sýndu slíkt fordæmi
og ósérhlífni að eftir var tekið. Það
sannaðist enn og aftur að enginn
nær árangri til langs tíma sem hef-
ur ekki marga kosti að bera. Fyrir
okkur sem vitum ekkert hvað er
gert á skrifstofu Samherja og höf-
um kannski ekki skilið velgengni
þeirra, skiljum hana nú.
Íslenskt samfélag er svo lán-
samt að eiga marga menn eins og
þá frændur. Menn sem eru þess
hæfir að geta veitt forystu öflug-
um fyrirtækjum með glæsilegum
árangri. Samherjafrændur eru
nefndir hér sem fremstir meðal
jafningja. Svo sannir eru þeir að
þegar hluti áhafnar Baldvins varð
að vera næturlangt um borð í hinu
strandaða skipi, í miðjum björgun-
araðgerðum, afréð Kristján Vil-
helmsson að fara ekki á hótel þá
nóttina. Hann kaus að vera í fjör-
unni þar sem hann lagðist til
svefns stutta stund. Hann vildi
vera nærri ef eitthvað kæmi upp á
þegar sjómennirnir höfðust við í
hina strandaða skipi.
Það var ekki bara af fjárhags-
ástæðum sem varð að bjarga skip-
inu og ekki heldur vegna þess að
milli útgerðar og sjómanna eru
sterkar tilfinningar til skipa sinna.
Það varð ekki síst að bjarga Bald-
vini Þorsteinssyni þar sem algjör-
lega ómögulegt væri að hafa hann
á sandinum í áraraðir. Það vildi
enginn og ekki síst þess vegna var
hvergi slegið af við björgunina,
sem tókst frábærlega undir stjórn
þeirra Þorsteins og Kristjáns. ■
Þrátt fyrir að um 17.000 börnséu nú í leikskólum landsins
gleymist þetta fyrsta skólastig
oft. Þetta sést vel í þeirri umræðu
sem nú er í samfélaginu um skóla-
gjöld. Þá hugsa fáir til leikskól-
anna, þar sem skólagjöld eru þó
hæst.
Leikskólagjöld allt að
400.000 kr.
Nú geta skólagjöld í leikskóla
oft verið yfir 30.000 kr. á hverjum
mánuði fyrir eitt barn. Það er al-
veg ljóst að slík
gjöld, upp á um
400.000 kr. árlega,
eru gríðarlega
þungur baggi fyrir
flestar fjölskyldur.
Einn mánuður í
leikskóla kostar
svipað og eitt ár í
háskóla. Fjölskyld-
ur leikskólabarna
eru iðulega sá hópur sem hefur
hvað þrengstu fjárráðin. Hér er
oftast um að ræða unga foreldra
sem eru að koma sér þaki yfir höf-
uðið og hefja þátttöku á vinnu-
markaðinum.
Nú er það nær almenn regla að
börn fari í leikskóla enda er það
eðlilegur hluti af skólagöngu
hvers barns. Um 90% allra
tveggja ára barna og eldri eru í
leikskóla. Þessi háu skólagjöld
eru mikil tímaskekkja og ber að
afnema.
Afnemum skólagjöld í
leikskóla
Lækkun eða afnám skólagjalda
í leikskólum er einnig mikið jafn-
réttismál. Þegar börnin eru orðin
tvö, hvað þá þrjú, á leikskólaaldri
getur það í mörgum tilfellum ver-
ið hagstæðara fyrir annað for-
eldrið að vera heima. Vegna kyn-
bundins launamunar vill það oft
verða móðirin. Þessi staðreynd
hefur síðan aftur neikvæð áhrif á
stöðu kvenna á vinnumarkaði og
því myndast vítahringur. Þennan
vítahring verður að rjúfa.
Í stefnu Samfylkingarinnar
kemur skýrt fram að stefna skuli
að því að gera leikskólana gjald-
frjálsa. Sem 9. ríkasta þjóð í heimi
er ljóst að við höfum efni á gjald-
frjálsum leikskólum.
