Fréttablaðið - 18.04.2004, Side 30

22 18. apríl 2004 SUNNUDAGUR
Það hefur aldrei hvarflað aðmér að ég myndi fá þessi
verðlaun. Þess vegna veit ég
ekki hvort þau skipta mig svo
miklu máli. Þau munu ekki
breyta mínu lífi á nokkurn hátt,“
segir Guðbergur Bergsson um
Norrænu bókmenntaverðlaunin,
sem hann fékk nýlega afhent við
hátíðlega athöfn í Stokkhólmi.
Verðlaunin eru vegleg viður-
kenning á ævistarfi rithöfund-
arins, en hann segist aldrei hafa
hugsað mikið um viðurkenning-
ar. „Ég hef bara haldið mínu
striki,“ segir hann. „Svo veit ég
ekki vel hvað er viðurkenning.
Viðurkenning er oft auðsæ í
mjög stuttan tíma, svo hverfur
hún. Það skiptir meira máli að
vinna þannig að verkin síist inn
í framtíðina og það gerist oft án
þess að menn hafi fengið viður-
kenningar. Það er erfitt fyrir
samtímann að koma auga á það
sem skiptir mjög miklu máli.
Stundum er eins og það sem
skipti raunverulega máli sé
ósýnilegt.“
Í lok þakkarræðu sinnar í
Stokkhólmi vék Guðbergur að
verðlaununum í lítilli sögu og
sagði frá því hvaða hugsanir til-
kynningin um þau hefði kveikt
hjá honum:
„Dag nokkurn, berst mannin-
um við borðið bréf, alveg upp úr
þurru. Hann opnar það fyrst
tveimur dögum síðar. Hann sér
að hann hefur fengið verðlaun.
Þetta kemur honum á óvart og
honum finnst það skrítið.
Hann veit að með þessu bréfi
verður einhver hluti hans sýni-
legur og líklegast munu marg-
ir segja:
Ég vissi að þetta myndi gerast.
Ég vissi það alveg frá upphafi.
Svo man hann ljóðlínu frá
skáldinu Auden:
„Loks er leyndarmálið af-
hjúpað...“
Allt í lagi, segir hann. Og bæt-
ir svo við með virðingu:
Ó já... leyndarmálið er af-
hjúpað... það er ekkert við því
að gera.
Þakka ykkur fyrir.“
Sjálfsagt mótlæti
Guðbergur kom til Stokk-
hólms frá Madrid. Þar hefur
hann verið að velja myndir fyrir
sýningu á spænskri samtímalist
sem verður haldin í Gerðarsafni
í Kópavogi. Hann er að ljúka við
þýðingu á skáldsögu eftir Paulo
Coelho sem kemur út hjá JPV
forlagi fyrir jólin og er einnig að
vinna að nýrri skáldsögu sinni
sem heitir Lömuðu kennslukon-
urnar. Hann segist eiga von á að
bókin verði á næsta jólamarkaði
en vill ekki ræða hana frekar að
svo stöddu.
Guðbergur var um tíma afar
umdeildur höfundur, ekki síst
vegna skáldsögunnar Tómas
Jónsson metsölubók, en er nú
viðurkenndur sem einn fremsti
rithöfundur Íslendinga á seinni
hluta 20. aldar. Í mótttöku sem
Svavar Gestsson, sendiherra Ís-
lands í Svíþjóð, hélt vegna verð-
launaveitingarinnar rifjaði
Svavar upp viðtökur við bók-
inni, lofið og lastið, og sagði bók-
ina hafa verið bókmenntafrels-
un sinnar kynslóðar. „Þetta var
Bókin,“ sagði Svavar.
Þegar Guðbergur er spurður
um mótlæti og neikvæð við-
brögð sem hann mætti áður fyrr
segir hann: „Mér finnst sjálf-
sagt að þetta sé þannig. Lífið er
að miklu leyti mótlæti. Ef mað-
urinn verður ekki fyrir mótlæti
þá verður hann fyrir miklu með-
læti sem eyðileggur hann að lok-
um. Og ef maður hefur ekki
þurft að kynnast mótlæti í æsku
þá er hann líkamlega illa undir
það búinn að verða gamall og
mæta mótlæti frá líkamanum.
