Fréttablaðið - 18.04.2004, Page 10

10 18. apríl 2004 SUNNUDAGUR
Rauðu dagarnir
Árin eru misgóð fyrir okkurlaunþegana. Það ber nefnilega
misvel í veiði þegar frídagar eru
annars vegar. Afstaðið er mesta
samfellda frí ársins þegar þrír
rauðir dagar raðast upp í kringum
helgi og tæpt ár þar til við njótum
slíks á ný en páskarnir eru í mars á
næsta ári en ekki í apríl eins og nú.
Lögbundnir frídagar á hverju
ári eru fjórtán, auk þess sem frí
skal veitt frá klukkan 13 á að-
fangadegi og gamlársdegi.
Reyndar má draga tvo daga frá
þessari tölu því páskadagur og
hvítasunnudagur eru alltaf á
sunnudögum sem er frídagur
hvort eð er.
Aðrir lögbundnir frídagar eru
1. janúar, skírdagur, föstudagur-
inn langi, annar í páskum, sumar-
dagurinn fyrsti, 1. maí, uppstign-
ingardagur, annar í hvítasunnu,
17. júní, frídagur verslunarmanna
og 25. og 26. desember, þ.e. jóla-
dagur og annar í jólum.
En það er ekki sama lögbund-
inn frídagur og frídagur. Aldeilis
ekki. Þessir lögbundnu frídagar
eiga það nefnilega til að lenda á
öðrum frídögum, jafnvel öðrum
lögbundnum frídögum, og fer þá
hið lögbundna frí fyrir lítið.
Fimm þessara daga geta lent á
helgum, og gera það auðvitað með
reglulegu millibili, og það getur
meira að segja gerst að einn þess-
ara lögbundnu frídaga lendi ofan
á öðrum lögbundnum frídegi.
Þannig var það síðast árið 2000
þegar sumardaginn fyrsta og
skírdag bar upp á sama degi. Árið
2000 var raunar heldur slappt
hvað frídaga varðar en þá lentu að
auki 1. janúar og 17. júní á laugar-
degi. Sama er uppi á teningnum í
ár og á næsta ári, frídagarnir eru
aðeins níu. Í ár er 1. maí á laugar-
degi og jólin, já sjálf jólin, stilla
sér pent upp á helgi. Eina lög-
boðna fríið í kringum þau verður
því eftir hádegi á föstudeginum. Á
næsta ári verður 1. janúar svo á
laugardegi og 1. maí og jóladagur
á sunnudegi.
Árið í fyrra var gott í þessu til-
liti, hinir lögbundnu frídagar voru
allir á virkum dögum, almennir
launþegar fengu sumsé frí á þeim
öllum. Við þökkum það gangi him-
intunglanna. Já, eða einhverju
álíka óviðráðanlegu.
Það er annars undarlegt að
eitthvað skuli heita lögbundinn
frídagur sem er svo ekki lög-
bundnari frídagur en svo að ef
hann lendir á öðrum frídegi, lög-
bundnum eða ekki, þá telur hann
ekki.
Í útlöndum hafa menn haft vit
á að haga málum þannig að beri
lögbundinn frídag upp á helgi, þá
færist fríið fram á næsta virka
dag á eftir. Hið lögbundna frí er
sumsé frí sama hvernig jörðin
snýst. ■
Ef viðbrögð almennings viðákvörðunum sem stjórnmála-
menn taka eru mælikvarði á það
hvort þær eru réttar eða rangar,
blasir við að Björn Bjarnason
dósmálaráðherra gerði skyssu
þegar hann skipaði Ólaf Börk Þor-
valdsson í embætti hæstaréttar-
dómara í fyrra-
sumar. Breytir þá
engu þótt hann telji
sig hafa sýnt fram
á að ákvörðunin
hafi uppfyllt form-
leg skilyrði, verið
lögmæt, byggð á
m á l e f n a l e g u m
sjónarmiðum og
rökrétt út frá póli-
tísku og lögfræðilegu mati á þörf-
um Hæstaréttar.