Hækkun hjá dagforeldrum?
Fæðingarorlof er nú samanlagt
níu mánuðir og eftir þann tíma
þurfa foreldrar að fara aftur á
vinnumarkaðinn. Flestir leikskól-
ar taka hins vegar við börnum frá
tveggja ára aldri og því myndast
a.m.k. 15 mánaða tímabil sem for-
eldrar þurfa að brúa með ein-
hverjum hætti. Á þessu tímabili
leita margar fjölskyldur til dag-
foreldra. Slík þjónusta er hins
vegar dýr og getur einn mánuður
fyrir eitt barn kostað allt að
50.000 krónur.
Nýlega stefndi í að þessi þjón-
usta yrði enn dýrari en nýr félags-
málaráðherra ætlaði þá að tak-
marka tekjumöguleika dagfor-
eldra um 20% með því að fækka
leyfilegum börnum hjá hverju
dagforeldri úr fimm börnum í
fjögur börn. Sem betur fer sá fé-
lagsmálaráðuneytið að sér og hef-
ur lagt þau áform á hilluna, en þó
aðeins tímabundið. Tekjuskerðing
dagforeldra er því enn yfirvof-
andi.
Á meðan leikskólar eru ekki
fleiri en raun ber vitni er þjónusta
dagforeldra mjög nauðsynleg. Það
á að sjálfsögðu að vera markmið
hvers sveitarfélags að tryggja
hverju barni vist á leikskóla frá 9
mánaða aldri kjósi foreldrar svo.
Eftirspurn eftir slíkri þjónustu er
svo sannarlega til staðar.
Það á svo að vera hlutverk al-
mannavaldins að greiða kostnað
við leikskóla. ■
Mál manna
SIGURJÓN M. EGILSSON
■ skrifar um björgun Baldvins
Þorsteinssonar EA.
16 19. mars 2004 FÖSTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Steinunn Stefánsdóttir
og Jón Kaldal
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Yfirlýsing Ólafs Ragnars Gríms-sonar um framboðsmál hefur
endurlífgað umræðuna í þjóðfélag-
inu um hlutverk og vald forseta-
embættisins. Eitt aðalatriði þessar-
ar umræðu er gamalt lögfræðilegt
þrætumál, sem hefur verið endur-
lífgað í fjölmiðlum í þessari viku
með viðtölum við helstu talsmenn
hinn ólíku lagalegu sjónarmiða, þá
Sigurð Líndal og Þór Vilhjálmsson.
Báðir eru þeir virðulegir fræði-
menn á sviði lögfræðinnar, sem í
gegnum árin hafa verið kallaðir til
svo leysa megi úr ágreiningi. Þór er
bjargfast þeirrar skoðunar að for-
setaembættið sé nánast valdalaust
tignarembætti, sem geti einungis
framkvæmt vald sitt fyrir tilstilli
og með atbeina ráðherra. Sigurður
hins vegar hafnar alfarið þessari
skoðun og er staðfastur í því að for-
setaembættið sé raunverulegt
valdaembætti og málskotsrétturinn
sé t.a.m. vald sem hann hafi alger-
lega óháð atbeina ráðherra. Rót
málsins liggur í því hvernig menn
túlka umskiptin og umsköpunina á
þjóðhöfðingjaembættinu frá hinum
danska arfakóngi sem hafði að
forminu til neitunarvald sem hann í
raun gat ekki beitt, yfir til þjóðkjör-
ins íslensks forseta sem hafði mál-
skotsrétt til íslensku þjóðarinnar.
Hér er á ferðinni lagaleg þrætubók
sem hvorki er ný né einföld. Hún
hefur enn ekki verið til lykta leidd
og ólíklegt er að hún verði það á
næstunni. Hitt er athyglisvert að
þetta lögfræðilega álitaefni er í
rauninni búið að taka á sig hápóli-
tískan búning. Ástæðurnar fyrir
þessu eru af tvennum toga.
