Fréttablaðið - 01.04.2004, Blaðsíða 30

Það lá engin lognmolla yfirandlegu lífi þjóðarinnar um
aldamótin 1900. Ísland var að
vakna. Ferskir vindar úr öllum
áttum léku um landið. Blöðin
voru taugamiðstöð þjóðlífsins:
þar skáru menn upp herör gegn
fortíðinni og tókust hraustlega á
um markmið og leiðir til betra
lífs. Blaðaútgáfan var blómleg,
þótt bókaútgáfan væri ennþá fá-
tækleg. Aldamótablöðin voru
sum firnagóð af sjónarhóli nú-
tímans: þau birtu fréttir, kveð-
skap og fróðleik
frá Kína og
hvaðanæva að –
það er næstum
sama, hvað nefnt
er – og einnig
ýmsar leiðbein-
ingar um hvers-
dagslíf og land-
búnað, verzlun og
sjósókn o.s.frv.
Blöðin voru hvort
tveggja í senn,
fréttamiðlar og
fræðirit, og yfir-
full af rógi í
ofanálag. Þjóðina
þyrsti í rökræður
að morgni nýrrar
aldar, og blöðin
svöluðu þorstan-
um. Þegar mikið
lá við, þótti mönn-
um stundum ekki duga að skrifa
greinar í blöðin til að koma sjón-
armiðum sínum á framfæri:
þeir héldu þá opinbera fyrir-
lestra. Alþýðufyrirlestrar voru
jafnan fjölsóttir: þeir voru mið-
punktur andlegs lífs um landið.
Eitt þeirra málsefna, sem var
ofarlega í hugum manna á þess-
um árum, var ættjörðin og ástin,
sem menn bera til hennar, hver
með sínum hætti. Þeir, sem
einna mest kvað að í þessum
rökræðum, stóðu á öxlum Jóns
Sigurðssonar forseta. Þeir elsk-
uðu landið af öllum mætti óska
sinna og vildu, eins og Jón,
byggja og treysta á landið með
því að opna það upp á gátt.
Falskar andstæður
Grípum niður í Bjarka á Seyð-
isfirði, en þar sagði í ritstjórnar-
grein 18. maí 1901: „Eftir því
sem viðskipti þjóðanna fara vax-
andi og kynni þeirra hverrar af
annarri, hlýtur hugsunarháttur
þeirra að verða líkari og líkari.
Þetta er óhjákvæmilegt. Við
kynninguna læra þjóðirnar hver
af annarri. Allar nýjar skoðanir
berast fljótt um, frá einni þjóð
til annarrar, og umhugsunarefn-
in verða hin sömu hjá öllum
þjóðum, sem standa á líku menn-
ingarstigi.“
„Þá er það málið; tungan. Ég
hef sagt, að við stæðum miklu
betur að vígi, ef móðurmál okkar
væri enska. ... Erum við til fyrir
málið, íslenskuna, eða er hún til
fyrir okkur? Ég get ekki ætlað,
að menn svari þeirri spurningu
nema á einn hátt: Málið er auð-
vitað til í okkar þarfir. Með hjálp
þess viljum við getað gert okkur
skiljanlega fyrir öðrum hvenær
sem við þurfum á að halda. Og
við viljum geta haft gagn af ann-
arra skoðunum, skilið aðra. Ekk-
ert mál getur fullnægt þessu í
öllum tilfellum. En næst tak-
markinu komast þau mál, sem
töluð eru af flestum og flestir
skilja; hin, sem fæstir tala og
fæstir skilja, eru fjarst.“
„Bókmenntir okkar hljóta
alltaf að verða ófullkomnar í
samanburði við bókmenntir
stórþjóðanna. Sá maður, sem á
aðgang að fjölskrúðugum bók-
menntum á móðurmáli sínu,
stendur betur að vígi til að afla
sér þekkingar en hinn, sem verð-
ur að læra til þess útlend tungu-
mál.“
„Og hvert væri svo tapið, ef
við gætum skipt allt í einu á
kunnáttunni á ensku og ís-
lenzku? Tapið er það, að við ætt-
um ekki eftir á kost á að lesa
þær bókmenntir, sem við nú eig-
um, öðruvísi en svo, að við lærð-
um íslenzku sem útlent mál. En
hvað væri unnið á móti? Meðal
annars jafngreiður aðgangur
fyrir okkur að enskum bók-
menntum og við nú eigum að ís-
lenzkum.“
„Vinningurinn er auðsær.