Vinsældir og ábyrgð
Athyglisvert er að reiði- og
hneykslunaraldan sem risið hef-
ur vegna málsins verður aðal-
lega núna eftir að jafnréttis-
nefndin kveður upp úrskurð
sinn, en ekki með sama hætti
síðsumars í fyrra þegar ráðherr-
ann greindi frá ákvörðun sinni.
Að vísu heyrðust þá einnig mót-
mæli, einkum frá öðrum um-
sækjendum en einnig frá þeim
sem töldu að frændsemi dómar-
ans, sem valinn var, við forsæt-
isráðherra hefði ráðið niðurstöð-
unni. En það er greinilegt að af-
staða fólks nú byggir fyrst og
fremst á því að konu hafi verið
sýnd rangsleitni.
Stundum þurfa stjórnmála-
menn, einkum ráðherrar, að
ganga fram eins og réttir og slétt-
ir embættismenn. Hafa almenn-
ingsálit eða skvaldur hinna tal-
andi stétta að engu og gera það
sem þeir eru sannfærðir um að
skylda eða þjóðarhagur bjóði.
Slíkt er ekki til vinsælda fallið og
getur jafnvel orðið til þess að
menn hrekist frá völdum. Þess
vegna er oft freistandi fyrir
stjórnmálamenn að láta undan
kröfum og skoðunum sem njóta
hylli á líðandi stund og víkja lang-
tímahagsmunum og málefnaleg-
um sjónarmiðum til hliðar. Sumir
stjórnmálamenn gera hreinlega
út á stundargamanið og eru fyrir
vikið réttnefndir lýðskrumarar.
Kall tímans
Ég held að flestir séu sammála
um að Björn Bjarnason hafi á
stjórnmálaferli sínum leitast við
að vera málefnalegur og sem ráð-
herra hafi hann ekki hlaupið eftir
vindum í þjóðfélaginu hverju
sinni. Það er mikill kostur. Samt
hefur enginn sagt að sem mennta-
málaráðherra hafi hann verið
gamaldags eða kerfiskarl, heldur
þvert á móti rutt nýjar brautir. Eitt
af því sem hann gerði og margir
tóku eftir, án þess að hafa kannski
um það mörg orð, var að virkja
konur í auknum mæli til starfa á
vegum menntamálaráðuneytisins
og veita þeim ábyrgð og stöður
sem jafn hæfir karlar sóttust líka
eftir. Eftir því sem ég fylgdist með
fannst mér hann velja fólk til
starfa út frá tilfinningu fyrir jafn-
væginu sem yrði að vera á milli
þess sem er formlegt og hins sem
tíminn kallar á.
Skilningur stjórnmálamanna á
þessu jafnvægi og tök á því ráða
úrslitum um farsæld þeirra á vett-
vangi stjórnmálanna.
Það er líklega ekki síst vegna
reynslunnar af Birni Bjarnasyni í
menntamálaráðuneytinu sem
menn eru núna undrandi og
hneykslaðir á því að hann hafi ekki
nýtt sér tækifæri sem gafst til að
skipa eina hæfustu konuna í dóm-
arastétt okkar, Hjördísi Hákonar-
dóttur, í Hæstarétt. Auðvitað
blandast svo inn í þetta alls konar
lítilmótlegar pólitískar ástæður, og
kannski önnur umdeild mál sem
ráðherrann stendur fyrir um þess-
ar mundir, en það er nokkuð sem
allir stjórnmálamenn verða að búa
við og sætta sig við.
Það er greinilegt að menn ætl-
ast almennt ekki til að ráðherra
beiti veitingarvaldi sínu ætíð og
eingöngu eftir formlegu mati,
þröngum embættislegum sjónar-
miðum. Enda má segja að þá hefði
ekki verið síður rökrétt fyrir hann
að þessu sinni að velja í embættið
annan hvorn þeirra tveggja karla
sem Hæstiréttur mælti með.