Girðingarmenn
Annars vegar virðist sem
ákveðinn hópur stjórnmálamanna,
einkum sjálfstæðismanna, hafi
alltaf átt mjög erfitt með að sætta
sig við Ólaf Ragnar Grímsson á
stóli forseta og hafi því viljað
tryggar og helst sem þrengstar
girðingar í kringum embættið á
meðan hann situr þar. Lævíslega
hefur sú túlkun verið kölluð hefð-
bundinn skilningur á hlutverki for-
setans, þ.e. að hann hafi litlu hlut-
verki að gegna og hafi engin raun-
veruleg völd og sé þegar öllu sé á
botninn hvolft, nánast óþarfur.
Þessi tónn hefur verið áberandi í
eftirmála síðasta ríkisráðsfundar
þar sem menn hafa gert lítið úr
málskotsréttinum og sjálfur dóms-
málaráðherra jafnvel lýst því yfir
að ef málskot til þjóðainnar væri
aðalatriði forsetaembættisins væri
auðvelt að leysa forsetahlutverkið
með rafrænum hætti. Óhjákvæmi-
lega hefur umræðan tekið á sig
pólitískan blæ, þar skynja menn al-
mennt átök milli þeirra einstak-
linga sem skipa forsetaembættið
og forsætisráðherraembættið. Í
þesari girðingavinnu sjálfstæðis-
manna allri hefur hinn lagalegi
hornstaur verið túlkun Þórs Vil-
hjálmssonar á stjórnarskránni og
stjórnskipulegri stöðu forsetans,
enda hafa þeir hampað skrifum
Þórs í þessari umræðu. Það má því
segja að það sem lagt var upp með
sem fræðilega lagatúlkun sé nú
orðið að mikilvægu pólitísku vopni.
Valdaembætti
Það sem í öðru lagi gerir hina
lagalegu þrætubók svo pólitíska
snertir síðan Ólaf Ragnar
Grímsson forseta sjálfan og
hans nálgun og framgöngu í
embætti. Ólafur hefur ekki haft
mikinn áhuga eða skilning á því
að sem forseta beri honum að
sitja og standa, þar sem fyrrum
pólitískir andstæðingr hans
vilja. Í túlkun sinni og yfirlýs-
ingu eftir ríkisráðsfundinn kom
skýrt fram að hann lítur á for-
setaembættið allt öðrum augum
en þeir sem byggja mál sitt á
túlkun Þórs Vilhjálmssonar.
Ólafur Ragnar er, ef svo má
segja, á sömu línu og Sigurður
Líndal. Forsetinn benti á mál-
skotsrétt þjóðkjörins forseta,
manns sem kjörinn er beint af
þjóðinni, til að draga fram mik-
ilvægi ríkisráðsfundarins og
hlutverk forsetans. Yfirlýsing
Ólafs Ragnars í byrjun vikunnar
er því í raun beint framhald af
yfirlýsingu hans eftir að hafa
verið hunsaður á ríkisráðsfundi.
Ólafur vill beinlínis efna til um-
ræðu um hlutverk forsetans og
láta kosningabaráttuna snúast
um þetta mál. Hann kveðst ekki
munu sitja lengur undir að-
finnslum og gagnrýni frá mönn-
um sem telji sig hafa „skotleyfi
á embættið“. Í þessu felst að
forsetinn er að sækjast eftir
umboði þjóðarinnar til að halda
uppi andófi við girðingasmiðina
í Sjálfstæðisflokknum. Hann er
að sækjast eftir beinu umboði
frá kjósendum til að halda á lofti
tiltekinni túlkun á stjórnskipu-
legu hlutverki og tilgangi for-
setaembættisins.
Pólitískur úrskurður?
