Fréttablaðið - 03.04.2004, Blaðsíða 44

Amma þín var tvo tíma að eldakvöldmatinn, mamma þín
klukkutíma, þú sjálfur hálftíma
og fyrir börnin þín tekur það 10
mínútur.“ Þetta segja forystu-
menn í matvælaframleiðslu og
lýsa orðin, betur en margt annað,
þeim miklu breytingum sem orðið
hafa í eldhúsum landsmanna á síð-
ustu árum. Það er þó ekki þar með
sagt að maturinn sjálfur hafi
breyst, hann er sumpart sá sami
en munurinn liggur í fyrirhöfn-
inni.
Gríðarleg aukning hefur orðið
á framboði skyndi- og foreldaðra
rétta sem aðeins þarf að hita upp í
skamma stund. Kælar verslana
eru fullir af bökkum sem stinga á
beint í ofn og tilbúnar sósur fyrir
kjöt og pasta þekja marga hillu-
metra. Í ofanálag er búið að skera
grænmetið og forsjóða kartöfl-
urnar. Það er orðinn leikur einn að
framreiða mat, bæði hversdags-
mat og dýrindis veislurétti.
1944
Fyrir 12 árum setti Sláturfélag
Suðurlands, SS, 1944 skyndirétt-
ina á markað. Í upphafi voru þeir
nokkrir en í dag telja þeir á þriðja
tuginn. Úrvalið er talsvert, allt frá
þjóðlegum íslenskum mat á borð
við fiskibollur og hangikjöt til er-
lendra rétta eins og Lasagne og
Tikka Masala. Fyrir voru á mark-
aði innfluttir skyndiréttir sem
reyndar voru og eru frosnir en
engu að síður foreldaðir og þarfn-
ast aðeins afþíðingar og hitunar.
Kaupmönnum, sem rætt var
við, ber saman um að allt miði í
eina átt; að tilbúnum lausnum.
Fólk er á endalausu spani og gríp-
ur tilbúnum réttum því fegins
hendi. Sögðu þeir að héðan í frá
yrði þróunin aðeins á einn veg, til-
búnu réttunum muni fjölga, úrval
þeirra aukast og ferskleikinn líka.
Saxbauti og fiskbollur í dós
Þó að framboðið á skyndirétt-
um hafi snaraukist á undanförn-
um árum eru slíkir réttir síður en
svo ný bóla. Rekja má upphaf þeir-
ra mörg ár aftur eða til þess tíma
er KEA kynnti Saxbautann til sög-
unnar og Ora bauð upp á fiskboll-
ur í dós. Þó þar hafi framsýnir
menn ráðið för er óvíst að þeir
hafi séð þróunina fyrir, þ.e. að
fáum áratugum síðar verji fólk að-
eins fáeinum mínútum við undir-
búning og eldamennsku kvöld-
verðarins. Saxbautinn er reyndar
ekki framleiddur lengur en Ora
bollurnar njóta enn vinsælda.
Tilbúnir réttir til upphitunar
fást ekki einvörðungu í hefð-
bundnum matvöruverslunum
heldur hafa sérverslanir með slíka
rétti orðið til og þá helst með fisk-
rétti. Má þar nefna Fylgifiska og
Gallerý fisk sem bjóða upp á vand-
aða og fjölbreytta fiskrétti sem
fólk grípur með sér og hitar upp.
Fjölmargar hefðbundnar fiskbúð-
ir hafa að sama skapi rétti í borð-
um sínum til upphitunar sem njóta
vinsælda.
Stórveislur um helgar
Það er athyglisverð staðreynd
að um leið og fólk ver æ skemmri
tíma og fyrirhöfn til matseldar á
venjulegum dögum er þeim mun
meira lagt í eldamennsku um
helgar. Framboð á fersku hráefni
er enda gott, áður framandi
grænmetis- og ávaxtategundir
eru á hverju strái, úrval krydda
og kryddjurta hefur stóraukist og
nýjar ostategundir auka enn á
fjölbreytnina. Úrvalið í fersk-
borðum stórverslana vex að sama
skapi með nýju kjöti og sjaldgæf-
um fisktegundum og boðið er upp
á villibráð frá fjarlægum löndum.
Stórfengleg matarboð, þar sem
undirbúningur og eldamennska
taka langan tíma, eru með helstu
skemmtunum landsmanna enda
áhugi á matarlist almennur. Þetta
endurspeglast líka í mikilli um-
fjöllun fjölmiðla á mat og matar-
gerð, tíðri útgáfu glæsilegra mat-
reiðslubóka og fjölda uppskrifta
sem eru aðgengilegar á netinu og
víðar.
Það virðist því sem í stað fárra
og stuttra stunda við eldamennsku
á virkum dögum komi stórveislur
með miklum og löngum undirbún-
ingi um helgar.
Eldhúsið nánast óbreytt
Þó að fólk verji að jafnaði
styttri tíma til eldunar nú en áður
gætir þess ekki sérstaklega í eld-
húsum landsmanna. Áfram er lagt
upp úr stórum eldhúsinnrétting-
um með mörgum skápum og
skúffum. Á framleiðendum inn-
réttinga má þó skilja að ofur stór-
ir pottar sjáist vart lengur og því
óþarfi að verja miklu plássi undir
slík tól. Sú breyting hefur raunar
orðið að eldhús eru víða hluti af
stofum og borðstofum en ekki af-
mörkuð og lokuð eins og var.
Hvað eldhústæki áhrærir virð-
ast litlar breytingar hafa orðið.