Hjá hinum, sem mótmæla þessu,
ræður óljós tilfinning.“
Opingáttarhugsjónin, sem
markar þennan málflutning,
virðist vitna um falslausa ást til
ættjarðarinnar. Þeir, sem elska
landið og vilja því vel, leggja á
ráðin um það, hvernig þjóðinni
muni geta vegnað sem bezt í
landinu til frambúðar og á hvaða
tungumáli. Alþjóðahyggju og
ættjarðarást er stundum stillt
upp sem andstæðum, en það er
fölsk uppstilling.
Lokum okkur ekki inni
Ritstjóri Bjarka, Þorsteinn
Gíslason, reri ekki einn á báti.
Hlýðum á Einar H. Kvaran, einn
fremsta rithöfund Íslands um
aldamótin 1900. Þannig lauk
hann fyrirlestri sínum, „Um
ættjarðarást“ í Reykjavík 5. jan-
úar 1896: „Ekkert gönuskeið
ættjarðarástarinnar er háska-
legra hjá fámennri og af-
skekktri þjóð heldur en innilok-
unarlöngunin. Í öllum lifandi
bænum – hvað sem öllu öðru líð-
ur – þá lofum lofti heimsmenn-
ingarinnar, heimshugsananna að
leika um okkur. Hræðumst ekki,
þótt í því kunni stundum að ber-
ast skarpar skúrir, þrumur og
eldingar, og jafnvel óhollir eyði-
merkurvindar. Það er eina ráðið
til að viðra okkur, láta baðstofu-
lyktina rjúka af ættjarðarást
okkar og öllum okkar tilfinning-
um og öllum okkar hugsjónum,
eina ráðið til að fá nýtt loft ofan
í lungun. Lokum okkur ekki inni.
Það skal vera mitt síðasta orð í
kvöld“. ■
Það var sögulegt um daginn þegarþingmenn stjórnarandstöðunnar
létu það að mestu vera að spyrja ráð-
herra ríkisstjórnarinnar í óundir-
búnum fyrirspurnatíma á Alþingi.
Hingað til hafa þessar fyrirspurnir
verið óskatími stjórnarandstöðun-
nar; tækifæri til að sauma að ráð-
herraliðinu um stefnu eða stefnu-
leysi. Því hafa menn velt því fyrir
sér hvort engin teljandi átök séu í
stjórnmálunum eða hvort stjórna-
randstaðan sé dauð úr öllum æðum.
Þegar rýnt er í niðurstöður skoð-
anakannana sem Fréttablaðið birti í
síðustu viku kemur í ljós að staða
ríkisstjórnarinnar er ekki sterk.
Samanlagt fylgi stjórnarflokkanna
myndi skila flokkunum eins manns
meirihluta á þingi. Framsóknar-
flokkurinn er aftur fallinn niður eft-
ir að hafa toppað í kosningunum í
vor. Í síðustu könnun reis Sjálfstæð-
isflokkurinn upp í 40 prósent en hef-
ur rokkað á milli 35 og 38 prósenta í
könnunum það sem af er kjörtíma-
bilinu. Þótt það sé yfir kjörfylginu í
vor vilja sjálfstæðismenn vera ríf-
lega yfir kjörfylgi í könnunum. Eins
og þær mæla fylgi Framsóknar lágt
mælist fylgi Sjálfstæðisflokksins í
þeim alltaf hátt yfir kjörfylgi. Fylgi
við ríkisstjórnina rétt skríður nú
yfir 50 prósentin en það er ákaflega
fátítt að ríkisstjórnir á Íslandi njóti
ekki meirihlutafylgis í könnunum.
Staða ríkisstjórnarinnar er því
ekki sterk og stjórnarflokkarnir eru
ekki að skora í könnunum. Það sama
má segja um ýmis mál ríkisstjórnar-
innar. Fylgi við ákvörðun hennar um
stuðning við innrásina í Írak er enn
hverfandi. Áhersla ráðherra á vald-
leysi forsetans er sömuleiðis skoðun
mikils minnihluta fólks. Og þannig
má áfram telja.
En staða ríkisstjórnar verður
aldrei veikari en styrkur stjórnar-
andstöðunnar. Samanlagt hafa stjórn-
arandstöðuflokkarnir lítið bætt við
fylgi sitt frá kosningunum í vor.
Vinstri grænir hafa bætt sig, Sam-
fylkingin tapað litlu en Frjálslyndir
meiru. Fyrir utan Íraksstríðið má
ekki merkja neinn teljandi stuðning
við áberandi baráttumál stjórnarand-
stöðunnar – ef þau eru þá einhver.