Engin leið er að útkljá með
óyggjandi hætti hina lagalegu
þrætubók fyrir kosningar, ef það
er yfirleitt hægt. Þessi lagalega
þrætubók er hins vegar líka póli-
tísk þrætubók og þó lögfræðilegs
úrskurðar sé ekki að vænta þá
má líta svo á að forsetinn sé að
óska eftir því að þjóðin felli
ákveðinn pólitískan úrskurð í
forsetakosningunum. Ef ekki
kemur fram frambjóðandi gegn
Ólafi Ragnari með yfirlýstan
annan skilning á hutverki forset-
ans – sem raunar er ekki líklegt
að gerist úr þessu – þá má vissu-
lega til sanns vegar færa að Ólaf-
ur styrkir stöðu sína verulega.
Hins vegar mun það ugglaust
tilefni til næstu pólitísku þrætu-
bókar, nákvæmlega hvernig beri
þá að túlka þann úrskurð sem
þjóðin fellir í kosningunum. ■
Yfirlýsing
Stöð 2 harmar að söngkonanLeoncie hafi misnotað aðstöðu
sína í beinni útsendingu í þættin-
um „Ísland í bítið“ í síðustu viku
og haft uppi rakalausar svívirð-
ingar og dylgjur um nafngreindan
einstakling. Viðkomandi einstak-
lingur er beðinn velvirðingar á
þessu óheppilega atviki.
F.h. Íslenska útvarpsfélagsins.
Páll Magnússon,
framkvæmdastjóri dagskrársviðs.
Um daginnog veginn
BIRGIR
GUÐMUNDSSON
■
skrifar um forseta-
framboð Ólafs Ragn-
ars Grímssonar og
hlutverk forsetans.
Umræðan
ÁGÚST ÓLAFUR
ÁGÚSTSSON
■
skrifar um skólagjöld.
Lögfræði
verður pólitík
■ Bréf til blaðsins
■ Af Netinu
Hin raunveru-
legu skólagjöld
Fræknir frændur
Neydd til að
afsala sér
börnunum
– kominn tími til
■
Einn mánuður í
leikskóla kostar
svipað og eitt
ár í háskóla.
Sem 9. ríkasta
þjóð í heimi er
ljóst að við höf-
um efni á gjald-
frjálsum leik-
skólum.
Er jöfnuður ofmetinn?
„Er ástæða til að einblína á jöfn-
uð, eins og oft er gert í opinberri
umræðu, eða er annar mæli-
kvarði skynsamlegri? Ef valið
stæði á milli þess að allir yrðu
ríkari, en þeir sem væru ríkari
fyrir yrðu ríkari hraðar en aðrir,
eða að allir yrðu jafnari, en ekki
ríkari að meðaltali, hvorn kostinn
ætti að velja? Miðað við umræð-
una virðast sumir hallast að því
að síðari kosturinn væri betri, en
það er vitaskuld fjarstæða. Meg-
inmarkmiðið hlýtur að vera að
hagur allra batni og markmiðið
um jöfnuðinn hlýtur í besta falli
að lenda í öðru sæti, jafnvel hjá
þeim sem telja jöfnuðinn sérstak-
an kost í sjálfum sér.“
- PISTLAHÖFUNDUR VEF-ÞJÓÐVILJANS Á WWW.ANDRIKI.IS
Eins og í sardínudós
hjá Ísólfi Gylfa
„Kl. 19 fórum við Una María Ósk-
arsdóttir, aðstoðarmaður og
Björgvin G. Sigurðsson, alþingis-
maður áleiðis austur á Hvolsvöll í
fimmtugsafmæli Ísólfs Gylfa
Pálmasonar, fyrrverandi alþingis-
manns.
Ísólfur Gylfi er vinamargur. Í -
afmælinu var svo margt fólk að
líkja mætti salnum við sardínu-
dós svo þétt var staðið. Allir
skemmtu sér þó hið besta í þess-
ari glæsilegu veislu.“
- SIV FRIÐLEIFSDÓTTIR Á WWW.SIV.IS