Málsvörn ekki vefengd
Ástæðulaust er að vefengja
málsvörn dómsmálaráðherra og
rök hans um málefnaleg sjónar-
mið við valið. Ég blæs á þá ásökun
að hann hafi gengið fram hjá
Hjördísi vegna kynferðis hennar.
Og vissulega er það önugt fyrir
mann eins og Ólaf Börk Þorvalds-
son, sem nýtur almennrar virð-
ingar í stétt dómara og lögmanna,
að dragast inn í það fár sem skoll-
ið hefur á, fyrir það eitt að bera
sig eftir starfi sem hann hafði
fullan rétt til að sækja um. Um
hæfni hans til að gegna því er
ekki heldur efast.
En þetta breytir ekki hinu að í
stórum málum eins og skipun
hæstaréttardómara í embætti
verður á hverjum tíma að horfa á
hin pólitísku eða þjóðfélagslegu
sjónarmið í víðum skilningi þeirra
hugtaka. Ekki bara hin formlegu
eða kerfislegu. Í því sambandi
komast stjórnmálamenn ekki hjá
því að gæta sérstaklega að jafn-
vægi kynjanna í þjóðfélaginu.
Ekki út frá einhverri helminga-
skiptareglu heldur með réttlæti
og kall tímans að leiðarljósi. Emb-
ættismaðurinn dómsmálaráðherr-
ann má ekki taka völdin af stjórn-
málamanninum dómsmálaráð-
herranum.
Og það skiptir líka máli að
stjórnmálamenn virði málefna-
lega gagnrýni en láti ekki eins og
hún sé öll sprottin af annarlegum
hvötum.
Lög þarf að endurskoða
Þetta mál í heild hefur vakið
upp ýmis álitaefni sem skoða
verður af alvöru þegar fárið er
gengið yfir. Í fyrsta lagi hljóta
stjórnmálamenn að axla þá
ábyrgð og sýna þann kjark að
gera jafnréttislögin skiljanlegri
en þau eru í núverandi búningi.
Alþingi hefur ítrekað hafnað því
að álitsgerðir úrskurðarnefndar
um jafnréttismál séu endanlegar
þannig að eftir þeim verði að
fara. Eru ekki ákveðin skilaboð
fólgin í þeirri afstöðu? Jafnvel
ákveðinn tvískinnungur? Það eru
augljósar þverstæður í lögunum
sem þarf að lagfæra, eins og tveir
nýgengnir dómar í Hæstarétti
hafa sýnt. Koma þarf fram hver
er hinn raunverulegi vilji lög-
gjafans í þessum efnum.
Í öðru lagi er tímabært að
velta fyrir sér hvort núverandi
háttur á skipun hæstaréttardóm-
ara sé eðlilegur. Dómsmálaráð-
herra hreyfði því máli í sjón-
varpsviðtali í vikunni sem leið. Er
– í ljósi sérstöðu Hæstaréttar í
þjóðfélaginu – kannski ástæða til
að taka þennan kaleik frá ráð-
herra og færa Alþingi? Það er
hugmynd sem nokkrum sinnum
hefur komið til umræðu en ekki
hlotið nægilegan hljómgrunn
fram að þessu. Sú leið er alls ekki
gallalaus en verðskuldar að
minnsta kosti rækilega endur-
skoðun. ■
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Steinunn Stefánsdóttir
og Jón Kaldal
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Smáa letrið
BJÖRN ÞÓR SIGBJÖRNSSON
■ skoðar frídagana í almanakinu.
Sunnudagsbréf
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
■ skrifar um deiluna um skipun
dómara í Hæstarétt.
HÆSTIRÉTTUR
Í stórum málum eins og skipun hæstaréttardómara í embætti verður á hverjum tíma einnig að horfa á hin pólitísku eða þjóðfélagslegu
sjónarmið í víðum skilningi þeirra hugtaka.
■
En það er
greinilegt að
afstaða fólks
nú byggir fyrst
og fremst á því
að konu hafi
verið sýnd
rangsleitni.
Að skynja kall tímans
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/R
Ó
B
ER
T