Persónulegur stuðningur við einstaka
forystumenn í stjórnarandstöðunni
er einnig lítill miðað við kannanir
undanfarin misseri. Ef ríkisstjórnin
er ekki í stuði er stjórnarandstaðan
að sama skapi heldur bragðdauf.
Kannski er ástæðan sú að átökin í
stjórnmálunum eru ekki svo mikið á
milli stjórnar og stjórnarandstöðu
heldur fremur á milli stjórnar og við-
skiptalífsins, stjórnar og forsetaemb-
ættisins, stjórnar og fjölmiðla. Hvort
sem það hefur verið af ásettu ráði eða
ekki hefur ríkisstjórnin með þessu
stolið glæpnum af stjórnarandstöð-
unni; ráðherrarnir spanna bæði hlut-
verk stjórnar og stjórnarandstöðu. Á
meðan finnur stjórnarandstaðan sér
ekkert hlutverk; varla getur hún ver-
ið á móti því sama og stjórnin og ekki
hentar það stjórnarandstöðu að verja
ástandið í samfélaginu fyrir gagnrýni
ríkisstjórnarinnar. Og á meðan þetta
ástand varir er þagað í fyrirspurna-
tímum á þingi. ■
Loksins er Árni MagnússonBjarnfreðssonar að meikaða í
félagsmálaráðuneytinu. Hann
ætlar að skrúfa fyrir fjáraustur-
inn sem viðgengist hefur til há-
tekjufólks í fæðingarorlofi. Fyrir
það fær hann prik frá mér og von-
andi sem flestum félags-
hyggjusinnuðum mönnum og kon-
um.“ Þannig byrjar pistill sem
Hákon Baldur Hafsteinsson birtir
á vefnum sellan.is í gær í tilefni
af frumvarpi félagsmálaráðherra
um að greiðslur úr fæðingar-
orlofssjóði verði ekki hærri en
480 þúsund krónur á mánuði.
Og Hákon heldur áfram:
„Helsti gallinn við fæðingar-
orlofslögin frá árinu 2000 var
nefnilega ekki markmið þeirra.
Markmiðið var einmitt að jafna
rétt foreldranna til samvista við
nýfædd börn sín og satt að segja
hefur hið háa Alþingi vart stigið
þarfari skref í langan tíma“.
Helsti gallinn við lögin?
Hver var þá gallinn? Hákon
svarar því: „[H]nökrarnir eru
vitaskuld hin arfavitlausa tilhög-
un að greiða út fæðingarorlofið
með hliðsjón af fyrri tekjum
(80%). Nú geta rök staðið til þess
að kjör fólks vegna atvinnumissis
eða barneignafría taki að ein-
hverju leyti mið af lifistandard.
En þátttaka ríkisins á að beinast
að foreldrum með almennum
hætti en ekki með ,,jákvæðri“
tekjutengingu. Eins mikið og ég
andæfi ,,neikvæðri“ tekjuteng-
ingu (skerðingu opinberrar að-
stoðar vegna tekna yfir ákveðnu
marki) – þá er ég einnig á móti
þeirri ,,jákvæðu“ (hliðsjón af
fyrri tekjum). [...]“.
Pistlahöfundur Vefþjóðviljans
á andriki.is skoðar málið á annan
hátt. Hann undrast þau ummæli í
greinargerð frumvarpsins að
meginmarkmiðum laga um fæð-
ingar- og foreldraorlof væri
stefnt í tvísýnu ef þak á greiðslur
úr Fæðingarorlofssjóði yrði
lægra en 480.000 krónur á mán-
uði. „Lögin ná með öðrum orðum
ekki markmiði sínu nema allir
launþegar aðrir en þeir sem hafa
yfir 600.000 krónur í laun á mán-
uði fái fullar félagslegar bætur
fyrir að eignast börn. Jafnvel þeir
sem hafa laun vel yfir meðallaun-
um, til að mynda 400 til 500 þús-
und krónur á mánuði, verða að fá
óskerta félagslega aðstoð til að
markmið laganna náist. Hvað
skyldi það nú segja um lögin og
markmið þeirra?“
Skattar verða hækkaðir
Síðan segir í Vefþjóðviljanum:
„Annað sem ekki vekur síður
athygli við frumvarpið, en hefur
af einhverjum ástæðum ekki
fengið sömu umfjöllun og þakið
sem sáralítil áhrif hefur á útgjöld
úr sjóðnum, er sú staðreynd að
skattar verða hækkaðir um 1.150
milljónir króna á ári til að standa
straum af þeim viðbótarkostnaði
sem lögin valda. Rétt er að endur-
taka þetta: Skattar verða hækkað-
ir um 1,15 milljarða króna til að
standa undir þessum lögum sem
þegar hafa kostað umtalsverða
skattahækkun. Eins og áður er
skattahækkunin nú falin með
hundakúnstum. Annars vegar
með tilfærslu á framlagi úr
Atvinnuleysistryggingasjóði og
hins vegar með því að færa stofn-
un sem fengið hefur eyrnamerkt
framlag af tryggingagjaldi beint
undir ríkissjóð. Hreinlegra hefði
vitaskuld verið að hækka trygg-
ingagjaldið einfaldlega um 1.150
milljónir króna, en þá hefðu allir
séð að verið væri að hækka
skatta.“ ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um stjórn og stjórnarandstöðu.