Aldurinn býr á vissan hátt í
sálarlífinu. Ef maður er mjög
argur þá kemur það fram í lík-
amanum. Þess vegna skiptir
máli að búa yfir vissu hlutleysi
gagnvart lífinu og sjálfum sér.
Maður verður að vara sig á öfga-
kenndum tilfinningum í lífinu:
ofsagleði – ofsahræðslu – mikilli
ánægju með sjálfan sig. Hvað
listina varðar, þá er öryggi í list-
um aldrei til. Þar býr algert
öryggisleysi. Ef maður er ör-
uggur í því sem maður er að
gera þá getur maður verið viss
um að maður sé að gera eitthvað
rangt.“
Hættulegt að
eiga marga vini
Guðbergur hefur í langan
tíma verið áberandi þjóðfélags-
gagnrýnandi, núna síðast í
vikulegum pistlum í Fréttablað-
inu. Finnst honum mikilvægt að
listamenn taki þátt í þjóðfélags-
umræðunni og séu gagnrýnir á
samtíma sinn?
„Ef listamenn hafa tilfinn-
ingu fyrir samtíma sínum þá er
sjálfsagt að þeir taki þátt í þjóð-
félagsumræðu, en listamaður-
inn verður þá að gera það sem
einstaklingur en ekki sem full-
trúi fyrir stærri hóp,“ segir
Guðbergur. „Listamaður á
aldrei að verja sterk öfl í sam-
félaginu. Hann á að tala sem
einstaklingur og byggja á at-
hugunum sínum og skoðunum.
Ég hef búið í ólíkum samfélög-
um og kynnst margs konar
fólki. Þess vegna hafa viðhorf
mín verið öðruvísi en viðhorf
þeirra Íslendinga sem búa í
þröngu íslensku samfélagi, þar
sem margvísleg viðhorf eru
ekki vel þegin.“
Hvernig eru þessi sér-
íslensku viðhorf?
„Hið séríslenska viðhorf er
að sætta sig við allt. Það er arf-
leifð frá íslensku bændamenn-
ingunni þar sem menn voru
húsbóndahollir. Það er mjög
eyðileggjandi að vera algjör
vinur vina sinna og það er
hættulegt að eiga marga vini
vegna þess að þá verður maður
þræll þeirra.“
Guðbergur Bergsson hlaut á dögunum Norrænu
bókmenntaverðlaunin. Í viðtali ræðir hann um
verðlaun og bókmenntir, mikilvægi mótlætis og
innrásina í Írak
Ég lít
framhjá
sjálfum
mér
Í STOKKHÓLMI
„Mér hefur aldrei fundist ég utangarðs. En
ég hef heldur ekki verið innangarðs í
neinu. Mér finnst alveg sjálfsagt að vera
einn með sjálfum mér. Ég hef verið það
síðan ég var barn.“
Menn þora ekki að
standa einir sem rit-
höfundar. Þeir eru að hugsa
um að selja og ef bók selst í
ákveðið mörgum eintökum
þá er hægt að sanna töl-
fræðilega að hún sé ein-
hvers virði. Rithöfundar
hræðast líka að fá slæma
dóma, en það er mjög gott
fyrir höfunda að verða fyrir
því. Slæmir dómar reka höf-
undinn oft út af þeirri föstu
braut sem hann er kominn á
og ætti ekki að vera á. Það
þýðir ekkert fyrir höfund að
rígfesta sig á ákveðni braut,
nema honum takist að víkka
hana. Til að það takist þarf
hann að leggja ansi mikið á
sig og kannski finnst honum
ekki taka því að breikka
brautina í jafn litlu samfé-
lagi eins og því íslenska.
,,