Örbylgjuofnar eru reyndar orðinn
sjálfsagður búnaður í eldhúsum
og bætast við bakaraofninn og
fjögurra til fimm hellna eldavél-
arnar. Stórar frystikistur virðast á
útleið en ísskáparnir eru þeim
mun stærri. ■
32 3. apríl 2004 LAUGARDAGUR
Landsmenn verja sífellt skemmri tíma til eldamennsku enda eru flestir á eilífum þönum og finnst tímanum betur varið til annarra verka en
að standa yfir pottum. Matvælaframleiðendur hafa komið til móts við þróunina og bjóða upp á gríðarlegt magn skyndirétta sem aðeins
þarfnast upphitunar.
Eldað í snarheitum
Eggert Skúlason leggur mikiðupp úr verkaskiptingu þegar
kemur að eldhúsmálum: „Ég ein-
beiti mér að því sem ég er bestur
í, þ.e. að leggja á borð og borða.
Þegar ég var barn var ég í mesta
lagi tíu mínútur að borða en eftir
því sem ég varð eldri hefur þetta
ferli tekið lengri tíma. Ég segi nú
ekki að það nái klukkutímanum
en það tekur góða stund að raða í
belginn.“
Eggert býr svo vel að konan
hans, Anna Guðmundsdóttir er
lærður matreiðslumaður. „Þau
eru því ófá kvöldin sem ég tárast
að ítölskum sið yfir því hnoss-
gæti sem borið er á borð. Ég er í
raun kóngur. Hver máltíð á mínu
heimili er ígildi fermingarveislu,
þegar kemur að gæðum.
Anna vinnur á veitingastaðn-
um Gallerí fiskur í Nethyl og þar
er ekki barasta eldaður matur
heldur einnig framleiddir
skyndiréttir. Nú erum við því
ógeðslega fljót að elda, t.d. for-
soðnar kartöflur, ásamt tilbúnum
rétti frá Gallerí fisk. Mér sýnist
það taka um 15 mínútur að gera
þetta allt klárt. Í gær var t.a.m.
keila með sérstakri sósu – blað-
laukur, rækjur, chilli, og eitthvað
gums. Ég hef ekki borðað keilu
fyrr, en hún var stinn undir tönn
og afar ljúffeng,“ segir Eggert og
vill nota tækifærið og ráða hús-
mæðrum landsins holt:
„Eldið fiskinn í styttri tíma.“
Þó Eggert virðist gæða sér á
veisluréttum á hverju kvöldi er
enn lagt í um helgar. Þá fjölgar
líka við matarborðið. „Um helgar
býður einhleyp systir mín, Anna
Huld, sér iðulega í mat og þá er
virkilega farið í að gera gott úr
helstu landbúnaðarafurðum okk-
ar Íslendinga með orð ráðherrans
að leiðarljósi „gott fyrir lík-
amann“. Anna Huld tekur ofboðs-
lega hraustlega til matar síns svo
unun er að horfa á. Sérstaklega er
hún veik fyrir lífrænt ræktuðu
grænmeti. Kona sem virkilega
hugsar um heilsuna. Þetta eru
frábærir tímar sem við lifum á,“
segir Eggert Skúlason og strýkur
belginn. ■
Hvernig háttar til í eldhúsunum hjá þeim?
Helgi Jóhannesson er af gamlaskólanum þegar kemur að
eldamennsku og matreiðir hefð-
bundinn mat frá grunni í stað
þess að kaupa tilbúna rétti úti í
búð. „Við verjum samt ekkert
mjög miklum tíma í þetta enda
þarf ekki að taka nema hálftíma
að elda spagettí eða fisk,“ segir
hann og kaupir heldur fiskflak og
matreiðir sjálfur frekar en að
kaupa tilbúinn rétt sem aðeins
þarfnast upphitunar.
Og sem dæmi um óþol sitt
gagnvart skyndibitafæði nefnir
Helgi að eitt sinn hafi fram-
kvæmdir staðið yfir í eldhúsinu á
heimilinu: „Það liðu ekki nema
tveir til þrír dagar þar til ég var
orðinn hundleiður á skyndibita og
fór frekar til Jóa í Múlakaffi og
keypti lambalæri og rabbabara-
graut í stað þess að borða pitsur
og hamborgara.“
Öfugt við það sem almennt
tíðkast meðal þeirra sem yngri
eru hefur Helgi fulla þörf á
frystikistu: „Við Guðmundur vin-
ur minn keyptum okkur naut
norður í landi í haust og því er ég
með fulla kistu af kjöti. Við höld-
um einmitt matarboð fyrir alla
vini okkar í kvöld þar sem boðið
verður upp á nautakjöt.“ Helgi
heldur reglulega matarboð fyrir
vinafólk sitt og þá kemur það
vanalega í hans hlut að annast
eldamennskuna. „Þetta er nú allt
saman frekar hóflegt hjá mér. Ég
er ekki í þessum matarboðum
sem ganga út á að gera betur en
síðast, þannig að allir endi í
krókódílakjöti og reyktum koli-
bríbringum. Ég legg meira upp
úr að fólk hittist og spjalli og
borði góðan mat saman.“
Og hann eldar ekki bara á
heimili sínu, sumarbústaðurinn
er athvarf hans og fjölskyldunn-
ar og þar er hægt að slá upp stór-
veislum. „Við erum með rosalega
flottar eldunargræjur þar,
gaseldavél og risastóran ofn sem
hægt er elda heilan hest í, ef því
er að skipta,“ segir Helgi Jóhann-
esson lögmaður.
Eggert Skúlason framkvæmdastjóri
Helgi Jóhannesson lögmaður