Hlerað á netinu
■ Skiptar skoðanir á netinu
um fæðingarorlofssjóðinn
30 1. apríl 2004 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Steinunn Stefánsdóttir
og Jón Kaldal
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Leikskólagjöld eru tímaskekkja
Þrátt fyrir að um 17.000 börn séu
nú í leikskólum landsins gleym-
ist þetta fyrsta skólastig oft.
Þetta sést vel í þeirri umræðu
sem nú er í samfélaginu um
skólagjöld. Þá hugsa fáir til leik-
skólanna þar sem skólagjöld eru
þó hæst.
Nú geta skólagjöld í leikskóla oft
verið yfir 30.000 kr. á hverjum
mánuði fyrir eitt barn. Það er
alveg ljóst að slík gjöld, upp á um
400.000 kr. árlega, eru gríðarlega
þungur baggi fyrir flestar fjöl-
skyldur. Einn mánuður í leikskóla
kostar svipað og eitt ár í háskóla.
Fjölskyldur leikskólabarna eru
iðulega sá hópur sem hefur hvað
þrengstu fjárráðin.
Hér er oftast um að ræða unga
foreldra sem eru að koma sér
þaki yfir höfuðið og hefja þátttöku
á vinnumarkaðinum.
Nú er það nær almenn regla að
börn fari í leikskóla enda er það
eðlilegur hluti af skólagöngu
hvers barns. Um 90% allra
tveggja ára barna og eldri eru í
leikskóla. Þessi háu skólagjöld
eru mikil tímaskekkja og ber að
afnema.
ÁGÚST ÓLAFUR ÁGÚSTSSON Á AUGUSTOLAFUR.IS
Frábært menningarfyrirbæri
„Á ríkið að styrkja menningu?“ er
í raun fáránleg spurning því
menning er okkur jafn mikilvæg
og heilbrigðiskerfið. Hún er svo
stór partur af okkur að hún er í
raun alls staðar þannig að ríkið
er alla daga að styrkja menningu.
Ríkið styrkir menningu með
menntastefnu sinni, með sjúkra-
húsum sínum, með virkjunum við
Kárahnjúka og svo má lengi telja.
Til gamans má geta að ríkið hefur
líka alið af sér alveg frábært
menningarfyrirbæri eins og t.d.
Guðna Ágústsson með öllum sín-
um frægu tilsvörum sem er á vör-
um allra Íslendinga. Hann kemur
samt oftast fram með góðfúslegu
leyfi Framsóknarflokksins.
HÁKON SKÚLASON Á HRIFLA.IS
ÞORVALDUR
GYLFASON
■
skrifar um
ættjarðarást.
■ Af netinu
FÆÐINGARORLOF
Feðrum sem taka fæðingarorlof fjölgar ört
Stjórn og stjórnarandstaða
■
Opingáttar-
hugsjónin, sem
markar þennan
málflutning,
virðist vitna um
falslausa ást til
ættjarðarinnar.
Þeir, sem elska
landið og vilja
því vel, leggja
á ráðin um
það, hvernig
þjóðinni muni
geta vegnað
sem bezt í
landinu til
frambúðar og á
hvaða tungu-
máli.
Föstudaginn 2. apríl klukkan 20
• Vatnaveiði - Þorsteinn Vilhjálmsson
• Helstu vorveiðisvæði SVFR kynnt
• Kynning á nýrri heimasíðu SVFR.
• Happahylurinn
- glæsilegir vinningar og veiðileyfi.
Stelpurnar í skemmtinefndinni
Opið hús
Deilt um fæðingarorlof
Um daginnog veginn
Um ættjarðarást